بازگشت
وضیعت حیات وحش در افغانستان
نوشته کریم پوپل نوشته کریم پوپل

 

 افغانستان کشوریست کوهی , دارای ساختار پیچیده جغرافیائی و اقلیمی می‌باشد. این ساختار باعث تشکیل وپرورش انواع مختلف حیات بیولوژیکی گردیده‌است. اکثر مناطق، دره‌ها دشتها افغانستان دارای اقلیم غیر مشابه می‌باشد. موجودیت چنین شرایط موجب آن گردیده‌است تا انواع مختلف حیات وحش را در خود  جا و پرورش دهد.بیشتراز ۱۲۸ نوع جانوران پستاندار از نوع گوشتخوار و غیر گوشتخوار، ۵۰۰ نوع پرنده و هم گونه حیوانات خزنده، ذوحیاتین ، ماهی هاو خفاشان توسط محققین داخلی و خارجی شناسائی گردیده‌است. عموما زنده گی این نوع حیوانات در مناطق کوهی، جنگلی تالابها مانند ارتفاعات پامیر مناطق مرکزی و جنگلات مناطق شرقی افغانستان تثبیت گردید است. بعضی از انواع حیات وحش رو به انقراض بوده  و کمتر موجودیت آنها تثبیت می‌گردد. از جمله ۴ نوع در معرض خطر ۱۲ نوع آن تحت تهدید انقراض ۵ نوع آن در تهدید شدن نزدیک است. تا اکنون ۷ نوع حیوان شنگل دار ۲۸ نوع گوشتخوار ۳۷ نوع خفاش ۲ نوع خرگوش یکنوع میمون ۳۴ نوع جونده وجود دارد از جمله بز مار خور و پلنگ برفی در حال منقرض شدن ‌است. حیوانات وحشی مانند ببر شیر تازی پلنگ وآهو ختن دیگر وجود ندارد. دو نوع پرنده کمیاب  بنامهای بلبل نهی وگندشک طلائی در افغانستان زیست می نماید. منابع آب‌های افغانستان غنی از انواع و اقسام ماهی ها؛ چه از نوع شیرماهی، گل ماهی (ماهی تروت) سگ ماهی می‌باشد. اکثر انواع حیات وحش آبی افغانستان در مناطق پامیر، آب‌های روان هندوکش مرکزی، جنوب هندوکش و آب‌های دریای هیرمند و کوکچه زیست می‌نمایند. دریای آمو دارای ماهی‌های بزرگ وبدون خار می‌باشد که از اهمیت اقتصادی بر خور دار می‌باشد.

تاریخچه موجودیت حیات وحش در افغانستان

مشخصات ساختار جغرافیائی، اکولوجیکی و کوهستانی افغانستان زمینه نمو و بود و باش را برای نباتات و حیوانات مختلف مساعد ساخته‌است و این امر سبب زیست انواع مختلف حیوانات و نباتات شده‌است. در طول تاریخ اکثر مناطق افغانستان فاقد زیست انسانی بوده موجب تشکیل و تقویه حیات وحش شده‌است. بابر شاه مغولی (۱۴۸۳-۱۵۳۰)در کتاب خاطرات خود از موجودیت ببر و تازی پلنگ درافغانستان یاد آوری نموده‌است. این دو حیوان الی اواسط قرن بیست دردشتهای این کشور حیات بسر می‌بردند. گویند دوصد سال قبل در نورستان هرکسی که از خانه خارج می‌شد آهو وبز وحشی را می دید. در آن زمان در هر دره ودشت نوع حیوان وپرندگان مخصوص حیات بسر می‌بردند. امیر تیمور در آواخر عمر خود کتابی را از خاطرات خود نوشت. او ذکر نموده‌است که گله‌های شیر را در دشتهای کنار آمو دریا دیده‌است. پس از ورود تفنگ موجودیت حیات وحش روز تا روز کم گردید فعلاً تعداد آن نابود وتعداد در حال انقراض قرار دارند. ببر الی اواسط قرن ۲۰در نیزارهای کرانه های آمو دریا و شمال غرب افغانستان(مرغاب) زندگی می‌کرد که به سبب کاهش طعمه‌ها ی اصلی این جانور یعنی آهو، گورخر و... و شکار بی رویه نسل آن منقرض شده‌است.

