در روزهاي اخير شاهد تحولات دراماتيک و شگرفي در مصر بوديم. کنون با پخش ده ها مقاله و بررسي و ارزيابي هاي کارشناسان گوناگون از کشورهاي مختلف در قبال بحران مصر تا جايي منظره روشن تر شده و مي توان برداشت ها و نتيجه گيري ها و جمع بندي هايي در باره اين بحران نمود.  روشن است که بحران کنوني مصر هم ريشه هاي تاريخي دارد، هم ريشه هاي دروني و هم ريشه هاي بيروني منطقه يي و جهانشمول.
　آن چه که در مصر اتفاق افتاد، بدون ترديد کوتادي نظامي بود. در ظاهر چنين شد که ميليون ها نفر از مخالفان مرسي به دليل ناخشنودي از سياست هاي او و نابه ساماني وضع اقتصادي کشور به خيابان ها ريختند و دست به راهپيمايي ها گسترده اعتراضي يازيدند. در اين ميان ارتش هم دخالت کرد و پس از يک اولتيماتوم 24 ساعته مرسي را برانداخت. اما همه قراين دال بر آن اند که برنامه براندازي مرسي از همان روزهاي نخستين روي کار آمدن وي در دستور کار دولت هايي چون امريکا، اسراييل، انگليس و عربستان بوده است. نه اين که اقدام ارتش خلق الساعه بوده باشد. ارتش از مدت ها پيش در کمين بود تا مرسي را بر اندازد و قدرت را در دست بگيرد. راهپيمايي ها اعتراضي در برابر مرسي صرفا بهانه يي به دست ارتش داد تا به سرعت بتواند از اين دستاويز براي براندازي مرسي بهره برداري نهايي را بکند.  در اين جا يک نکته بسيار مهم شايان توجه است:  با اين کار، بار ديگر ثابت شد که دمکراسي در جهان سياست ابزاري بيش نيست و در کشورهاي مسلمان هوادار امريکا هر باري که واشنگتن اراده کند، با به ميدان آوردن خونتاي نظامي به آساني رژيم هايي را که در نتيجه انتخابات به ميان آمده اند، دور مي اندازند. حال کاري به خوب بودن يا بد بودن اين رژيم ها يا موفق بودن و ناموفق بودن آن ها نداريم. نمونه هاي چنين کودتاهايي را بارها در ترکيه و پاکستان و... شاهد بوده ايم. بعني برافتادن مرسي چيز تازه يي نيست.  ... و اما در پشت پرده کودتا:  براي پي بردن به سرشت آن چه که در مصر اتفاق افتاد، تا تاريخ نوين اين کشور را ندانيم و ساختار سياسي و اجتماعي آن را نشناسيم، به دشوار بتوان پي برد.  ساختار سياسي کشور مصر به گونه يي است که قدرت در آن دو نيم است. در يک نيمه نيروهاي اسلامگرا و در نيمه ديگر آن نيروهاي ناسيوناليست و ليبرال هاي لاييک و سکولار قرار دارند. در اين حال وزن اسلامگرايان بيشتر است. شايد به نسبت 70 در برابر 30 درصد. اما اسلامگرايان از پشتيباني خارجي نيرومند برخوردار نيستند. در حالي که نيروهاي ليبرال و سکولار هوادار غرب، از پشتيباني نيرومند امريکا و انگليس و اسراييل برخوردار مي باشند. ناسيوناليست ها در گذشته از پشتيباني نيرومند شوروي برخوردار بودند. اما پي از روي کار آمدن سادات و پس از فروپاشي شوري، بيخي از پشتيباني خارجي محروم شدند. کنون تنها تا جايي مورد حمايت اسد اند.  در جبهه اسلامگرايان دو شاخه ميانه رو و تندرو راديکال ديده مي شود. شاخه ميانه رو آن عبارت است از حزب اخوان المسلمين که پيشينه هشتاد- نود ساله دارد و يکي از کهنترين جريانات سياسي مصر است که پايگاه اصلي آن جامع ازهر است.  در گذشته، هنگامي که ناصر به ياري شوروي پيشين در مصر فرمان مي راند، انگليسي ها کوشيدند در صفوف اين جريان رخنه کنند و آن را در برابر ناصر بشورانند. اين بود که اين جريان به شدت از سوي ناسيوناليست هاي عرب مصري به رهبري جمال عبدالناصر سرکوب شد. به ويژه پس از سوء قصد نافرجام به جان ناصر. در اين دوره، حرکت اخوان زيرزميني شد و دست به يک رشته عمليات انتقامجويانه خشونتبار يازيد.  