ر هی معیر ی شا عر، تر ا نه سا زو آ هنگسا ز
ا ز:  ا ما م عبا د ی ا ز: ا ما م عبا د ی

 

 

1347   _  1288 

ز ند ه یا د رهی معیر ی میگفت  هر ز ما نیکه در ا فغا نستا ن می آ مد خو د ر ا د ر خا نه و فا میل خو یش صمیما نه ا حسا س میکر د.

رهی معیر ی د ر تهر ا ن دید ه بد نیا گشو د ه نا م ا و محمد حسن و ا ز

 خا ند ا ن بز رگ و ا صیل و نجیب ا یر ا ن است .

تر ا نه ها و تصنیف ها ی شو ر ا نگیز ی ر هی ا ز سی-  چهل سا ل پیش تا کنو ن دو ستد ا را ن شعر و

مو سیقی ر ا سر مست کر د ه و صا حبا ن ذو ق ر ا فیض و لذ ت بخشید ه ا ست .

نخستین تر ا نه ر هی" خز ا ن عشق نا م" د ا شت.

"ا ز میا ن معر و فتر ین تر ا نه ها ی دیگر و ی ر ا نیز میتو ان ا ز" نو ا ی نی" و" شب جد ا یی"" بکنا ر م بنشین" و" من از رو ز ا و ل"" تنها ما ند م رفتی آ هنگ" آ ذ ر با یجا ن و" آ رزو ی گم گشته" نا م بر د.

ا حا طه ر هی بر آ لا ت مو سیقی و آ شنا یی ا و با  ا ین هنر تا آ ن حد ا ست که چند آ هنگ نیز

سا خته و پر د ا خته ا ست  ما نند" تر ا نه ها ی" د ا ر م"شب و رو ز"  و" سیر م ا ز ز ند گا نی" و

 د ید ی که ر سو ا شد د لم .(1)

ر هی د ر سا ل 1336 شمسی با هیا تی ا ز فضلا ومطبو عا تیا ن به کشو ر تر کیه سفر کر د و مد ت یکما ه مهما ن آ ن د ولت بو د و د ر شهر قو نیه تو فیق ز یا ر ت تر بت مو لا نا جلا ل ا لد ین بلخی نصیب و ی شد  و سا ل بعد بر ا ی شر کت در جشن یا د بو د چهلمین سا ل ا نقلا ب ا کتو بر به ا تحا د شو ر وی

د عو ت شد و در سا ل 1338 ر هسپا ر ا یتا لیا و فر ا نسه شد .

ا ما رهی معیر ی د ر سا ل 1341 شمسی بر ا ی شر کت د ر مر ا سم یا د بو د نهصد مین سا ل و فا ت پیر هر ات خواجه عبد الله ا نصا ر ی به د عو ت دو لت ا فغا نستا ن به کا بل عز یمت نموده بو د و مجد دا د ر سا ل 1346 ش برا ی ا شتر ا ک د ر جشن ا ستقلا ل ا فغا نستا ن ر هسپا ر دیا ر ا فغا نا ن شد و ز ند ه یا د ر هی هر د و با ر یکه به ا فغا نستا ن سفر  فر هنگی و کلتو ر ی دا شته با شا عر ان وهنر مند ان بنا م

کشو ر ما ملا قا ت ها وتبا د ل سخن واشعا ر د ا شته ا ست  ا و شعر ی بر ا ی خلیل ا لله خلیلی گفته و

همچنا ن خلیلی د ر وصف شخصیت و شعر ر هی قصید ه ا ی سرو د ه ا ست. 

 ( 2  )ور هی معیر ی د ر هنگا م د ید ار با ظا هر شا ه چکید ه ا ش ر ا به پا د شا ه ا فغا نستا ن ا هد ا نمو ده است. د ر هنگا م ا قا مت ز ند ه یا د ر هی معیر ی هنر مند ا ن آ واز خو ا نا ن مشهو ر چو ن خا نم مر ضیه و د یگر ا ن کنسر ت مشترکی با آ و ا ز خو ا نا ن ا فغا ن د رکا بل نند ار ی بر گز ا ر میشد که

حسیب د لنو از خو ا نند ه نسل جوان آ ن سا لها که فعلا در کشو ر آ سترا لیا ز ند ه گی د ا رد خا طر ه ی خو شش ر ا ذ ر یعه تیلفو ن به ا ین د و ستش چنین 

 د ربا ره شا عری ز یبا بیا ن ر هی معیر ی گفت" شبی که د ر

کا بل نند ا ر  ی با لا ی ستیژ غز ل بو سه نسیم رهی ر ا  میخو ا ند در لحظا ت ختم خو ا ندن دید که د ر

