علی آلنگ
• در این مجمل تلاش می شود با نگاهی جستجو گر بر ساختار و حکومت بسیار جنجالی سرهنگ قذافی و لیبی در نوسانات حدود ۴۰ سال گذشته و تصویری از یک تلاش نه چندان موفق از حکومتی با مدلی کمابیش منحصر بفرد بدست آوریم.
• در سال ۱۹۶۹ افسران جوان و ناراضی ارتش لیبی به تقلید از " افسران آزاد" مصر، "شاه ادریس" را در پی کودتایی بدون خونریزی کنار گذاشتند.
• برای دخول فوری به این حادثه برخی علل و انگیزه های وقوع کودتای نظامی سرهنگ قذافی و یارانش را می توان به شرح زیر برشمرد:
• در سال ۱۹۶۹ افسران جوان و ناراضی ارتش لیبی به تقلید از " افسران آزاد" مصر، "شاه ادریس" را در پی کودتایی بدون خونریزی کنار گذاشتند.
• برای دخول فوری به این حادثه برخی علل و انگیزه های وقوع کودتای نظامی سرهنگ قذافی و یارانش را می توان به شرح زیر برشمرد:
1
• شکست خرد کننده اعراب در جنگ با اسرائیل (1967)
2
• نتایج زیانبار ادامه وابستگی رژیم نیمه فئودالی شاه "ادریس" به دول امپریالیستی.
3
• تاثیر انقلاب مصر (1952) برهبری جمال عبد الناصر از سال
4
• وجود پایگاه نظامی آمریکا در لیبی و استفاده از آن بسود اسرائیل.
• قذافی و یارانش در طی دو سال اول حکومت خود موفّق شدند که تمامی مؤسسات، شرکت‌ها و بانکهای متعلق به ایتالیا و سایر کشور‌ها را مصادره کرده و در اختیار دولت جدید قرار دهند.
• علاوه بر آن کمپانی بزرگ نفتی " بریتیش پترولیوم " نیز ملی اعلام شد.
• و متعاقب آن نیز پایگاه نظامی آمریکا در لیبی تعطیل و نظامیان وابسته به آن اخراج شدند.
• در پی آن دولت نوپای لیبی با سرعت چشمگیری روند دولتی کردن اقتصاد را آغاز کرد و همزمان با آن دسترسی مردم را به درمان، دارو، مراقبت های پزشکی امکان پذیر ساخت.
• آموزش و پرورش سامان داده شد و کلیه شهروندان نیز بتدریج از تسهیلات آن بهره مند شدند.
• دستگاه دولتی و خدماتی نیز با بکار گیری نیروهای متخصص و نیمه متخصص توسعه یافت.
• واحد‌های مختلف هوایی، دریایی و زمینی ارتش تجدید سازمان یافت و به سلاح های جدید مجهز شد.
• و در مطابقت با آن تعداد نفرات کادر نظامی لیبی نیز تا سقف در حدود ۷۶۰۰۰ نفر افزایش یافت.
• و بدین ترتیب ساختار اجتماعی و سیاسی این کشور وارد دور تازه ای از تاریخ خود شد.
• چنین ساختاری در کلیت خود علیرغم نوسانات، بحران ها و رویارویی با چالشهای داخلی و بین المللی در طول زمانی حدود بیست سال از تاریخ کودتا کمابیش تداوم حیات یافت.
• انگلیسیها که به تازگی دست شان از مصر و از حاکمیت بر "کانال سوئز" قطع شده بود عکس العمل فوری شان در قبال تغییر رژیم در لیبی تحریم کامل و همه جانبه آن کشور بود که شامل قطع تمامی همکاری های صنعتی و تکنولوژیکی در زمینه مواد سوختی و پالایشگاهی شد.
• انگلیسیها امیدوار بودند که بدین ترتیب کشور "تک محصولی" لیبی را که شدیدا به در آمد نفت وابستگی داشت با توقف فوری صدور مواد سوختی مواجه ساخته و حاکمیت جدید را بتدریج از پای در آورند.
• اما افسران جوان لیبی برای حل فوری این مشکل بفاصله کمی ضمن انعقاد همکاری‌های صنعتی با اتحاد شوروی از آنان در مورد همکاری تکنولوژیک در صنعت نفت تقاضای کمک کردند.
1
کودتا
کودتا
• بحران مالی دهه هفتاد که تقریبا تمامی جهان سرمایه داری را در بر گرفت، در لیبی نیز دارای پیامدهای فراوانی بود.
• چنان که رشد نارضایتی‌‌های اجتماعی بتدریج تاثیرات معینی در تشکیل جناح بندی های درون حکومت باقی گذاشت.
• و آن بترتیبی بود که برخی محافل نظامی و بوروکراتیک علیه اقتصاد تحت کنترل دولت و اطاعت از برنامه ریزی "از بالا" در سال ۱۹۷۵ دست به انجام کودتا زدند.
• اپوزیسیون مخالف قذافی پیشاپیش زمزمه های آشکاری پیرامون ایجاد فضای خصوصی سازی آغاز کرده بود، که با نظریه مالکیت دولتی قذافی همخوانی نداشت.
• در میان آنان تعدادی از افسران ارتش نیز که در کودتای ضد سلطنتی سال ۱۹۶۹ با قذافی هم پیمان بودند، شرکت داشتند.
• اما قذافی موفق شد کودتا را سرکوب و عوامل آن را به مجازات برساند.
• پس از سرکوبی کودتا قذافی به ادامه برنامه دولتی سازی اقتصاد باز گشت و تا سال ۱۹۷۹ تقریبا پدیده‌ای بنام بخش خصوصی در لیبی باقی نماند.
