بازگشت
روسيه و ايالات متحده وچالشهاي موجود
ارسالي خاطره خجسته ارسالي خاطره خجسته


ايالات متحده در شرايط جديد موجود در امر تامين ثبات چهار مسئله مهم را مورد توجه قرار داده است كه نمايانگر جو خاصي است که در عرصه بين المللي حاکم است. اين موارد عبارتند از: 1- سياستمداران کاخ سفيد در برخورد با رويدادهاي منطقه خاورميانه بطور غير علني پذيرفته اند كه اختلافات ايالات متحده با دنياي عرب و اسلام داراي جنبه زيربنايي است و از وابستگي به آن در هراسند. 2- از ضرورتهاي اولويتهاي امنيت اقتصادي آمريكا، ايجاد تغيير در بخش انرژي مي باشد که در مناطقي در شرق آسيا، مثل مناطق اطراف درياي خزر و روسيه است. 3- تاثيرگذاري روسيه بر مسائل انرژي جهان افزايش يافته است و اين مسئله با اتحاد و يکپارچگي بيشتر اطرافيان ولاديمير پوتين رئيس جمهور روسيه و به اجراگذاشتن سياستهاي خارجي و دفاعي فعالتري از سوي مسکو همزمان شده است. 4- اهميت احتمال بروز بحران در منطقه اروپاي مركزي و شرقي در پيش آمريكائيان در زمينه تهديدات حقيقي براي امنيت ايالات متحده ، ، كم اهميت شده است. مقمات کاخ سفيد به ناكافي بودن استراتژي \' گسترش دموكراسي\' که در سال 1993 شکل گرفته بود، پي برده اند. اين استراتژي مبتني بر جايگزيني فضاي دموكراتيك جديد در منطقه اي از مجار ستان و چك در بخش شرقي اروپا گرفته، تا روسيه و قزاقستان در شرق اين منطقه به جاي بلاك سوسياليستي سابق، مي باشد. كشورهاي واقع در اين منطقه به چهار دسته تقسيم مي شوند: كشورهاي كاملا دموكراتيك، كشورهاي نيمه دموكراتيك، رژيمهايي که به سمت دموکراسي جهت گيري كرده اندو بالاخره دولتهاي خودكامه .
ايالات متحده و اتحاديه اروپا در امر تقويت نفوذ خويش در اين منطقه موفقيتهاي زيادي داشته اند. هيچ يک از كشورهاي \' تازه دموكراتيك \'، البته به غير از بلاروس، در مقابل غرب ايستادگي نكردند و تلاش مجدانه اي براي نزديكي به امريكا از خود نشان مي دهند. عليرغم اين مسائل، جهت گيري به سوي ايالات متحده و اروپا يک جهت گيري مطلق نيست. وضعيت يادشده فقط در خصوص كشورهاي اروپاي شرقي هم مرز با قلمرو حاکميت شوروي سابق و جمهوري هاي حوزه درياي بالتيك، كاملا صدق مي كند.کيف پس از انتخابات رياست جمهوری که ويکتور يوشنکودر رأس قدرت قرار گرفت،بدون شک يکي از متحدين امريکا و اتحاديه اروپايي محسوب مي گردد،علي رغم آنکه يوشنکوبر الويت تحکيم مناسباتش با روسيه سخن مي راند. كشورهايي ديگري مثل گرجستان، ارمنستان و آذربايجان نيز همين روند را در پيش گرفته اند اما موفقيت كمتري دارند. جمهوريهاي آسياي مركزي بيشتر روي جهت گيري هاي مختلف در روابط بين المللي خويش تمايل دارند كه نشان دهنده ارزش خاص روابط با روسيه و البته چين ، در اين منطقه