 

 

زیستگاه انواع  جانوران در افغانستان

طبق تحقیقات دانشمندان زولوجی خوک در بادغیس وگلران هرات، گوزن سایبریائی در دره آجر، پلنگ برفی در مناطق شمال شرقی هندوکش، کفتار در دشتهای شمال غرب غرب و جنوب غرب آهو سفید در دشتهای شور وارزنه شمال، نه نوع پشک، مانند کره کل، سیاه گوش، پشی پلنگ، پشک کوهی، پشک صحرائی، پشک جنگلی و... ، خرس سیاه و میمون در مناطق کنر و نورستان، آهو رنگ وختن در دره نور بز مار خور در مناطق شمال شرقی و آهو مارکوپولو در دره‌های واخان پامیر دیده می‌شد. مار در تمامی نواحی بالخصوص مناطق خشکه و بیابانی افغانستان وجود دارند. اگرچه حیوانات کوچک و خزندگان در اکثر نواحی افغانستان ناشناخته مانده‌اند با وجود این همه یک سلسله تحقیقات ا بتدائی صورت گرفته‌است. موجودیت ذوحیاتین کمتر دیده می‌شود. یک نوع آن از قبیل Batrachuperus Musteri در کوه‌های پغمان و کوه‌های مجاور آن دیده شده‌است. اقسام و انواع قوربقه ، سنگ پشت ، چلپاسه‌ها گژدم سیاه وزرد غندل و جولا به کثرت دیده می‌شود. حیوانات وحش چون  پشک‌های کوهی و دشتی، پلنگ برفی در صفحات هندوکش شمال شرقی ومرکزی وجود دارد. گرگ و روبا را می توان در همه نقاط افغانستان مشاهده نمود. تا حالا دو نوع شادی، خرس سیاه در بلندی‌ها و جنگلات مناطق شرقی و غربی افغانستان دیده شده‌اند که شادی‌ها از نوع هندی آن می‌باشند. بزهای شنگلدار و غیر شنگلدار، اقسام آهوها از جمله آهوی باختری و ترکی، گوسفند مارکوپولو، بز کوهی در سلسله کوه‌های هندوکش و کوه‌های صفحات مرکزی موجود اند و بعضی از انواع آنها از بین رفته و یا خیلی کمیاب می‌باشند. در مناطق آبهای استاده ،تالابعا دریاها جوی‌ها جهیل‌ها انواع ماهی‌ها حیات بسر می‌برند. پروژه‌های سروبی، کوکچه، نغلو، کجکی و کمال خال برای چندین مقاصد اعمار گردیده‌است. یکی از مقاصد زیستگاه حیات وحش و ماهی‌ها می‌باشد. یکی از ایستگاههای مهم پرندگان در افغانستان دریاچه آب ایستاده و تالاب ناور ولایت غزنی است که بیش از ۱۲۰ نوع از پرندگان آب باز در آن زندگی و رفت و آمد می‌کنند. کلنگ سفید سیبریایی که از پرندگان کمیاب است، در راه بازگشت از هند، در دریاچه آب ایستاده غزنی توقف می‌کند. انواع بسیاری از پرندگان از جمله مرغابی وحشی، قاز، پرستو، جل، بودنه، کبک، تیهو، شاهین، باشه و... زیاده دیده می‌شود. همچنین در حدود ۲۰ هزار فلامینگو (قازحسینی) در کرانه‌ها و تپه‌های اطراف این دو ناحیه تخم گذاری می‌کنند.