• تاثیر اولین بحران جدی اجتماعی چنان بود که قذافی تصمیم گرفت، ایده های خود را در مورد دولت به شکلی تدوین شده در اختیار عامه قرار دهد.
• وی همچنین نام رسمی کشور را در سال ۱۹۷۷ به "جمهوری عربی سوسیالیستی خلق لیبی" تغییر داده بود.
2
«کتاب سبز»
«کتاب سبز»
• کتابی است در سه بخش که در آن تلاش شده، تا خطوط و چهارچوب آنچه که وی "سوسیالیسم اسلامی"، "سوسیالیسم عربی" و "رهبری برادرانه" نامیده بود، تبیین نماید.
• بطور کلی و بنا بر آنچه که از متن کتاب تفهیم می شود، "معمر قذافی" با ارائه این کتاب و پیشنهاداتی مبنی بر انجام اصلاحاتی از بالا راه هر گونه تلاش در جهت ایجاد تشکل های صنفی و سیاسی را مسدود نمود.
• آنچه که برای نگارنده آشکار است این است که "کتاب سبز" ملغمه ای است که تحت تأثیر مستقیم نظریات "مائو تسه تونگ" رهبر سابق جمهوری خلق چین و تا حدودی بر گرفته از کتاب کوچک "سرخ" وی، انقلاب مصر و " فلسفه انقلاب" و با روش آیه واری که به "باکونین" ـ انقلابی آنارشیست روس ـ بسیار نزدیک است، تدوین شده است.
• قذافی در این کتاب با صدور احکام "تئوریک" بدون توضیح، استدلال و یا ذکر پشتوانه های تاریخی، دادن توصیه ها و آوردن پیشداوری ها و پیش فرض های فراوان در مورد تکامل، جامعه، انسان، زنان، سیاه پوستان!، مزد بگیران، دولت، ورزش، هنر، دموکراسی، انتخابات و ... غیره آن را عملا فاقد ارزش های علمی و تئوریک می سازد.
• قذافی در این کتاب از جمله مدعی است که : " ...کتاب سبز ابزار و راه حل های نهایی برای حل مشکلات فرا راه دولت را در اختیار می گذارد و خلق‌ها را از کوره راه دیکتاتوری به دموکراسی واقعی رهنمون می شود."
• در جای دیگری می نویسد:
• " راه حل ما از میان برداشتن سیستم دستمزدی و باز گشت به "قوانین طبیعی" است، که پیش از پیدایش دولت و جامعه طبقاتی وجود داشت.
• این " قوانین طبیعی" می بایست به عنوان محمل عمده در روابط بین افراد بوجود آید."
• در این جا قذافی تضاد اصلی و دائم در جامعه را تضاد بین "نیاز" انسان از یکسو و "مداخله از خارج" از سوی دیگر می داند.
• مقولات و ادعاهایی که به هیچ وجه به شکلی روشن تر توضیح داده نمی شوند.
• جلد اول "کتاب سبز" در سال ۱۹۷۶ از زیر چاپ در آمد که موضوع مرکزی آن "مسئولیت مردم" بود.
• جلد دوم دو سال بعد با طرح نظریاتی در مورد اقتصاد و جلد سوّم نیز "پایه‌های اجتماعی انتر ناسیونال سوّم" نام گرفت.
• آموزش این کتاب در مدارس اجباری شد، آنچنان که در مکاتبات رسمی هم به "آیاتی" از آن استناد می شد!
• مدتی بعد نیز "کتاب سبز" به عنوان آرم تبلیغاتی تیم ورشکسته هاکی "یسه لون" آلمان به خدمت گرفته شد.
• این باشگاه با گرفتن مبلغی معادل ۹.۰۰.۰۰۰ دلار آرم این کتاب را روی لباس‌های ورزشی خود چاپ می کرد، موضوعی که سریعا به جنجالی در کابینه آلمان تبدیل شد.
• وزیر داخلی آلمان فریدریش سیمرمن (که در کابینه "هلموت کل" بود و سابقه عضویت در حزب ناسیونال سوسیالیسم آلمان را داشت)، این قرار داد تجاری- تبلیغاتی را مخالف "سیاستهای بی طرفانه" در ورزش خواند و سر انجام نیز با اعمال فشار وی قرارداد مذکور نیز لغو شد.
3
انفتاح (گلاسنوست قذافی)
انفتاح (گلاسنوست قذافی)
• در اواخر دهه هشتاد و ابتدای دهه نود میلادی موج جدیدی از سیاست درهای باز در خاور میانه دیده شد.
• اهداف اصلی این سیاست در واقع محاصره بیشتر مالکیت دولتی از طریق بخش خصوصی بود.
• از علل بروز این موج می توان از جمله شکست اندیشه مبهم پان عربیسم، فروپاشی اتحاد شوروی، فشار‌های صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، تبلیغات سر سام آور دول سرمایه داری مبنی بر نیاز به "رفرم های اقتصادی" در این کشور ها، اوجگیری انواع متفاوت "اسلام سیاسی" در منطقه، تورم فزاینده و بحران بیکاری را نام برد.
• در حکومت قذافی زمزمه های راه دادن به بخش خصوصی در ابتدای سال های نود میلادی خود را به گفتگوهای آشکار تری رسانده بود، آن گونه که به وضع قوانین مشخصی (از جمله ماده ۴۹۱ در سال ۱۹۹۳) انجامید، که در آن علاوه بر ذکر امر توزیع و فروش از طریق بخش خصوصی، حمایت از سرمایه گذاری خارجی در لیبی هم تضمین شده بود.
• این اقدامات بطور کلی مقدمات و سمتگیری تازه ای از روابط لیبی با غرب را نیز موجب گردید.
ادامه دارد