سا یه ر و شن سا لو ن  رهی ا ز قطا ر دو م یا  سو م ا ز جا بر خا سته وآ هسته آ هسته بطر ف ستیژ ر و ا ن میشو د و وقتی بعد خو ا ند ن به عقب ستیژ بر میگر د د د ر آنجا ز ند ه یا د ر هی ر ا با لبخند می بیند که منتظر ش ا ست و بمجر د مقا بل شد ن با ا و شا عر هر د و بغل ا ش ر ا با ز مینما یدو ا و

"حسیب دلنو از " ر ا به نو ا زش میگیر د و د و طر ف ر و یش را می بو سد با کلما ت  شیر ین که

مخصو ص ا یر ا نیا ن" ا ست اورا بر خو ر د ا ر از شکر ان میسا زد که غز ل رهی را بد لش خو ا ند ه

بو د و آ ن شعر چنین هست:

 

همر ا ه خو د نسیم صبا میبر د مر ا

یا ر ب چو بو ی گل بکجا میبر د  مر ا 

 سو ی د یا ر صبح رو د کار و ا ن شب

 با د فنا به ملک بقا میبر د مر ا

با با ل شو ق ذ ره بخو ر شید میر سد

 پر و ا ز د ل بسوی خد ا میبر د مر ا

 گفتم که بوی عشق کر ا میبر د ز خو یش

 مستا نه گفت د ل که مر ا میبر د مر ا

بر گ خز ا ن ر سید ه ی بیطا قتم ر هی

یک بو سه نسیم ز جا میبر د مر ا

 

حسیب د لنو ا ز اضا فه نمو د که د ر هنگا م د ید ا ر متقا بل هیا ت فر هنگی  و هنر ی ا فغا نستا ن

ا ز ا یر ا ن که ا و هم شا مل آ ن بو د از پذ یرای ی صمیما نه ا ی ز نده یا د ر هی معیر ی ا ز مید ا ن

هو ا یی مهر آ با د تا آ خر ین رو ز با ز گشت بر خو ر د ا ر بو د ند.

و حسیب د لنو ا ز د ر با ر ه ی تا  ثیر شعر ر هی با لا ی خو د ش میگو ید هر گا ه د ر عقب آ رمو نیه مینشیند و میخو ا ند:

 

نه د ل مفتو ن د لبند ی نه جا ن مد هو ش د لخو اهی

نه بر مژ گا ن من ا شکی نه بر لبها ی من آ هی

ا گر با خو د با شد  سیل ا شک ا ز د یده گا نش جا ر ی میشو د.

غیر ا ز  دلنو از د یگر آ و ا ز خو ا نا ن ما  مثل شهید ا حمد ظا هر و نجییم نو ا بی و د یگر ا ن

سر و د ه ها ی رهی معیر ی را نیزخو ا نده ا ند .

 

بخو انیم که شا عر شیر ین ز با ن فا ر سی  د ری شا د ر و ا ن فر ید و ن مشیر ی د ر با ر ه رهی معیر ی چه میگو ید:

مثلا مر حو م ر هی معیر ی که به ا عتقا د من بهتر ین تر ا نه سر ا ی تا ر یخ ا یر ان بو د ه با هما ن ز با ن فصیح تر انه میسرو ده ا ز همین رو "من به یا د ا یشا ن  د ر هما ن شعر*:

 

 

یا د یا د یا ر مهر با ن  گفتم

یا دبا د آ ن همد لی آ ن همر هی

"{3سا ز محجو بی وآواز بنا ن شعر ر هی

 

گفته شد که ر هی معیر ی د رنهصد مین سا ل و فا ت پیر هر ا ت خو ا جه عبد ا لله انصا ر ی نیز ا شتر ا ک نمو ده بو د که ا و د ر آ ن محفل بین ا لمللی  چکید ه ی " پیر هر ا ت" خو د ر ا چنین خو ا ند :

 