است. مسكو همواره از چند محوري بودن سياست خارجي خويش صحبت ميكند. در حالي كه روابط با ايالات متحده و اتحاديه اروپا براي روسيه بسيار تعيين كننده است ، ولي بااين حال جهت گيري به سمت چين هم برايش با اهميت مي باشد. البته چند محوري بودن جهت گيري ها در ميان كشورهاي آسياي مركزي نيز ديده مي شود. در دوران رياست جمهوري يلتسين با توجه به در گير بودن روسيه در بحران اقتصادي ، خطر جدايي طلبي ها و در گيريهاي جناحهاي چپ و راست در داخل ، هيچ يك از كشورهاي منطقه ،عامل روسيه را جدي تلقي نميكردند. و كسي انتظار نداشت كه \' رجعت روسيه\' اينقدر سريع رخ بدهد. ولي مسئله نفت در اين بين بسيار مهم بود. عامل نفت اين امكان را براي روسيه فراهم ميسازد كه با توجه به موقعيت استثنايي و برتري خويش بعنوان يك قدرت هسته اي و نفتي مطرح باشد. و اين تحولات در حالي است كه ايالات متحده در جنگ عراق موفق نبوده و در عرصه سياست داخلي هم با مشكلات متعددي روبرو شده است. قطعا ، موضوع بازگرداندن 45 هزار سرباز امريكايي از آلمان و كوريای جنوبي هم عكس العمل بوش به اتهاماتي است كه اورا مسبب افزايش خطرات براي منافع امريكا در خارج از مرزهاي كشور ميدانند. تغيير مكان پايگاههاي نظامي امريكا ، در واقع دومين مرحله از تجديد نظر در ساختار برنامه هاي مربوط به حضور سياسي و استراتژيكي امريكا در اورآسيا است كه بخاطرافزايش روز افزون توان چين ، به پايان رسيدن دوران تضعيف مواضع روسيه در منطقه و البته شديد شدن مقابله امريكا و اسلام و در آمدن آن به صورت يك عامل مهم بين المللي صورت ميگيرد . مسئله مهم ديگر اين است كه در استراتژي ايالات متحده عنصر تازه اي بوجود آمده كه قبلا وجود نداشت.، و آن از بين رفتن جهت گيري هاي ضد روسي است. پس از فرو پاشي اتحاد جماهير شوروي ، روسيه و امريكا با وجود اختلاف نظرات متقابل و رنجشهايي كه در رابطه شان همواره وجود داشته ، به طرف ايجاد مشاركتي خاص قدم برداشته اند. و سران امريكا به تجديد نظر در روابط با مسكو پرداختند ، هر چند كه اين همكار يها دروهله اول به نفع واشنگتن بوده است. ايالات متحده مصصم شده تا در خط فرضي \' اوكراين ، گرجستان ، ازبكستان ، تاجيكستان و قزاقستان\' در ابتدا روسيه را از حوزه نفوذ مرسومش بيرون رانده و سپس با اجراي استراتژي دوگانه بسيار ماهرانه اي بدون درگيري ، روسيه را در برنامه هاي خويش و در جهت منافع اش ، با خود همسو كند. در حال حاضر هر دو جناح سياسي در ايالات متحده به سمت مشاركت با روسيه متمايلند ، و دليل ان هم استفاده از موقعيت و مزيتهاي ديگر روسيه در منطقه حساس اورآسياي مركزي است. واشنگتن با استفاده از تركيبي از عوامل فشار و دعوت به همكاري عمل ميكند و ميخواهد بازي سياسي جديدي را آغاز كند.