دریاچه هارون صابری و پوزک، درامتداد مرز افغانستان و ایران، زیستگاه وسیع و مهم برای بسیاری از پرندگانی است که همه ساله زمستان را در آنجا سپری می‌کنند. درحدود ۱۹۰ گونه پرنده در دریاچه هامون و مناطق اطراف آن دیده می‌شود و در سال ۱۳۵۶ شمسی، بیش از هفتصد هزار پرنده آب باز و مهاجر در این دریاچه وجود داشته‌است. پرندگانی مانند دراج، توغدری، بقره قره، جل، اگن، تیهو، عقاب، سنقر، کرکس و... در حوالی دریاچه فراوان است. همچنین پرندگان مهاجری که از آسیای میانه به طرف هندوستان مهاجرت می‌کنند، مدتی را در دریاچه بند امیر می گذرانند.

در کوههای بابا بیش از ۱۵۰ نوع پرنده وجود دارد. تنگه سالنگ در خزان و بهار معبر عمده‌ای است برای زیادی از لک لکهای سفید وسیاه، زاغ، و گونه‌های بی شماری از پرندگان دیگر، که از زیستگاه‌های زمستانی خود به مناطق شمالی مهاجرت می‌کنند.

جنگلهای شرق کشور (نورستان، پکتیا ) آشیانهٔ بسیاری از پرندگان هیمالیایی می‌باشد. انواع پرنده‌هایی چون قرقاول، طوطی، مینا، بلبل، کبک، سی سی ، هدهد، باز، باشه، زاغ، بوم، کبک زری وغیره در این جنگلها زندگی می‌کنند.

پستانداران

پستانداران به حیوانات اطلاق می‌شوند که مانند انسان تولید چوچه را نمایند وتا مدتی چوچه را از شیر خود تغذیه نمایند. در افغانستان تااکنون ۱۲۰حیوان پستاندار تشخیص گردیده‌است. از جمله ۷نوع حشرات ۳۴ نوع خفاش یک نوع میمون ۲۸ نوع گوشتخوار یک نوع سم دار ۹نوع شنگلدار ۴ نوع خرگوش و ۳۴ نوع موش می‌باشد. در افغانستان پستانداران گوشتخوار مانند گرک شغال روباه، کفتار، پلنگ، پشی پلنک، پشک وحشی، موش خرما، راسو، دله خفک، سمور سنگی و غیرگوشتخوار مانند گوزن، جیره، خارپشت، بز آهو گوسفند سنجاب خرگوش گوسفند مارکوپولو گوزن آبی غزگاو می‌باشد. علاوه براین یکتعداد پسانداران ذومعیشتین یعنی گوشتخوار و علف خوارنیز وجود دارد مانند خرس سیاه خرس نصواری شادی وبعضی آنها هم درآب و هم در خشکه زندگی دارند مانند سگ آبی سمورآبی می‌باشد.

جانوران شناور

جانوران آبی افغانستان عبارتند از ۲۷ نوع ماهی مار ماهی سگ ماهی لقه سنگ پشت انواع قوربقه سگ آبی سمورآبی ، خرچنگ وغیره می‌باشد. سک آبی در مناطق مرکزی افغانستان یافت می‌شود جیوانات آبی در آبهای استاده رود خانه و ساحات آبی دیده می‌شود. ماهی بزرگ معمولاً در رود خانه هیرمند کوکچه وآمودریا یافت می‌شود که دارای عمق زیاد می‌باشند.

پرندگان

در افغانستان پرندگان گوشتخوار وغیر گوشتخوار وجود دارد. تا اکنون حدود ۵۰۰ نوع پرنده گوشتخوار وغیر گوشتخوار تشخیص گردیده‌است. پرندگان گوشت خوار چون باشه شاهین کلمرغ و عقاب می‌باشد. از جمله قاچاق شاهین وباشه درین اواخر ازدیاد یافته‌است. این پرنده طور قاچاق به پاکستان برده شده سپس به کشورهای عربی بفروش می‌رسد. باشه وشاهین را عربها بمنظور بدست آوردن صدف خریدمی نمایند. </>پرندگان غیر گوشتخوارپرندگان است که آواز مقبول دارد یااز گوشت آنها استفاده می‌شود. انواع که درافغانستان وجود دارد عبارت مرغابی، کلنک سایبریائی، کوک زری، بودنه، کبک، کنری، گل سر، شانه سرک، تیهو، بودنه، لک لک، فاخته، قمری، بلبل، سی سی، کلنگ، سیاه سینه، کبوتر، زاغ، کرکس، قاز، جل، باز، هدهد، نیله زاغ، سائره، قره سینه، مرغابی، موسیچه، مینا، طوطی، جغد و... می‌باشد.[۱]