بخت نا فر جا م ا گر با عا شقا ن یا ری کند 

 یا ر عا شق سو ز ما تر ک دلا زا ری کند

 بر گذ ر گا هش فر و ا فتا د م ا ز بیطا قتی

اشک لر ز ان کی تو ا ند خو یشتن د ا ر ی کند 

 چا ره سا ز ا هل د ل با شد می ا ند یشه سو ز

 کوقد ح تا فا رغم ا زر نج هشیا ر ی کند

 د ا م صیا د ا ز چمن د لخو ا ه تر با شد مر ا

 من نه آ ن مر غم که فر یا د ا ز گر فتا ر ی کند

 عشق ر و ز ا فز و ن من  ا ز بیو فا یی ها ی ا و ست

میگر یز م گر بمن ر و زی  و فا د ا ر ی کند

گو هر گنجینه ی عشقم ا ز رو شند لی

بین خو با ن کیست تا ما ر ا خر ید ا ر ی کند؟

ا ز د یا ر خو ا جه شیر ا ز میا ید رهی

تا ثنا ی خوا جه عبد ا لله ا نصا ر ی کند

میر سد با د ید ه گو هر فشا ن همچو ن سحا ب

"تا براین خا ک عبیر آ گین گهر با ر ی کند                "کا بل5 مهر ماه/ میز ا ن /1341

 

رهی شا عر آ ز ا د ه و بلند نظر بو د که لطف طبع وظر ا فت خلق و صفا ی با طن وآ ر ا ستگی ظا هر ر ا یکجا جمع کر د ه و قنا عت منا عت ر ا  پیشه خو د سا خته بو د با گشا د ه رو یی بر چهر ه ز ند گی لبخند میز د و میسر ا ید:

 

بر خا طر ما گرد ملا لی ننیشیند

آیینه صبحم و غبا ری نپذ یر یم

ما چشمه نو ر یم بتا بیم و بخند یم

ما ز نده عشقیم نمرد یم و نمیر یم

 

  علی د شتی 4 د ر مقد مه کتا ب سا یه عمر ر هی معیر ی ا ین طو ر نگا شته ا ست:

رهی ا ز شیفتگا ن سعد ی ا ست بحد ی که پس ا ز" ا نتشا ر نقشی ا ز حا فظ" باهمه احتر ام و ستا یشی که به حا فظ دا شت ا حسا سی که "می تو ا ن آ نر ا نو عی ر شک و غیر ت نا مید د ر وی پد ید آ مد که چر ااین

 نو شته د ر با ر ه سعد ی فر ا هم نگشته است؟

د ر نتیجه بیش ا ز سا یر ستا یشگر ا ن سعد ی به" قلمر و سعد ی" روا نه سا خت .    

فر ط عشق به سعد ی سخن و ی ر ا ا ز رنگ و بو ی شیو ه ی ا ستاد بر خو ر د ا ر کر د ه و مز ا یا ی غزلسر ا ی بز رگ در گفته ها ی رهی متجلی ومتلا لا ا ست.  سا د گی ر وا نی شفا فی همه د ر گفته ها ی

 ا و د ید ه می شو د.

تو تما  شا گه خلقی و من ا ز با د ه شو ق 

 مستم آ نگو نه که یا ر ا ی تما شا یم نیست

 به سر ا پا ی تو ا ی سرو سهی قا مت من

 کز تو فا رغ سر مو یی بسر ا پا یم نیست

 چه نصیبی ا ست کز آ ن چشمه نو شینم نیست

 چه بلا یی ا ست کز آ ن قا مت و با لا یم نیست

 

ر هی به سعد ی روی آو رده و لی با ا ین خصو صیت که د ر پسند خو د متعصب و متحجرنشد ه  ا ست ا و

 ا ستا د ان سخن ر ا نه تنها د قیقاً خو ا ند ه و مطا لعه کر د ه بلکه بسیا ر ی ا ز آ نها را چشید ه، پذ یر فته

و ا ز آنها فیض گر فته ا ست.

 قطع نظر  ا ز نظا می که پس ا زسعد ی مقتد ای هنر ی ا و ست گا هی ا ز سا یر شا عر ا ن  بز ر گ که د ر مدا ر ی د یگر سیر میکنند و بکلی از سبک شیخ  و نظا می د و ر ند بو جد و شو ق میا ید آ ثا  ر آ نها

د ر پا ره ا ی ا زگفته ها ی و ی د ید ه میشو د چنا نچه د ر چند سا ل ا خیرگا هی غز لها ی سر و د ه ا ست که گر می زبا ن مو لا نا ا ز آ ن سا طع ا ست نها یت تو جه محسو سی که با آ ر ا یش لفظی  دا رد و د قتی که د ر جمله بند ی بکا ر بسته ا ست و بخو ا نند ه میفهما ند که سر ا یند ه شو ر ید ه ی معر و ف قو نیه "

 

مو لا نا ی بلخی" نیست،بلکه هنر مند یست که تحت تا ثیر  د م گر م مو لو ی قر ار گر فته است.

