گزارنده به دری: عزیز آریانفرنوشته: داکتر یوری تیخانف
متن کامل در : www.arianfar.com
نبرد افغانی استالین(سیاست قدرت های بزرگ در افغانستان، و قبایل پشتون)
بخش سی و یکم
آوازه ها در باره تهاجم محتمل ارتش سرخ به هند[1] و اخبار در باره اوضاع انفجار آمیز در گستره قبایل پشتون، نه همه را ترسانیده بود. بسیاری از هندی ها از کودکی افسانه یی را شنیده بودند که دشمن نیرومند انگلیسی ها از شمال از راه می رسد و هند را از سلطه انگلیس آزاد می سازد. در پهلوی این، ناسیونالیست های دارای تمایلات رادیکال و کمونیست های هندی آماده بودند برای دستیابی به استقلال میهن شان، اسحله بردارند.
در یک سخن، در میان هندی ها بار دیگر «پرشورانی» پیدا شدند که آماده بودند خطر کنند و با دشمنان انگلیس همکاری نمایند. به سال 1940 برای بسیاری از ماجراجویان در آسیای میانه چنین اتحادی با شوروی و سپس با رایش سوم و متحدان آن محتمل ترین می نمود.
سوبهاس چندرا بوس– رییس پیشین کنگره ملی هند، برازنده ترین مهره در میان رهبران برجسته هندی که آماده بودند با قدرت های مخاصم با بریتانیای کبیر پیمان ببندند، بود. او با گرفتن تصمیم مبنی بر رفتن از هند، برای جستجوی کمک های خارجی در مبارزه در برابر بریتانیای کبیر، واریانت های گوناگون مسیرهای خود به شوروی را بررسی نمود. ساده ترین راه آن بود که در یکی از کشتی هایی که از کلکته رهسپار جاپان یا چین بودند، پنهان شود و یا از راه «دهلیز افغانستان» که کمونیست های پنجاب از آن برای ارتباط با کمینترن بهره می گرفتند، به سوی شوروی راهی شود.
شیوه نخستین خطرناک ترین شیوه بود. چون استخبارات انگلیسی کنترل جدی یی بر همه بندرگاه های دریایی اعمال نموده بود. در پیوند با این، س. چ. بوس راه افغانستان را برگزید. حزب «گادر» و پس از آن گروه کمونیستی «کیرتی» پنجاب، کانال های به ویژه مطمئنی از طریق خاک افغانستان به شوروی داشتند. درست بوس به همین حزب رو آورد. به گواهی سازمان اطلاعات بریتانیا، او، در ماه اپریل 1940 در بمبی از رام سینگ دات- نماینده حزب کیرتی خواهش کرد تا به او کمک نماید پنهانی به مسکو برود تا «از استالین خواهش نماید که به ارتش سرخ فرمان دهد تا به سوی هند مارش نماید».[2]
این کار برای رام سینگ به آن پیمانه خیال پردازانه و آرمانی نمود که او آن را حتا برای رفقای خود گزارش نداد. برای نخستین بار رام به رفقای خود در باره «زنداژ» بوس در بمبی، صرف در ماه جون 1940 هنگامی که رهبری حزب «کیرتی» مسایل عملی گسیل هیات های خود و بوس را به مسکو بررسی نمود، سخن گفت.
«کیرتی»، رام کیشان را (که به سال 1930، مسیر گسیل کمونیست های هندی از راه افغانستان را با رایزن نظامی شوروی هماهنگ ساخته بود)، برای برپایی تماس ها با سفارت شوروی در کابل، فرستاد.[3] در اوایل ماه جولای 1940 او با نام «زمان خان» به کابل رسید. مگر نتوانست وظیفه خود را مدت زیادی انجام دهد. در سفارت شوروی به عضو ارتباطی «کیرتی» سوء ظن داشتند. چون میان این گروه وکمینترن مناسبات تیره شده بود. مگر، رهبران انترناسیونال سوم به آمدن این هیات هندی به مسکو دلچسپی نشان دادند و میخاییلف- سفیر شوروی رهنمود گرفت به گسیل فرستاده هندی و مواد او به شوروی همکاری نماید.[4]
آچار سینگ– دبیر پیشین کمیته پنجاب حزب کمونیست هند که آگاهی نداشت که رام کیشان را به مسکو می فرستند، نیز آرزومند رفتن به شوروی بود. رسانیدن او از طریق مرز را «گادریست» مجرب- عباس خان که برای حزب «کیرتی» پل ارتباطی یی را در افغانستان تامین می نمود، سازماندهی نمود. در گذشته، او راننده بود و از پیشاور به کابل کالا می برد و سپس صاحب دکانی شد که کمونیست های هندی از آن چونان خانه تیمی کار می گرفتند.
گماشتگان عباس خان کامیابانه هم رام کیشان و هم آچار سینگ را به افغانستان رساندند. بر پایه یادآوری های آچار سینگ او را از پیشاور با یک کامیون آوردند و سپس در نزدیکی یکی از پاسگاه های مرزی انگلیس در خیبر پیاده نمودند و به «همراه بر» (راهنما)ی پشتون سپردند.