انواع پرندگان افغانستان

در جهان امروزی ۵۰ فیصد پرندگان در تحت نام گنجشک شکلان یا گنجک سانان یا سبک بالان و ۵۰ فیصد در جمله غیر گنجشک شکلان می آید. حدود ۳۸ خانواده یا ۲۵۳ گونه پرندگان افغانستان از جمله غیر گنجشک شکلان یا غیر سبک بالان میباشد. ۲۴۷ گونه یا ۳۵ فامیل درجمله کنجشک سانان شامل اند. در نوشته زیر هر کدام از این خانواده ها چندین  نوع را در خود دارند.

 غیر گنجشک شکلان

کوکو  ,هما  ,  عقاب ,  کوربال , سارگیه,  عقاب ماهیگیر,  مرگوشان ,  اردک ها, مرغابی, آنقوت   ,قاز   ,قو , کشیم   قطان ازمند  حواصیل   لک لک   باز   میش مرغ   چنگر   یلوه   کلنگ  , جل  , قرقاول ,  بلدرچین , بودنه,  کبک,   سی سی  , ,  قرقی, لاشخوار  , قره ناز   فلامینگ   سنق  تالابی  باز   شاهین   ماهی خورک  ، مرغان دریائی، تلیله   ,آبچلکها چاخ لق , سلیم یان   و خرو   کلی, گلاریول , چاخ لق , کج نول  , منقار دراز ,  جاسان   سیمرغان,   لیل ,  یاشلک ,  صدف خوار دارکوبها  سبز قبا   زنبورخور،  پرستو،ماهی  خوار، زنبور خوارها   ، کوکریان، کبوتران ،   طوطی  ،   کوکو ،   جغدها  ،   شبگرد ،  کاکایی   مرغ قبا   شانه سرک و دار کوبها میباشد.

گنجشک شکلان

چرخ ریسکان  , مگس خواران, حشره خوار, مگس گیر ,طرقهٔ, صعوه ,زیر آبروک ,میوه خور ,بال لاکی, انواع سسکان ,بلبل, چکاوک, پرستو ,چلچله, دم جنبانک, درخت خیزک,گندشک, سهره, زرد پر,ٔ ساریا مینا  ,زاغ, بوجانگا, سنگ چشمان ، شاهرخ طلایی,  عسل خورک  ,درخت خیزک,شیریک  ,تیت کمر کلی, دیوار خیزک ، الیکایی  ، عسل خورک .

 

 

 

خزندگان

تا اکنون تحقیقات وسیع در مورد خزندگان صورت نگرفته‌است. با وجود این همه یک سلسله تحقیقات صورت گرفته‌است. انواع خزندگان مانند مارها که در کشور ۲۷ نوع آن و سوسمارها که ۲۳ نوع آن شناسایی شده‌است، در همه نقاط دیده می‌شوند. انواع گژدم سیاه زرد ؛ غندل دراکثر نقاط افغانستان بمشاهده می‌رسد. انواع سنگ پشت افغانی ذارای جسامت کوچک بوده در نزدیکی آب حیات بسر می‌برند.[۲]

خفاشان

خفاش «شب پرک چرمی» نوع پستاندار بوده معمولاً از حیوانات کوچک تغذیه می‌نمایند. حدود ۳۴ نوع خفاش بومی ومعاجر تشخیص گردیده‌است. از جمله دو نوع آنرا می‌توان به مشکل یافت. خفاشان بومی داری جسامت کوچک بوده در نزدیکی شهرها زندگی می‌کنند.

علل کم شدن حیات وحش در افغانستان

حدود ۸۵فیصد از حیات وحش در کشور بنا بر عوامل متعدد از بین رفته‌است.