 





 

سا قی بد ه پیما نه ا ی زآ ن می که بی خو یشم کند

 بر حسن  شو ر انگیز تو عا شق تر ا ز پیشم کند

 ز آ ن می که د ر شبها ی غم با رد فر و غ صیحد م

 عا قل کند ا ز بیش و کم فا ر غ ز تشو یشم کند

 نو ر سحر گا هی د هد فیضی که میخو ا هی دهد

 با مسکنت شا هی دهد سلطا ن د رو یشم کند

 سو زد مر ا سا ز د مر ا د ر آ تش  ا ند ا ز د مر ا

و ز من ر ها سا ز د مر ا بیگا نه ا ز خو یشم کند) 5

 

 و د ر ا شعا ر ر هی گا هی به ا بیا تی بر میخو ر یم که گو یند ه  بحر یم خو ا جه حا فظ نز د یک شد ه و پختگی تعبیر و ظر ا فت فکر و ا نسجا م کلا م حافظ د ر ا و ا ثر  گذ ا شته ا ست مانند:

 

 خا ک پا ی آ ن تهی د ستم که چو ن  ا بر بها ر

 بر سر عا لم فشا ند هر چه پید ا می کند

 * * *

 ا ز حر یم خو ا جه شیر ا ز میا یم ر هی     

 پا ی تا سر  مستی و شو ر م سر ا پا آ تشم

 * * *

 دو ش تا آ  تش می ا ز د ل  پیما نه د مید   

 نیمشب صبح جها نتا ب ا ز می خا نه د مید

 ر و شنی بخش حر یفا ن مه و خو ر شید نبو د  

  آ تشی  بو د که ا ز با د ه مستا نه د مید

 جلو ه ها کر د م و نشنا خت مر ا ا هل د لی   

 منم آ ن سو سن  و حشی که به و یر ا نه د مید

آ تش انگیز بو د با د ه نو شین گو یی      

 نفس  گر م" رهی" ا ز د ل پیما نه د مید

 

 پس ا ز سعد ی و صا ئب و نا ز ک خیا لی ها ی غز لسر ا یا ن شیو ه معر و ف به هند ی بر ذ و ق حسا س ر هی ا ثر کر د ه ا ست بطو ر یکه میتو ا ن و ی ر ا بطو ر طبیعی و فطر ی د ر ا ین شیو ه ی ا ز سخن

 قر ا ر د ا د و لی تو جه به ا ستحکا م کلا م ا و ر ا ا ز ا ین طا یفه ممتا ز میسا ز د.

      

             شوا هد ز یر نمو نه ا ی ا ست ا ز ا بیا ت زیا د ی که د ر غز لها ی ا و پر ا گند ه ا ند با ریک

 خیا لی و مضمون ها ی دقیق ر ا د ر قا لب الفا ظ منسجم و پخته ریخته ا ست :

 

 ا ز چو من آ ز ا د ه ای الفت بر ید ن سهل نیست

 میر و دبا چشم گیر یان سیل ا ز و یر ا نه ا م

 با ر خا طرنیستم رو شند لا ن را  چو ن غبا ر

 بربسا ط سبز ه و گل سا یه پر و ا نه ا م

 

 ر هی معیر ی د ر سر و د ن شعر ها یی که د ا ر ا ی مو ضو عها ی سیا سی و ا جتما عی ا ست نیز

ا ستا د ی تو ا نا ست و بسیا ری ا زاینگو نه ا شعا ر و ی که ا ز جها ت مختلف ا همیت فو ق ا لعا ده   ا ی

 د ا شت با  ا سم مستعا ر ی " زا غچه"و " شا پر یو ن" د ررو ز نا مه ها  ومجله  ها ی سیا سی و فکا هی انتشا ر یا فته ا ست.

 

                          تنها نو یسنده گا ن تذ کر ه ها ی معا صر آ ثا ر بسیا ر ی ا ز  ر هی    نقل کر د ه و طبع لطیف و قر یحه ی تا بنا ک و ی ر ا ستود ه ا ند بلکه هر و قت د ر مما لک د یگر نیز ر سا له ا ی کتا بی

بر ا ی معر فی شعر ا مر و ز فا ر سی انتشار یا فته است همو ا ره د رآ ن ا ز رهی به عنو ان یکی ا ز

شا عر ان نا مد ا ر و هنر مند ی بر جسته نا م بر د ه ا ند.

 

و نگا ر ند ه ای ا ر ا د تمند به شعر  رهی هر چند با محد و د امکا نا تی که د ا شت خو است این مقا له ر ا

بر ای استفا د ه ی نسل جو ا ن فا ر سی  د ری ز با نا ن بیر و ن مر زی د ر با ره  شا د ر و ا ن رهی معیر ی تر تیب د ا ر د و د ر حسن ختا م شعر بلند و

نا زک خیا لا نه ی ا و را تقد یم خو ا نند گان تقد یم مید ا ر د.

