بازگشت
قسمت سوم د ر کوچه با غ عروض !
عزیزه عنایت عزیزه عنایت

          بسلسله ی  نگارش  قسمت ( او ل و دوم )درمـــورد عـــروض وتعـــریف   انواع شعر

          فارسی دری و اسمای عروض که در قسمت های اول و دوم ازده بحر نام بردیم واینک

          نام های بحور دیگررا نیز تذکر میدهم که عبارت اند از :

          رجز , بسیط , مجتث , قریب , دگر ,رمل , منسرح , مقتضب و جدید .

          بطور مثال تقطیع شعر در بحر رجز سالم :

          ( مرغان و ماهی در وطن آسوده اند الا که من )

          تقطیع : مرغان وما     هی دروطن       آسوده اند     الا که من  ---  نا گفته نماند  کــــه

          در کلمه ء الا که من  حرف(ه) حذف نمیشود .

                      مستفعلن        مستفعلن            مستفعلن      مستفعلن

         مثال دیگری در بحر رمــل  :

         شعر : ( ساقی ازآن شیشیه ء منصور دم ** در رگ و در ریشهء من صور دم )

         تقطیع : ساقی از     آن شیشه       منصور دم

                  مفتعلن        مفتعلن         فا عیلات

         واینک بد نباله ی معرفی اقسام شعر  میپردازم.

        قصیــده : نوع اشعاریست بریک وزن و قا فــیه  بــا مطلع و مقطع  در بــاره مــوضوع و

        مقصـــود معین  از قبیل مدح شاه  , تهنیت , مراسم عید , فتح نامه ,جنگ ,مرثیه و مسایــل

        دیگر اجتماعی , عرفانی  و امثال آن سا خته میشود و شماره  ابیاتش حد متوسط بین 20 تا

        70 و 80 بیت  و یا بیشتر ازآن  تا حدودی 150 بیت و افــزونــتر نیز گفتـــه اند در قصیده

        سرایی شعرا بیشتر متوجه اشخاص و مقصود های معین قسمیکه در بالا ذکر کردیم میبا شند

        از آنروآن را قصیده بمعنی مقصود  نامیده اند که ماخوذ از قصیده بمعنی توجه وروی کردن

        به کسی و یا چیزی میبا شد قصیده دارای  تشبیب و گریز نیز میبا شد .

        تشبیب : در اصطلاح  شعر قسمت اول  قصیده را  میگویند که آن عبارت ازمقدمه ء اســت

       که درذکر محاسن محبو ب وحکایت حال عاشق و یا وصف مناظر طبیعی از قبیل بهار,خزان

       طلوع, غروب آفتاب ,ماه , ستاره گان, د ریا و امثال آن  میباشد که نسبت لطیف بودن وبیــا ن

       گرم و گیرانیروی ذوق و تخیل شاعرانه که در مقدمه به اصل مقصود از قبیل مدح و ستا یـش

       و نظایرآن پرداخته با شد .

                پس تشبیب در حقیقت پیش آهنگ قصیده , پیریزی و زمینه سازی شاعرانه است کــــــه

       برای بیان مقصود بکار میبرند .  تشبیب قصیده را در اصطلاح  تشبیب تغزل نیز میگویند و آن

       بخش از قصیده را که بمدح و یا مقصود دیگر  انتقال یافته و گریز زده با شد حســن تخلص  و

       حسن خروج مینماند .

       شعر تضمین :

       تضمین آنست که شاعر در ضمن اشعار خود یک مصر ع و یا یکی د وبیــت را برسبیل تمثیل

      و عاریت از شعرای دیگر بیاورند ولی با ذکر نام شاعرویا شهرت که معنی از ذکرنام با شـــد

      بطوریکه بوی سرقت ندهد . مثالی از شعر تضمین میاوریم که اصل بیت از محمد بن ابدو می

      با شد که یک بیت ابوطاهر خسروانی را تضمین نموده است .

      (بیــاد جوانــی همی مــو یه دارم ***** بدین بیت ابوطا هـــــر خســروانی )

      (جوانــی به بیهوده گی یاد دار م  **** در یغا جـــــوا نــی دریغا جــوا نی )

       قطعه : نوع  ابیات است که بریک وزن و قا فیه میبا شد واز اول تا اخیر همه مربوط به یـک

       دیگر راجع به یک موضوع اخلاقی, حکایات شیرین , یامدح و هجوو امثال آن میبا شدومصرع

       اول آن  با مصراع های دیگر  هم قافیه نمیبا شد . ابیات قطعه  حد اقل دو بیـت و حــــد اکثـــر  

       15 و16 بیت میـــبا شد و لیکن بر حسب ضــرورت تا حدود 30 و50 بیت نیــز شده میــتوا نـد

       فرق قطعه با قصیده همان است که قطعه دارای مطلع نیست یعنی قا فیه را از اخیر بیـــت او ل

       آغاز کرده و در مصرع اول نیاورده با شند اما در قصیده شرط است  که دارای مطلع با شد.

       کلمه ء قطعه یک پاره ی از هر چیز است و چون این نوع شعر پاره ی از ابیات است آنــــــرا

       قطعه نا میده اند. مثال قطعه :

      ( دوست مشمــار آنکه  در نعمـت زند ****** لاف مردی و برادر خوانــده گی )

      ( دوست آن با شدکه گیرددست دوست ****** در پریشان حالی و در ما نده گی )

      شعــــــر مربع :

     آنست که شاعر  چهار مصراع بگو ید که چون از دو طرف درازا و پهنا یعنی عرض

     و طول خوانده شود لفظ و معنی یکی با شد .

     مثــا ل شعر مربع:

     بجانت      نگارا       که  داری        وفــا

     نگارا      وفاکن        بدل            بی جفا

     که داری   بد ل        دوست تر      مرمرا

     وفا        بی جفا      مرمرا           خوشترا

     وزن شعــــر : بحر متقارب غیر سالم

     فعولن     فعولن    فعولن    فعول

     ترجیح  بنــد و ترکیب بند  :

     آنست که از چند قسمت  اشعار  مختلف  تشکیل شده با شد که همه در وزن یکی و در قوافـــــی

      مختلف با شد  شرح :

      چنـــــد بیت بریک وزن و قا فیه بگویند و در پایان آن یک بیت  مقفی  بیاو رند که با ابیـــــا ت

      قبل در وزن  متحد و در قا فــیه  مخا لف با شد و همچنان این عمل را چند بارتکرار کنند بـــــه

      طوریکه در فواصل همه بخش  ها بیت منفرد آمده با شد . پس هر گاه  یک بیت را در فواصـــل

      عیناً تکرار کرده  با شند آن نوع شعر را ترجیح بند و بیت  فاصله را بند ترجیح گو یندو اگــــــر

       ابیات فواصل با یکی دیگر فرق داشته با شد آن شعررا ترکیب بند و بیت فا صله را بند ترکیــب

       خوانند.

       امیدوارم که علاقه مندان شعروادب  با خوانش این مطلب از نکات مهم  و محتوای آن مستفیــــد

       شده با شند . بااحترام

                     1/7/2010

 


July 2nd, 2010


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
شعر،ادب و عرفان