۱.غربت:در طول تاریخ شکار حیوانات بمنظور پوست گوشت و تفریح شکار گردیده باعث انقراض ویا نابود شدن حیوانات گردیده‌است. تعدادی زیاد از فامیلها بمنظور تامین معشیت از شکار حیوانات استفاده می‌نمایند.

۲.عدم فهم ودانائی مردم:در حفظ حیات وحش و محیط زیست. اکثر مردم افغانستان حیات وحش را دادخدا وبی صاحب دانسته به شکار آن می‌پردازند.

۳  .عدم پلان تدابیر وکنترول قوی از طرف دولت:در ۳۳ سال جنگ که جریان دارد دولت نتوانسته‌است در اکثردهات حاکمیت دولتی را تحقق ببخشند. بدین منوال لاقانونیت وخود سری درین مناطق مروج گردیده‌است.

۴  .احصایه:تا اکنون دولت افغانستان احصایه قوی در مورد نفوس انسان در خاک ندارد چه رسد که از حیات وحش احصائیه گیرد..

۵.درآمد:اکثر در افغانستان پروژه‌های رویکار می‌گردد که در آن راه درآمد وجود داشته باشد. وظایف مصرفی و بی درآمد را معولاً بدوش انجیوها وخارجی‌ها می‌گزارند. وکس علاقمندی به چنین مسایل ندارند. فقد در ورقها برای رفع مسولیت چیزی می‌نویسند.

 ۶  .قاچاق:یکی از بزرگترین عوامل نابودی حیات وحش قاچاق است. قاچاقبران جز پول به وطن وحیات چیزی فکر نمی‌کنند. خرید وفروش غیر قانونی قاچاق آثار تاریخی ، ااحجار قیمتی، حیوانات وحشی، پرنده، پوست حیوانات ، و نباتات نادر در افغانستان ازمدتی بدینسو ادامه دارد. اکنون مافیای بین المللی که در کشورهای همسایه و دورتر لانه کرده توسط اجیران خود همه را به خارج کشور انتقال می‌دهند. روز تا روز دارایی عامه وملی را غارت می‌نمایند.

۷ .فقدان مواد غذائی:تخریب کشتزارهای طبیعی وقطع جنگلات باعث می‌شود که لانه وغذای یک تعداد از حیات وحش از بین رود با از بین رفتن چنین فکتور تسلسل طبیعی ایکوسیستم از بین رفته حیات وحش دیگر گرسنه باقی می‌مانند. درین صورت آنها مجبور می‌شوند منطقه را رهاکنند و یا بمیرند.

۸.بیابان زائی وشهری شدن زمین‌ها: در افغانستان رشد شهری شدن ۱۰فیصد می‌باشد. که همه ساله محلات که حیات وحش زندگی می‌کنند تخریب می‌گردد. خشک شدن تالابها خشک سالی شکار بی رویه جمع آوری تخم وچوچه حیات وحش نیز از عوامل عمده‌است که بالای تعداد حیات وحش تاثیر دارد

۹ علل حفاظت حیات وحش

تسلسل طبیعی چنین است که زندگی هر حیات زنده با دیگر زنده جانان ارتباط مستقم دارد. در صورت انقراض یک حیوانات دیگر حیوانات آنقدر زیاد می‌شوند که دیگر برای آنها غذا نرسیده همه میمرندویا دیگر حیوانات بنسبت کمبود غذا از بین می‌روند. انسانها نمتواند بدون حیوان ونباتات زندگی نماید. به همین طور سایر زنده جانان بدون زنده جانهای دیگر نمی‌توانند زندگی نمایند. یکتعداد حیوانات وحشرات مثلاً ملخ، موش، گنجشک وغیره بنام آفات یاد می‌شوند. ملخ و موش وگنجشک غذا صدها حیوان وپرنده‌است. اگریکی ازین حیوانات در حالت انقراض قرار گیرد تعدار آفات ازدیاد می‌یابد واین آفات به شهر هجوم می‌آورند. گاهی با خود مرض تباه کن را نیز می‌آورند. مگس و پشه را پرندگان جولاها خزندگان وغیره خورده نسل این حیوانات مضر را کنترول می‌نمایند. یعنی حیات وحش نه تنها در حفظ محیط موثر است بلکه انسانها را از امرض وآفات نیز محافظه می‌نمایند. تخم نباتات را مخفی می‌کنند باعث ازدیاد فرش سبز می‌گردند. حشرات را می‌خورند.