 

 

سنگر یز ه

 

رو ز ی بجا ی لعل گهرسنگر یز ه ا ی

 بر د م بز ر گر ی که بر انگشتر ی نهد

 بنشا ند ش به حلقه ز ر ین عقیق و ا ر

 آ ن سا ن که د ا غ بر د ل هر مشتر ی نهد

     زر گر  ز من ستا ند وبر ا و خیر ه بنگر یست

و ا نگه به خند ه گفت که ا ین سنگر یز ه چیست؟

 

 

حیف آ ید م ز حلقه ز ر ین که ا ین نگین

نا چیز و خو ا ر ما یه و بیقد ر و بی بها ست

شا یا ن د ست مر د م گو هر شنا س نیست

د ر ز یر پا فگن که بر  انگشتر ی خطا ست

هر سنگ بد گهر نه سز ا و ا ر ز ینت ا ست

باز ر سر خ سنگ سیه ر ا چه نسبت ا ست

 

 

گفتم به خشم ز ر گر ظا هر پر ست را

کا ی خو ا جه لعل نیز  ز آ غو ش سنگ خا ست

زا نر و گر ا ن بها ست که همتا ی آ ن کم است

آ ر ی هر آنجه نیست فر ا و ا ن گر انبها ست

و ین سنگر یز ه ا ی که فر ا چنگ من بو د

خو ا رش مبین که لعل  گر ا نسنگ من بو د 

 

ر و ز ی بکو هپا یه من و سرو نا ز من

     بو د یم ر ه  سپر به خم کوچه با غ ها         

ا ینسو ر و ا ن بشا د ی و آ ن سو د و ا ن بشو ق

لبر یز کر د ه ا ز می عشر ت ا یا غ ها

نا گا ه چو ن پر ی ز دگا ن آ ن پر ی فتا د 

و ز د رد پا ز پو یه با ز یگر ی فتا د

 

آسیمه سر د و ید م و د ر بر گر فتمش

کز د ست ر فت طا قتم ا ز د رد پا ی ا و

بر پا ی نا ز نین او چو نکو بنگر یستم

آگه شد م ز حا د ثه جا نگز ا ی ا و

د ریا فتم که پنجه آنما ه رنجه ا ست

و ز  سنگریز ه ا ی بت من د ر شکنجه ا ست       

 

 

من  خم شد م به چا ر ه گر ی د ر بر ابر ش

وآ ن مه نها د بر کف من پا ی نر م خو یش

شستم به ا شک پا ی و ی و چا ر ه سا ختم

آن دا غ ر ا ببو سه لبها ی گر م خو یش

و ین گو هر ی که د ر نظر ت سنگ سا د ه ا ست

بر پا ی  آ ن پر ی  چو" ر هی" بو سه د اد  ه ا ست

 

 

اشا ر ه ها:

      ( 1 )

                   ا ین تر ا نه یا تصنیف را مر ضیه خو ا نند ه مشهو ر ا یر ان خوا ند ه ا ست که 

 د ر ا فغا نستا ن د ر سا لها ی چهل  نیز سر زبا نها بو د

(2) 

.تما م ا ین شعر ها د ر کتا ب سا یه عمر د ر ج ا ست

 

  (3)

 بنا ن خو ا نند ه پر شهر ت و بنا م ا یر ا ن بو د که ز ند ه یا د فرید ون مشیر ی صا حب د یو ا ن ها ی

شعر ی خو ا ند نی بخصو ص به سر ایش شعر  کو چه مشهو ر د ر با ره بنان و ر هی سرو ده ا ی د ا رد 

  اين جمله از مقاله استاد صباح پيرامون زنده گي و آثار رهي معيری در تارنمای مشعل گرفته شده است .*

(4)

علی د شتی نو یسند ه ای کتا ب ا یا م  محبس و آ ثار بیشما رد یگر ا د بی د ر با ر ه شعر

.ر هی د ر مقد مه کتا ب سا یه عمر ا و آ ن تقر یظ ر ا نو شته ا ست

 

ا ین غز ل ر هی  ر ا ا حمد ظا هر خو ا نند ه ز ما نه ها چه  قشنگ  خو ا ند ه

.ا ست 

 

 

یا د آ و ر ی لا ز م:

 

د ر تکمیل ا ین مقا له ا ز نو شته نا شر کتا ب  سا یه عمر و یا دد ا شتها ی خو د نگا ر نده

.ا ستفا د ه شد ه ا ست

 

 

 

 

 


October 7th, 2007


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
شعر،ادب و عرفان