سپس در دوره انور السادات مورد تحبيب قرار گرفت و سادات کوشيد از نيروي آن براي کمرنگ ساختن جريان هواداران ناصر کار بگيرد. اما با توجه به نزديک شدن سادات با غرب، سپاهيان مصري او را در مراسم رژه نظامي ترور کردند. اين اقدام بي درنگ به اخوان المسلمين نسبت داده شد و موجب گرديد تا با روي کار آمدن مبارک، بار ديگر در آغاز زير ساتور سرکوب هر چند کمرنگ تر قرار گرفت. ولي در اين اواخر دوباره دست و پاي بازتري پيدا کرد.  پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران، روحانيون ايران از برخي از شاخه هاي اين حرکت حمايت همه جانبه کردند- به ويژه در دهه اخير، به گونه يي که مي توان گفت، روحانيت ايران در روي کار آوردن اين جريان اگر نه نقش اصلي، دست کم نقش بسيار مهم داشته است.  در پهلوي آن، با روي کار آمدن اخواني ها در ترکيه، در آغاز حزب رفاه اربکان و سپس هم حزب عدالت و توسعه اردوهان، ترکيه در پشتيباني از اخواني هاي مصر و روي کار آمدن آن ها نقش اصلي را بازي کرد. همين گونه در رقابت بر سر رهبري جهان عرب ميان عربستان و قطر، قطري ها به پشتيباني از جريان اخوان السملين پرداختند.  به هر رو، دشواري يي که در جريان اسلامگرا در مصر در يک دهه اخير رو نما گرديده است، رخنه وهابيون هوادار سعودي و قطر در رقابت با ايران و هم با يک ديگر در ميان اين جنبش است که بخشي از آن را به يک جنبش تندرو افراطي مبدل گردانيده است.  اين گونه عربستان و قطر هر چند هم در رقابت با يک ديگر، به ياري درياي از دالرهاي بادآورده جريان اسلامگرا را به دو شاخه تقسيم نموده است. قطري ها به ويژه نخست وزير برکنار شده آن کشور بيشتر هوادار اخواني ها بودند. اما عربستان که به شدت از نفوذ ايران در مصر هراسناک است، توانسته است با علم کردن سلفي ها در برابر پيروان ديگر مذاهب اهل سنت، تحريک بسيار نيرومند وهابي را در اين کشور به وجود بياورد. آن ها توانسته اند شماري از علما از جمله قرضاوي را بخرند و به سوي خود بکشند.  از سوي ديگر، همان گونه که گفيتم، در سال هاي اخير ترکيه هم توانسته است جاي پايي براي خود در ميان اخواني هاي مصري پيدا نمايد. در نتيجه، مي توان گفت که يک نوع کشمکش چهارجانبه ميان ايران، ترکيه و عربستان و قطر بر سر کنترل جريان اسلامگرا در اين کشور روان بوده است که هر يک منافع جيوپوليتک خود و داعيه خود بر سر رهبري جهان اسلام را در سر مي پرورانند.  آن چه به جبهه ناسيوناليست هاي عرب و هواداران لايسم و سکولاريسم و ليبراليسم مي گردد، اين جبهه متشکل از طيف هاي گوناگون است. از جمله طيف ناسيوناليست هاي سوسيال دمکرات - هواداران جمال ناصر که بيشتر سوسياليست هاي ناسيوناليست اند و تا جايي هنوز هم به روسيه و اردوگاه شرق دلبستگي ها و اميدواري هايي دارند. بخش ديگر اين طيف و نحله مسيحيان و يهودان و پيروان ساير مذاهب از جمله فاطميان اند که به گونه سنتي از حاکميت اسلامگرايان سني ناخشنود اند و هوادار غرب. لايه هاي روشنفکر شهري، سرمايه داران، صاحبان شبکه هاي جهانگردي و از همه مهم تر نظاميان هم در همين رده مي آيند، که روي هم رفته هوادار غرب و ليبراليسم و پاره يي از ارزش ها و انديشه هاي دمکرات اند.  اين گونه، مي بينيم که در مصر در واقع چهار جريان سياسي اصلي فعاليت دارند:  1- اخوان السملمين  2- وهابيون  3- ناصري ها يا ناسيوناليست هاي سوسياليست و سوسيال دمکرات  4- دمکرات ها و ليبرال هاي هوادار غرب و ارتش وابسته به امريکا  همان گونه که مي دانيم، پس از برافتادن مبارک، مرسي روي کار آمد. اما از همان آغاز روشن بود که بسيار دشوار است بتواند ميان اين چهار جريان هماهنگي به ميان بياورد و وفاق را تامين نمايد. دليل آن هم دور بودن مواضع باوري و ديدگاه ها و منافع اين گروه ها است.  با اين همه، نزديکي اخواني ها و وهابيون، با توجه به رفتارهاي تند وهابيون و انديشه هاي جزمي ايشان، باعث بدنامي اخواني ها و رنجيدن مردم از آن ها و ترسيدن و دورگزيني ايشان از مرسي و جريان اخواني در کل گرديد.  به هر رو، ساختار پيچيده سياسي مصر، به گونه يي است که اين کشور را در کل حکومت کردن را براي هر گروهي که باشد، از پيش دشوار مي سازد. کنارآيي چهار جرياني که جهان بيني ها، منافع و مواضع متضاد و متناقض دارند، و سمت گيري هاي سياست خارجي آن ها متفاوت است، بسيار دشوار است.  يکي از دشواري هاي مصر، وابستگي شديد اقتصاد بيمار آن به درآمدهاي جهانگردي و در نتيجه درآمدهاي به دست آمده از جهانگردان اروپايي و امريکايي است. حال، هر رژيمي که در اين کشور روي کار آيد، ناگزير است به گونه يي به ساز غرب برقصد. در غير آن، با کاهش شديد درآمدهاي مالي از جمله جهانگردي رو به رو خواهد گرديد. درآمد ساليانه مصر از ناحيه جهانگردي سالانه به 13 ميليارد دالر مي رسد.  در پهلوي اين ها کمک ساليانه 1.3 ميلياردي امريکا به ارتش مصر هم درخور توجه است. بدون اين کمک ارتش مصر بسيار دشوار است بتواند، روي پاهاي خود بيستد.  از سوي ديگر، وابستگي شديد مالي مصر به عربستان و قطر و ديگر کشورهاي حوزه خليج پارس هم امري است که گردانندگان اين کشور را ناگزير مي گرداند، به ساز شيوخ عرب برقصند. در اين حال عربستان از گروه هاي وهابي و قطر از اخواني ها پشتيباني مي نمايند.  در دوره حاکميت مرسي، از يک سو مصر با کاهش 3 ميليارد دالري از ناحيه جهانگردي رو به رو شد و از سوي ديگر، امريکا در پرداخت کمک 1.3 ميلياردي خود تعلل و بهانه تراشي را پيش گرفت و از سوي ديگر کمک هاي عربستان و امارات و کويت و بحرين که از برافتادن مبارک ناخشنود بودند، کاهش چشمگير يافت.  بي تجربگي و بي برنامگي دولت مرسي به ويژه در عرصه اقتصادي هم مزيد بر علت شد. براي نمونه يکي از نکات بسيار ظريف اين است که بالارفتن بهاي نان چاشني يي گرديد براي ناخرسندي و ناخشنودي عمومي سراسري مردم از دولت مرسي. مصر با آن که يک کشور زراعتي است، با اين هم در دوره هاي سادات و مبارک از پيشرفت در عرصه اقتصادي بازمانده و اقتصاد آن کشور يک اقتصاد وابسته مبدل گرديده بود. مصر سالانه تا ده ميليون تن گندم از خارج – بيشتر از اوکرايين وارد مي نمايد که تنها به همين خاطر بايد سالانه تا 5 ميليارد دالر بپردازد. در اين حال، در گذشته با تکيه به کمک هاي عربستان دولت مصر 50 درصد سوبسايدي براي پرداخت قيمت گندم براي نان پزان مي پرداخت. حال، در دوره مرسي هم بهاي نان بسيار بالا رفت و هم با کمبود رو به رو گرديد.  در اين حال، کمک هاي قطر و ترکيه به مرسي در حدي نبود که بتواند کسري بودجه چشمگير حکومت را جبران بتواند. اين بود که کشور با بحران فزاينده اقتصادي رو به رو گرديد و اين کار زمينه ناخشنودي و ناخرسندي همگاني را فراهم آورد.  در يک سخن، مرسي ناگزير بود که در عرصه سياست خارجي، با توجه به ضعف هاي اقتصادي کشورش، خلاف شعارهاي آرماني جريان اخواني، در جبهه امريکا، انگليس و عربستان بيستد. در اين حال، اميدوار بود، با خوش خدمتي به غرب شايد بتواند حمايت آن را جلب نمايد. اما در عمل چنين نشد. غرب نيازسي به مرسي نداشت و در پي آن بود تا در نخستين فرصت از «شر» اين پارتنر نادلبخواه رهايي يابد و چنين هم شد.  حال، شگفتي برانگيز نيست ببينيم که مصر و رهبر آن مرسي به رغم شايد تمايل دروني به جبهه مقاومت در برابر اسراييل و مخالفت با غرب، شايد از روي ناگزيري در مسايل سوريه با اسراييل، امريکا، انگليس، ترکيه، عربستان، قطر و.... در يک رديف و صف ايستاد.  در اين جا، دو نکته شايان يادآوري است: يکي اين که در گذشته، حزب اخوان المسلمين در دوره حافظ الاسد به شدت در سوريه سرکوب و 50 هزار و به روايتي 20 هزار نفر از هواداران آن کشته و نابود شده بودند. حال که در شورش هاي اخير سوريه، اخواني ها در ظاهر با شعار برپايي خلافت اسلامي پيشاهنگ شده اند، مرسي ناگزير بود از آن ها پشتيباني نمايد. اما در اين حال مانند رجب طيب اردوهان دچار لغزش سياسي بزرگي گرديد و آن اين که نيروهاي ناسيوناليست مصر را دشمن خود ساخت. اين نيروها، سوريه و اسد را تنها رهبر جهان عرب مي شمارند که هنوز داعيه ناسيوناليسم عرب را زنده نگهه داشته است. اين در حالي است که پس از کشته شدن قذافي و صدام حسين و کنار رفتن امير قطر و مرگ قريب الوقوع پادشاه عربستان و احتمال راه افتادن شورش بزرگ در اين کشور، ديگر سري در جهان عرب نمانده است که ادعاي رهبري نمايد.  از سوي ديگر، کاسه صبر روسيه هم در بحران سوريه از دست مداخله کشورهاي ديگر عرب لبريز شده بود و ناگزير بود هرکسي را که منافع آن کشور را در تنها متحدش در جهان عرب تهديد نمايد، به شدت تنبيه نمايد. بايد متوجه بود که کشورهاي عربي سخت آسيب پذير اند و روسيه شبکه هاي جاسوسي گسترده و پهني در اين کشورها دارد و مي توان به آساني هر کدام از اين کشورها را که خواسته باشد، در گير بحران دامنه دار بسازد. بسنده بود که روسيه، چين و ايران دست از حمايت مرسي بردارند و او مانند بره يي در برابر کفتارهاي خونخوار انداخته شود.  من چندي پيش، نوشتم در آستانه کودتا نوشتم که «در پهلوي همه اين ها، امريکا و انگليس و اسراييل هم بيکار ننشسته اند و در پي گرفتن ماهي از آب خيت اند. روشن است با دامنه يابي بحران در چنين موارد ارتش که به گونه سنتي هوادار امريکا است، به ميدان خواهد آمد و بساط اسلامگرايان را جمع خواهد کرد. اين گونه مرسي بر سر دوراهي شگفتي برانگيزي قرار گرفته است. يا اين که راه خود را از وهابيان جدا نمايد و به مداخله در بحران سوريه پايان دهد و يا اين که از سوي ناسيوناليست ها و ليبرال ها سرنگون خواهد شد. حال، اگر چنين نمايد، باز هم با خشم وهابيون در داخل، عربستان و قطر در بيرون و واکنش تند امريکا و انگليس رو به رو خواهد گرديد. در يک سخن، هر چه است، مرسي آينده خود را مانند اردوهان در ترکيه با مراخله در امور سوريه نابود ساخته است.  حال ديده شود که البرادهي به صحنه مي آيد يا عمر موسي و يا اين که ارتش پا به ميدان خواهد گذاشت. شايد هم معجزه يي رخ دهد و بتواند مانند اردوهان تا پايان دوره کاري خود بر کرسي بماند. اما در آينده ديگر جايي نخواهد داشت».  به هر رو، در برابر چشمان ما عربستان (با هزينه نمودن ميلياردها دالر) و غرب مرسي را برانداختند.  دردمندانه، اوضاع همين گونه که نوشتيم در مصر بسيار وخيم و خطرناک است. در برافتادن مرسي، هم وهابيون مصري به هدايت عربستان دست داشتند، هم هواداران غرب و هم لغزش هاي خودش.  مرسي نتوانست در ميان چهار گروه يادشده وفاق به ميان بياورد. او بيش از حد به قطر اتکا کرد و در نتيجه خشم عربستان را برانگيخت. او حتا باري عربستان و کشورهاي همپيمان آن را در حوزه خليج پارس فاسد خواند.  قانون اساسي پيشنهادي او، بسياري از مردم مصر را به خشم آورد. در عين حال رفتارهاي خود مرسي و برخي از اعضاي اخوان المسلمين بسيار زننده بود که خشم مردم را برانگيخت.  يکي از لغزش هاي جدي مرسي اين بود که هنگامي که فيلدمارشال طنطاوي را برکنار کرد، به او اجازه داد به عربستان برود. طنطاوي که به شدن خود را تحقير شده مي پنداشت به ياري عربستان زمينه براندازي مرسي را فراهم کرد. او در ميان ارتش و نيروهاي امنيتي مصر نفوذ فراوان داشت.  موضوع ديگري که موجب شد آبروي مرسي برود، اين بود که او براي خوش ساختن امريکا و اسراييل، تونل هايي را که فلسطيني ها در مرز مصر با نوار غزه ساخته بودند، منفجر ساخت. کاري که حتا مبارک جرئت نداشت انجام دهد. مساله بر سر اين است که امريکا کمک 1.3 ميليارد دالري خود به ارتش مصر را منوط به ادامه روابط دوستانه ميان مصر و اسراييل گردانيده بود.  يک چيز ديگر را هم بايد فراموش نکرد. مرسي در آستانه انتخابات وعده هاي بسياري به مردم داده بود که نتوانست اين وعده ها را برآورده سازد و اين کار خشم مردم مصر را برانگيخت. در پهلوي اين ها، نداشتن تجربه دولت داري مرسي و در کل اخوان المسلمين موجب بر هم ريختن نظام مديرتي در مصر گرديد که تاثيرات ناگواري بر جا گذاشت.  عملکرد مديريتي مرسي هم بسيار نادرست بود. او کوشيد تقريبا همه استانداران را از اعضاي اخوان المسلمين بگمارد که ناخشنودي مردم را برانگيخت.  ما در خاورميانه و کل در جهان سوم از جمله کشورهاي اسلامي منطقه با چند چالش اساسي رو به رو هستيم:  1- استبداد شرقي که بلااستثناء بر همه کشورهاي منطقه حاکم است  2- امپرياليسم غرب که براي تاراج گنجينه هاي طبيعي اين کشور ها در منطقه حضور سنگين دارد.  3- رژيم هاي دست نشانده که همه در راستاي اهداف کشورهاي مونوپول و حفظ منافع آن ها اند و بدون استثناء همه ضد مردمي اند.  4- اقتصادهاي وابسته  5- بحران مديريت  6- و...  مرسي نتوانست مانند بسياري ديگر از رژيم هاي حاکم منطقه نسخه شفابخشي در برابر اين چالش هاي اساسي ارائه دهد.  در اين ميان شيار بزرگي ميان ادعاها و شعارها و وعده ها و رفتارها و اعمال او آشکارا به چشم مي خورد.  يک موضوع ديگر هم شايان توجه است. جنبش اخوان المسليمن در کل در عرصه سياست خارجي از پشتيباني ابرقدرت ها برخوردار نيست و مورد اعتماد آن ها نمي باشد. هر چند اخواني ها بارها کوشيده اند با غرب همپيمان شوند، اما غرب هربار با سرخوردگي آب سردي روي آن ها پاشيده است.  آن چه جنبش اخواني ها در کل نتوانسته است درک نمايند، اين است که نگاه غرب به آن ها ابزاري و کاربردي است. يعني هر باري که منافع اخواني ها و غرب در جايي گره خورده است، مادامي که هنوز به هدف نرسيده اند، از اخواني ها بهره برداري هاي ابزاري نموده اند. مگر، به محض رسيدن به هدف، اخواني ها را با خشونت کنار زده اند و رانده اند.  اين کار موجب شده است تا در کنگره بين المللي اخواني ها که همين روزها در استانبول ترکيه برگزار شد، به اين برداشت دست يابند که امريکا شريک مورد اعتمادي نيست!!! اما آن چه مايه شگفتي است، اين است که اخواني ها به اين برداشت پس از هشتاد سال رسيده اند.!!!  به هر رو، مصر آبستن رويدادهاي دراماتيکي است. دولت موقت کنوني هم با همان چالش هايي رو به است که دولت مرسي با آن رو به رو بود. شايد کمک هاي چند ميليارد دالري کشورهاي عربي حوزه خليج پارس بتواند براي چندي جلو بحران هاي مزمن را بگيرد. اما به دشوار بتواند در آينده کارساز باشد.  جنبش اخوان المسلمين در مصر جريان بسيار نيرومند و ريشه داري است که حذف آن از صحنه سياسي کشور آسان نيست. بيگمان در آينده کشور نقش برجسته خواهد داشت. هفته ها و شايد هم ماه آينده نشان خواهد داد که آرايش قوا در مصر چگونه خواهد بود؟ اين که وهابيون با دمکرات ها و ليبرال هاي هوادار غرب کتار بيايند، بيشتر محتمل تر به نظر مي رسد. مناسبات وهابيون و اخواني ها چگونه رقم خواهد خورد؟ آيا همسويي خواهند يافت يا اين که به دشمني با هم خواهند پرداخت؟  در اين حال، مناسبات دو گروهي که از دايره قدرت بيشتر در حاشيه قرار گرفته اند يعني اخواني ها و ناسيوناليست ها چگونه خواهد بود؟  همه اين ها بستگي به مواضع آينده اخواني ها دارد که چه راهکارها و راهبردهايي را پيش خواهند گرفت.  در اين ميان، دو نکته را نبايد فراموش کرد:  1- با پيروزي اسد بر نيروهاي معارض، بار ديگر زمينه براي رشد ناسيوناليسم عربي در سراسر جهان عرب فراهم خواهد شدو اعراب به ستوه رسيده از دست سياست هاي غرب و نوميد شده از جنبش هاي اسلامگرا بار ديگر دست به دامان انديشه هاي ناصر و اسد خواهند يازيد.  2- اتحاد استراتيژيک ايران (مورد حمايت چين و روسيه) و ترکيه يي که بيشتر به روسيه نزديک خواهد شد، نيز تاثير شگرفي بر شکلگيري اوضاع در خاورميانه از جمله مصر خواهد گذاشت.

2 ـ http://www.ariaye.com/dari10/siasi/sarwarmangal.html

3 ـ http://www.ariaye.com/dari10/siasi/frotan4.html

انجام و سازماندهی این کودتا ی « زرد نظامی » مغائر با هرنوع قواعد دموکراتیک بازی محصول یک اراده ء معجون گونه ای است که از همان آغازپیروزیی محمد مرسی رئیس جمهور منتخب مصر طرح ریزی و سازماندهی گردیده بود .

　　« بر مبنای تاکیدات خادم الحرمین الشرفین (اشاره به عبدالله پادشاه سعودی) ازشما می خواهم که تمام تلاشتان را در راستای جلوگیری از پیروزی اسلامگرایان در انتخابات مصر به ویژه "محمد مرسی" انجام دهید.»

اما نباید فراموش کرد که شوالیه های مذهبی و کسانی که تازه به انطباق متون اسلامی با زندگی بشر رو آورده اند بصورت افراطی و خلاف معمول با اتکا به اصل معروف " تقیه " * اصول مسلم دینی و مذهبی را می پوشانند . وحتی حفظ نظام را از واجباتی میداند که شارع و ولی فقیه مسلمین میتواند فرائض و احکام دینی را تعطیل کنند .

کودتا گران در حوزه بیرون از مصر وابسته به قدرت های مجهز به تفکر سکولار مذهبی بوده اند که اسلام را با قرئت معروف « عیسی به دین خود و موسی به دین خود !!!» از صحنه حیات عمومی بشربه قلمرو زندگی خصوصی انسان ها منتقل میسازند .

سخت شگفت انگیزو در عین حال مسخره آمیز است که شالوده های اساسی شناخت خدا و هستی که دردوران پرالتهاب نخستین دوران اسلام شناخته و ریخته شده بود وبا گذشت چندین صد سال از سوی راهیان و مراجع گوناگون مذهب تشیع درگفتمان متحجرانه سکولارمذهبی ** جای گرفت نتوانیستند ناتوانی های مذهب تشیع را درساحه مدیریت اقتصادی – فرهنگی و سیاسی این جهان پیشرفته بپوشانند روی همین ملحوظ مذهب تشیع بویژه از جنس صفوی آن به کارخانه تولید دیکتاتور ها مبدل شده است ونسل به نسل دیکتاتوران نوی بنام « ولیان فقیه مطلقه » حلقه زندگی انسان های آزادی خواهی را در دست خود میگیرند .