 

۱۰ پارکهای ملی

پارکهای ملی افغانستان تالابها جنگلات طبیعی کوه‌ها ودشتها می‌باشد. الی اکنون مناطق دشت ناور غزنی، بند امیر ، جهیل هامون، جنگلات کنرهار و پکتیا و بادغیس، قول آب چکان کابل، دره آجر، کوهای جنگل دار نورستان منحیث پارکهای ملی ما در نطر گرفته شده‌است. این کوه‌ها از نظر محل بود و باش آهوی مار خور، خرس نصواری و بسیاری از حیوانات وحشی دیگر قابل توجه‌است سواحل دریای آمو از نظر گوزن باختری بسیاری حیوانات وحشی و پرنده گان، معروف است. هامون پوزک و هامون صابری از نظر محیط زیست پرنده گان مهاجر آبی مشهور اند. این پارکها پناه گاه هزاران جانوران می‌باشد. تالابهای افغانستان عبارتند ازتالاب اشکمش در ولایت تخار، تالاب غور در ولایت فراه، تالاب غوری در ولایت بغلان، تالاب بغلان در ولایت بغلان، تالاب نور در ولایت غزنی، تالاب محمد در ولایت قندهار، دریاچهٔ بند امیر در ولایت بامیان و بسیاری از نقاط دیگر مانند کوههای شمال شرقی و غربی و جنگلهای بدخشان از زیستگاههای مهم پرندگان مختلف به شمار می‌آیند.

جهیل‌هاومناطق پر اهمیت برای حیات وحشافغانستان

v   هامون هلمند در جنوب غرب افغانستان

v   هامون پوزک در جنوب غرب افغانستان

v   هامون صابری در جنوب غرب افغانستان

v   بند امیر در بامیان

v   جهیل زرقول در بدخشان افغانستان

v   جهیل چقمقتین در بدخشان افغانستان

v   جهیل شیوا در بدخشان افغانستان

v   جهیل سرغیلان بدخشان

v   آب استاده غزنی ۲۷۰۰۰ هکتار

v   در قد۲۰۰۰۰ هکتار

v   دشت ناور ۲۷۰۰۰ هکتار

v   وادی هریرود ۳۵۰۰۰ هکتار

v   امام صاحب ۲۰۰۰۰هکتار

v   جلال آباد ۲۵۰۰۰هکتار

v   قول حشمت خان ۱۹۰ هکتار

v   وادی پیچ و وایگل ۱۲۰۰۰۰هکتار

v   دشت راجستان ۳۰۰۰۰۰۰۰هکتار

v   خوست ۱۵۰۰۰۰هکتار

v   سفید کوه ۲۰۰۰۰۰هکتار

v   وادی سالنگ هکتار ۲۰۰۰

 ۱۴ منابع

انقراض حیات وحش در افغانستان نوشه وبگاه ارمغان ملی

 [۱]http://armaghanmille.wordpress.com/2010/11/04/

*حیات وحش در افغانستان نوشته ویکی پیدیا انگلیسی

جفرافیای طبیعی افغانستان نوشته سفارت کبرا ایران در افغانستان معلومات در مورد جهیلها

[۳]http://www.iranattache-afghan.ir/about-af/

*شبکه اطلاع رسانی افغانستان گونه‌های جانوران درافغانستان

http://www.afghanpaper.com/info/joghrafia/janevaranafghanestan.htm

*خزندگان افغانستان نوشته جان ام ریگن درموردانواع مارهاوچلپاسه‌ها

http://www.northwestwildlifeonline.com/Afghanistan%20Reptiles%20Homepage.htm

 


October 18th, 2012


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي