بازگشت
دو قرن با مطبوعات فارسي زبان خارج از كشور در قاره آسيا
جواد نصريان جواد نصريان


دو قرن با مطبوعات فارسي زبان خارج از كشور عنوان كتابي است كه توسط مهدي جعفري خانقاه تهيه و تدوين شده است.اين كتاب با گردآوري اطلاعاتي در باره اين گونه مطبوعات مرجع كاملي براي مراجعه پژوهشگران و علاقمندان و بررسي سير رشد كمي و كيفي انتشار نشريات به زبان فارسي در گوشه و كنار دنياست اين كتاب توسط سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران و با همكاري مركز مطالعات و تحقيقات رسانه ها با بهاي 18000 ريال منتشر شده است.
در پيشگفتار كتاب مي خوانيم: تا امروز كه بيش از دو قرن از عمر مطبوعات فارسي زبان خارج از كشور مي گذرد، بيش از 2500 عنوان نشريه فارسي زبان در گوشه و كنار جهان انتشار يافته است كه اطلاعات ما در اين باره كامل و دقيق نيست. در پژوهش حاضر كه در برگيرنده مطبوعات فارسي زبان خارج از كشور در قاره آسيا و منطقه قفقاز از آغاز تا سال 1999 م است، بيش از 1000 عنوان نشريه منتشر شده است. در طي دو قرن گذشته مطبوعات فارسي زبان خارج از كشور در قاره آسيا، فراز و نشيب هاي زيادي را به خود ديده است به طوري كه مهمترين چالشي كه مطبوعات با آن روبرو بوده اند، نبود آزادي بيان و قلم، جو سانسور و خفقان و سايه ارعاب و وحشت بر سر آنان بوده است با توجه به شرايطي كه بر مطبوعات مستقل فارسي زبان قاره آسيا حاكم بود، دست اندركاران آن، مهاجرت را به عنوان آخرين گزينه براي حفظ جان خويش و ادامه مبارزه انتخاب مي كردند. اگر اغراق نباشد تنها چيزي كه طي اين دو قرن گذشته حضور شاداب و پرنشاط مطبوعات فارسي زبان خارج از كشور در قاره آسيا را با خطر مواجه مي ساخت و تيشه بر ريشه آن مي زد، سايه ديكتاتوري (از نوع فرنگي يا ايدئولوژي حكومتي) بر سر آنان بود . از اين رو مي بينيم كه اصحاب مطبوعات مرزهاي جغرافيايي را در هم مي نورديدند و در كشورهاي همسايه يا كشورهاي اروپايي و امريكايي كه امنيت و آزادي در آنجا جاري و ساري بود، سكنا مي گزيدند تا در بيداري افكار عمومي ملت خود، به ايفاي نقش بپردازند نمونه بارز آن نشريات فارسي زبان افغانستاني ها از سال 1375 به اين سو است كه شايد در وهله نخست وجود امنيت، زبان و باورهاي مشترك ديني و داشتن مرزهاي جغرافيايي مشترك براي آنها بيش از هر چيز ديگر حائز اهميت بود كه توانستند در ايران و پاكستان نشريات متعددي را به چاپ رسانند؛ و از سوي ديگر در كشورهاي اروپايي و امريكايي به خاطر وجود آزادي بيان، مطبوعات فارسي زبان متنوعي را تاسيس نمايند. بنابراين گستره انتشار نشريات فارسي زبان خارج از كشور در طول ساليان گذشته فقط قاره آسيا را در برنگرفت بلكه دامنه آن به كشورهاي اروپايي، آفريقايي، آمريكايي، حتي استراليا كشيده شد. براساس آمارهاي موجود طي سال هاي 1357-1382 بيش از 1500 عنوان نشريه فارسي زبان توسط مهاجران ايراني، افغانستاني ها و ... در خاجر از كشور به چاپ رسيده كه عمده اين نشريات توسط مهاجران ايراني در اروپا و امريكا انتشار يافته اند. و در حال حاضر توسط مهاجران ايراني بين 400 تا 500 عنوان نشريه فارسي زبان در حال انتشار است. از مجموع 715 عنوان نشريه اي كه شناسنامه آنها در اين كتاب گردآمده است به ترتيب حروف الفباء در آذربايجان 13 عنوان، ازبكستان 8 عنوان، افغانستان 289 عنوان، امارات متحده 1 عنوان، اندونزي 1 عنوان، بنگلادش 1 عنوان، پاكستان 249 عنوان، تاجيكستان 14 عنوان، تايلند 1 عنوان، تركمنستان 9 عنوان، تركيه 14 عنوان، چين 1 عنوان، ژاپن عنوان، عراق 9 عنوان، عربستان 1 عنوان، قزاقستان 1 عنوان، كويت 2 عنوان، گرجستان قفقاز 7 عنوان، لبنان 3 عنوان و هندوستان 85 عنوان نشريه انتشار يافته كه مكان 2 عنوان از نشريات نامعلوم است. در اين ميان بيشترين سهم درانتشار نشريات فارسي زبان خارج از كشور در قاره آسيا را فغانستاني ها و در سراسر جهان را ايرانيان مهاجر به خود اختصاص داده اند. علي رغم تصور عده زيادي از مردم، افغانستاني ها نقش پويا و فعالي را در زمينه انتشار مطبوعات فارسي زبان در جهان به ويژه در قاره آسيا داشته اند. بيش از دو قرن از عمر مطبوعات فارسي زبان خارج از كشور در قاره آسيا و منطقه قفقاز مي گذرد ولي متاسفانه تاكنون آمار دقيق و درستي كه به ما نشان دهد، از آغاز تا به امروز چه تعداد نشريه در كدام كشورها به چاپ رسيده وجود ندارد و اگر به درستي در اين باره اطلاعات كاملي در دست نباشد، آنچه بر سر تاريخ مطبوعات ايران به لحاظ آشفتگي و نادرستي گذشت، بر سرمطبوعات فارسي زبان خارج از كشور نيز شاهد خواهيم بود. و همچنان اين رويه در مورد مطبوعات چاپ خارج با تكرار اشتباه ديگران به آيندگان منتقل خواهد شد.
از سوي ديگر براي كشورمان به عنوان مادر كشورهاي فارسي زبان در جهان، خوشايند نيست كه آمار دقيقي از نشريات فارسي زبان در سراسر جهان (فارغ از نگاه موافق يا مخالف) بدست ندهد و از كارنامه فارسي زبانان در عرصه مطبوعات خارج از كشور اطلاعي نداشته باشد و شاهد آن باشيم تا روزي بيگانگان براي ما كارنامه مطبوعات فارسي زبان را تهيه نمايند. همان طور كه گفته شد چون تاكنون درباره مطبوعات فارسي زبان خارج از ايران در قاره آسيا و منطقه قفقاز آمار دقيقي در دست نبود، ملاك انتخاب را نشريات مستقل و غير مستقل فارسي زبان قرار داده و مبدا جستجو و تحقيق خود را اولين روزنامه منظم انگليسي زبان چاپ هند كه بخش هايي از ستون هاي آن به مطالب فارسي اختصاص داشت، يعني از سال 1780م تا 1999م در نظر گرفته و به حول قوه الهي توانستم مجموعه اول را در قالب معرفي شناسنامه اي و توصيفي 715 عنوان نشريه فارسي زبان (خط عربي) ارائه دهم. اميد است مجموعه دوم كه در برگيرنده اطلاعات تكميلي تر از مجموعه اول است و به معرفي نشريات جديد تا پايان سال 1383 مي پردازد، هر چه زودتر از چاپ بيرون آيد.
June 5th, 2005


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
معرفی و نقد کتب