روسيه نيز خود را آماده ميسازد تا با دقت و خونسردي در اين بازي حساس شركت نمايد. وزارت امور خارجه آمريکا چندی پيش حملات شديدي را به صادرکنندگان اسلحه روسيه نمود. حمله اول به مرکز علمي- توليدي «آلتاي» به اتهام گسترش فن آوريهاي موشکي بود. اين واحد صنعتي براي مدت دو سال از بستن هر نوع قراردادي با شرکاي آمريکائي خود منع شده است و دليل آنهم انجام سفارشاتي از سوي هند بود. ظاهرا پيش از اين، آمريکائيان قرار بود اين سفارشات را انجام دهند. کمي بعد، ريچارد بوچر سخنگوي رسمي وزارت امور خارجه ايالات متحده آمريکا از نگراني شديد کشورش در خصوص ارسال هواپيماهاي جنگنده «ميگ-29» روسي به سودان خبرداد و هشدار داد که در صورت تاييد اين اخبار، ايالات متحده به بررسي دقيق مسئله خواهد پرداخت. آمريکا سودان را دولتي تروريست مي داند و تحريمهاي يکجانبه اي را بر ضد آن اعمال کرده است. اين در حالي است که دليل اطلاعاتي خاصي در خصوص اين ادعا وجود ندارد. و ارسال محموله اي شامل 12 هواپيماي «ميگ-29» روسي به اين کشور عملا به پايان رسيده و اين قرارداد سال گذشته منعقد شده بود و مسئله سري در آن وجود نداشت. جنرال پتر ديني کين، فرمانده کل نيروي هوايي فدراسيون روسيه (طي سالهاي 98-1991)، در مصاحبه با خبرنگار روزنامه «نيزاويسيمايا گازيه تا» ابراز عقيده نموده است که ايالات متحده آمريکا آگاهانه در صدد افزايش اعمال فشار بر صنايع دفاعي روسيه است. آمريکائيان موفق شده اند شرکتهاي هواپيمائي روسي را به خريد هواپيماهاي مسافربري مستعمل خارجي ترغيب کنند و اکنون نيز نوبت به توليدات فن آوريهاي نظامي روسيه رسيده است. البته به گفته وي، آ مريکا در اين کار موفق نخواهد بود، چرا که روسيه با بسياري از کشورها از جمله هند و چين روابط نظامي-فني خوبي دارد. روسيه به فروش جديدترين فن آوريهاي نظامي مبادرت مي ورزد و نبايد از اين مسئله ترسي داشته باشد. در ضمن تمام قراردادهاي نظامي روسيه قانوني بود و هيچکدام محرمانه نبوده اند. همچنين سلاحهاي روسي کمافي السابق قابليت رقابت خويش را حفظ کرده اند. در سال 2003، دولت سودان سفارشي براي خريد سلاح و فن آوريهاي نظامي به ارزش سه ميليارد دالر از روسيه کرده بود.
دولت سودان بارها و بارها بر تصميم خويش مبني بر جهت گيري به سمت روسيه براي تحقق برنامه 25 ساله خويش براي تجهيز مجدد نيروهاي مسلح اين کشور تاکيد کرده است. تشكيل نظامي مناسبات بين‌الملل، سرآغاز عصر جديد ژئوپلتيكي شده و مهمترين عامل توسعه اوضاع نظامي-سياسي در آينده نزديك، ميان‌مدت و بلندمدت گرديده است. تا سال 2010 تحرك بالاي رويدادهاي سياسي، تعويض سريع كانونهاي تشنج در مناطق مختلف جهان، بي‌ثباتي و قابليت پايين پيشبيني اوضاع بايد مد نظر گرفته شود. چگونگي روابط بين دولتها در قالب وسيعي تغيير كرده و از رويارويي تا حالت انتظار و سپس تا مشاركت و دوستي آشكار در نوسان خواهد بود. صرف نظر از اينكه در نظريات نظامي اكثريت قريب به اتفاق كشورها، جنگ به عنوان بزرگترين مصيبت ملي و خطر براي وجود فيزيكي تمدن بشري تلقي مي‎شود، زور نظامي مانند سابق وسيله سنتي حصول اهداف سياسي در مناسبات بين‌المللي باقي مانده است. طيف شرايط توسل به زور نظامي نه تنها كاهش نيافته بلكه گرايش توسعه را از خود نشان مي‌دهد. توسل مستقيم به زور نظامي بيش از پيش با فعاليت حفاظت از صلح و تلاشهاي دسته‌جمعي براي اجبار به صلح مرتبط مي شود. در شرايط حفظ سطح بالاي توان نظامي دولتها و فقدان پايگاه كامل حقوقي، حتي كاربرد سنجيده و محدود زور نظامي مي‌تواند اوضاع مناقشه بالقوه مناقشه‌زا را شدت بخشيده و مناقشه را تا ابعاد جنگ محلي (منطقه‌اي) توسعه دهد. عنصر نظامي توان دولتي مانند سابق به عنوان جزو تركيبي اساسي سياست منافع ملي دولتها تلقي مي‎شود. وجود سطح بالاي توان نظامي كه در صورت اتخاذ تصميم سياسي مربوطه مي‌تواند با هدف مستقيم خود مورد استفاده قرار گيرد، يكي از واقعيات آشكار است. صنعتي‌سازي، توسعه شهرنشيني، ته كشيدن مواد خام، تنگ شدن فضاي بهروزي اقتصادي و افزايش تشنج نفوس و قومي-سياسي، از جمله علل مهم برخورد منافع كشورهاي مختلف، تشديد رويارويي ژئوپلتيكي و بروز اختلافات سياسي و اقتصادي و ادعاهاي سرزميني هستند. رقابت ژئوپلتيكي شامل زمينه‎هاي جديدي شده و از خشكي و دريا به فضاي هوايي و كيهاني منتقل شده است. انتظار مي‎رود كه شديدترين برخورد منافع در اين زمينه‌ها بين قدرتهاي فضايي رخ دهد. توان فضايي فزاينده استراليا، برازيل، جاپان و چين مي‌تواند جمعاً تا اواسط قرن 21 براي روسيه و ايالات متحده رقابت شديدي فراهم كند. تا سال 2010 احتمال زيادي مي‎رود كه در نتيجه ويراني توان فضايي فدراسيون روسيه، ايالات متحده سعي كند به رهبري يكطرفه در فضاي كيهاني برسد تا براي خود امكان نظارت فراگير بر همه كشورها و قاره‌ها را تأمين كند. اين امر شيوه‌هاي كاربرد زور نظامي در مناقشات قرن جديد را تغيير داده و اين كاربرد را از نظري استفاده از نيروها و وسايل مختلف، جامع‌تر سازد. در شرايط فعلي و در آينده اهميت عامل اطلاع‌رساني افزايش مي‎يابد. گرايش افزايش نقش منابع اطلاعاتي دولتي و اهميت راهبردي اين عامل در سيستم بنيه دفاعي عيان گشته است. اهم عناصر آن عبارت‌اند از سيستم و وسايل اخطار راهبردي، اداره نيروها و جنگ‌افزار، هوانوردي، اكتشاف و مبارزه راديو الكترونيكي هستند. دستيابي به برتري اطلاعاتي امكان سبقت گرفتن از حريفان در زمينه اتخاذ تصميمات نظامي- سياسي را فراهم كرده و مبناي موفقيت عمليات نظامي را فراهم خواهد آورد. پيشرفت علمي و فني همچنين موجب پيدايش خطرات و تهديدات جديد در زمينه‌هاي تكنولوژي‌هاي بالا شده است. شكاف تكنولوژيكي ايالات متحده، جاپان و برخي كشورهاي اروپايي با ساير ممالك جهان و آغاز طراحي و ساخت سلاح‎هاي نسل جديد، تا اواسط قرن جاري موجب آغاز مرحله اصولاً جديد مسابقه تسليحاتي و افزايش نقش سلاح‎هاي متعارف بر مبناي سلاح‎هاي دقيقي خواهد شد. توسعه اولويت‌دار سيستمهاي اخطار از حمله موشك هاي هسته‎اي،دافع هوايي و موشكي و سلاح‎هاي مبتني بر اصول نوين فيزيكي جمعاً مي‌تواند نقش بازدارندگي هسته‎اي را تا حد بحراني تنزل دهد. فجايع زيست محيطي و عواقب سياست ناسنجيده صنعتي بعضي كشورها ابعاد خطرناكي به خود مي‎گيرد و نه تنها زندگي دولتهاي منفرد بلكه تمام تمدن كره زمين را تهديد مي‌كند. عواقب بالقوه فجايع زيست محيطي با تلفات انساني و ضايعات مادي جنگي قابل مقايسه مي‎شود. آلودگي فضاي حياتي جهاني مي‌تواند محيط زيست را به حالت بحراني برساند و موجب اختلافات ميان دولتها، حالت مناقشه و حتي مناقشه جنگي شود.تبديل وابستگي متقابل اقتصادي، تكنالوژيكي، اطلاعاتي و زيست محيطي به وابستگي جهاني موجبات تجديد تقسيم جهان و ايجاد بالقوه مراكز جديد قدرت شده است.
روند تقسيم مجدد جهان كه با فروپاشي كشورهاي كثير المله و پيدايش دولتهاي جديد و نيز انحلال و تشكيل مجدد پيمانهاي مختلف، تغيير نظامهاي سياسي و مرزهاي سرزميني ارتباط دارد، بر تناسب نيروهاي سياسي در جهان و در مناطق اثر جدي گذاشته است. متحدان سابق به رقيبان تبديل شدند و رقيبان به شركا. تعداد كشورهاي بي‌طرف كم و كمتر مي‌شود. تناسب جديد نيروهاي سياسي ، تعادل دوقطبي نيروها و منافع را بر هم زده و خصلت، ابعاد و محتواي خطرات و تهديدات سابق را تغيير داده است. اين خطرات از خطرات جهاني به خطرات منطقه‌اي و محلي تبديل شده و حالت جامع‌تري كسب كرده‌اند. جامعه جهاني جداً نگران تروريسم، تجارت مواد مخدر، فعاليت تخريبي سازمانهاي مافيايي، تعصب مذهبي و گسترش سلاح‎هاي كشتار جمعي است. مناقشات ملي و قومي بيشتر شده‌اند. از حدود مجموع كشور های موجود در جهان، تنها قريب به 20 كشور از نظر قومي همگون هستند و بقيه كشورها به نحوي از توان بالاي ايجاد مناقشات بالقوه برخوردارند. از 160 منطقه تشنجات قومي-سياسي، حدود 80 مناقشه حل نشده است. ويژگي‌هاي بارز اوضاع معاصر نظامي-سياسي به قرار ذيل هستند: -كاهش قابل توجه خطر جنگ هسته‌اي و جنگ گسترده متعارف -كاربرد زور نظامي در زمينه حفاظت از صلح - تشكيل مركز جديد توان اقتصادي (آلمان، تركيه، جاپان و چين) و تشديد رقابت ژئوپلتيكي بين اين مراكز و ايالات متحده - حفظ و توسعه فضاي بالقوه بحران (بالكان، قفقاز، آسياي ميانه، آسياي مركزي، آسياي جنوبي و شرق نزديك و ميانه)، ارتقاي سطح مناقشه‌زايي منطقه‌اي به دلايل قومي، مذهبي و جنايي - تروريسم - از سرگيري مسابقه تسليحاتي، خطر گسترش سلاح‌هاي متعارف دقيق، هسته‌اي و ساير انواع سلاح‌هاي كشتار جمعي و وسايل حمل كننده آن‎ها به كشورهاي در حال توسعه - عوضيت كشورهاي اروپاي مركزي و شرقي و بالتيك در ناتو و گسترش منطقه مسئوليت پيمان ناتو در اروپا و خارج از اروپا - رشد شركت سازمانهاي بين‌المللي و پيمانهاي سياسي در حل و فصل مسلحانه مناقشات و عمليات اجبار به صلح - تشديد وخامت اوضاع زيست محيطي بر روي كره زمين كه مي‌تواند موجب تصويب اسناد حقوقي در مورد اعمال فشار بر كشورهايي شود كه فعاليت صنعتي آن‌ها بيشتر از همه به محيط زيست لطمه مي‌زند.
January 23rd, 2005


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسایل بین المللی