فرستاده حزب «کیرتی» با دست به دست شدن دو همراه بر دیگر از قبایل بومی، پای پیاده به داکی (به خاک افغانستان) رسید. آچار سینگ به ای. کزلف- نماینده کمینرن با شرح این بخش از «راهپیمایی» پر خطر خود به کابل، کوهنشینان گذرگاه خیبر را چنین پرداز نمود: «پتان ها عمدتا رهزن، تاراجگر و قاچاقبر اند. تفنگدارانی اند که آشکارا مسلح گشت و گذار می کنند. انگلیسی ها تا کنون نتوانسته اند آن ها را خلع سلاح نمایند. خانه های پتان ها بر فراز کوهساران به سان دژهای کوچک با برج های دیده بانی رزمی ساخته شده است.
در باره یک دیگر به انگلیسی ها گزارش نمی دهند. هر چند هم بیگانگانی را در خانه های همسایه های شان دیده باشند که برای رفتن به آن ور مرز آمده باشند. در میان آنان همبستگی مخصوص به خود قبیله یی هست. چون همه شان از همین راه ها زندگی می کنند. هرگاه من تنها بدون آشنایی با باشندگان بومی می آمدم، یا کشته می شدم و یا دار و ندارم به یغما می رفت».[5]
آچار سینگ با رام کیشان در روزهای پایانی اگست 1940 در کابل دیدار نمود. به دلیل ندانستن زبان پشتو، او خود را به کری و گنگی (کر و لالی) زده و برادر رام کیشان معرفی می کرد. به هر رو، هر چه بود، رام توانست کاغذ های مربوط به حزب «کیرتی» را به سفارت شوروی در کابل برساند. مگر آن ها باید خود بدون همکاری میسیون دیپلماتیک در افغانستان تا مرز افغانستان و شوروی می رفتند.
دو کمونیست هندی با تغییر پاسپورت و راه به تاریخ 13 سپتامبر توانستند به نزدیکی مرز شوروی برسند. مقارن با این زمان، رام کیشان سخت بیمار بود: بیماری قلبی او شدت گرفته بود. از این رو، هنگام شنا از رود آمو غرق شد. آچار سینگ توانست با دشواری تا کرانه شوروی شنا کند و به اطلاع مرزبانان شوروی برساند که رفیق او ار آب برده است. جستجوی چند ساعتی نتیجه یی به همراه نداشت. جسد او را روند تند آب به بستر میانی رود برده بود.
به تاریخ 18 سپتامبر 1940 د. مانوئلسکی– دبیر کمیته اجرایی کمینترن با آگاهی یابی از رسیدن آچار سینگ به ای. کزلف– کارمند بخش خاوری شعبه کادر و پرسنل کمینترن رهنمود داد بی درنگ به تاجیکستان برود. او به تاریخ 27 سپتامبر پس از گفتگو با کمونیست هندی به مسکو بازگشت.[6]
پس از یک هفته کزلف دنبال آچار سینگ برای بردن او به استالین آباد (خجند کنونی-گ.) آمده و او را با خود به مسکو برد. پس از چندی فرستاده «کیرتی» به عنوان رفرنت (دستیار) در مسایل هند در بخش خاوری کمیته اجرایی کمینترن کار می کرد.
برای عینینت تاریخی بایسته است نشاندهی است که آمدن آچار سینگ به شوروی در گام نخست ناشی از لزوم تنظیم مناسبات میان حزب «کیرتی» و کمینترن و تسریع اتحاد آن با حزب کمونیست هند بود. مساله آمدن س. چ. بوس به شوروی، برای کمونیست های هندی در جایگاه دوم قرار داشت. مگر رهبران کیرتی در نظر داشتند همکاری سودمند از دیدگاه سیاسی را با رییس پیشین کنگره ملی هند ادامه دهند.
در پیوند با این؛ آچار سینگ به تفصیل آرزومندی بوس مبنی بر گریز از هند برای دیار با استالین را به آگاهی کمینترن رسانید. در پاسخ، کزلف به کمونیست هندی اعلام نمود که آمدن بوس به شوروی «می تواند به پیچیدگی های بین المللی ناخواسته برای شوروی بینجامد».[7]در یک سخن، در کرملن جدا مخالف «بازدید» سیاستمدار برجسته هندی از شوروی بودند.
اوضاع در مرزهای جنوبی شوروی در سال های 1940 -1941 بس نگران کننده و پریشان کننده بود. حکومت بریتانیا با زیر تاثیر رفتن به اطلاعات گمراه کننده آلمانی ها مبنی بر یورش ارتش سرخ به هند، از این کار هراس داشت. در چنین اوضاعی، لندن می توانست همکاری شوروی با بوس را چونان چالش خصمانه و تخریش کننده یی ارزیابی نماید. با این همه، در چنین اوضاع نا به سامان و نامساعد، بوس تصمیم گرفت از هند بگریزد. او با پنهان شدن از کلکته به تاریخ 19 جنوری 1941 به پیشاور آمد. در این شهر او نزد عباس خان رفت که او را به پناهگاهی برد و عبور او از مرز هند و افغانستان را سازماندهی کرد. برای این کار از شیوه سنتی کار گرفته شد که به یاری آن همین گونه رام کیشان و آچار سینگ از مرز گذشته بودند.
در رژیم شدید نگهبانی مرزهای هند و افغانستان، کامیون حامل او را یکی از همکاران عباس خان – بهارت رام تلوار (که یک جاسوس دو جانبه بود) همراهی می کرد که در میان کوهنشینان خیبر و چترال خویشاوندان و آشنایان بسیاری داشت. برای گریز از بازرسی اسناد، رام و همراه او (بوس) در نیم راه در نوار قبایل «آزاد» پشتون پیاده شدند. در جایی که «همراه بران» (راهنمایان) افریدی انتظار آنان را می کشیدند. به کمک آنان، بوس و رام از راه دخمه های کوهستانی و درنوردیدن کوره راه ها به مرز رسیدند و در روز سوم به راه کابل برآمدند. بوس و همراه وی به تاریخ یکم فبروری 1941 به کابل رسیدند.
در یادداشت ها و خاطرات رام تلوار و اوتام چند[8] (که بوس در کابل در خانه وی می زیست)، در باره حضور وی در کابل به تفصیل آمده است. مگر، آرشیوهای روسی و بریتانیایی به پیمانه چشمگیرتری خاطرات آن دو را کامل تر می سازند.
بهارت رام تلوار با رسیدن به کابل و مراجعه به سفارت شوروی با پاسخ تند و قاطعانه منفی سفارت و خود داری از هر گونه تماس با وی و بوس رو به رو گردید. چنین رفتار میخاییلف– سفیر شوروی قانونمندانه و مدلل بود. چون به گمان غالب او را کمیساریای خلق در امور خارجی از برپایی هرگونه تماس با رییس پیشین کنگره ملی هند به کلی منع کرده بود.
صحنه دراماتیکی که تلوار در خاطرات خود از آن یاد آور می شود، بر این امر مهر تایید می زند- هنگامی که او نومیدانه کوشیده بود سفیر شوروی را متقاعد به دیدار با بوس که در نزدیکی خود رو وی ایستاده بود، بگرداند. میخاییلف نیک می دانست که بوس کیست و نقش او در جنبش رهایی بخش ملی هند چیست. میخاییلف پیش از تقرر خود به سمت سفیر شوروی در کابل، دیرگاهی دست اندر کار آموزش دانشجویان هندی در «دانشگاه رنجبران خاور» کمینترن بود و برای کارگزاران رهبری کمینترن، بولتن های محرم اطلاعاتی تدوین می کرد.[9]روشن است میخاییلف می توانست رییس پیشین گنگره ملی هند را بشناسد. چون با رسانه های هندی خوب آشنا بود و عکس های بوس را در روزنامه ها دیده بود.
بوس که از کمک شوروی نومید شده بود، ناگزیر گردید برای گرفتن کمک به نمایندگی دیپلماتیک آلمان در کابل مراجعه نماید. پیلگر- سفیر آلمان در کابل(بر پایه اظهارات وی در گفتگو با میخاییلف) به خواهش رهبر هندی مبنی بر گسیل وی به آلمان برخورد بس بی احتیاطی نمود. این دیپلمات حرفه یی که از پله های نردبان مدارج دولتی در زمیان جمهوری وایمر کامیابانه بالا رفته بود، با مشی رهبری نازی در قبال کشورهای خاور زمین دید بس خرده گیرانه یی داشت. در عمل، گماشتن او به کرسی سفارت در افغانستان معنای «تبعید باشکوه» و «شرافتمندانه» را داشت .
در پیوند با این، پیلگر طی سراسر مدت حضور خود در کابل، با پرهیز از تبارز هرگونه ابتکار، تنها دستورهای برلین را انجام می داد. این نکته در پهلوی یک رشته علل دیگر،گسیل بوس به آلمان را به تاخیر افگند.
به گواهی اسناد بایگانی های روسیه، گام های استوار برای سازماندهی گسیل رهبر هندی به برلین را سفارت های آلمان و ایتالیا در کابل تنها در ماه فبروی 1941 برداشتند. در روزهای نخست این ماه، پیلگر به سفاررت شوروی آمد و از میخاییلف خواست برای بوس ویزا بدهد. میخاییلف در باره خواهش همتای آلمانی خویش به مسکو اطلاع داد. سفارت آلمان در مسکو نیز با خواهش همانندی به کمیساریای خلق در امور خارجی رو آورد. نمایندگی دیپلماتیک ایتالیا و جاپان در کابل نیز از سفارت شوروی خواستار پیگیری کار رجل سیاسی هندی شدند.
پیلگر هر آنچه را که ممکن بود، انجام می داد برای آن که دریافت ویزا را برای رهبر هندی تسریع نماید. سفیر آلمان به اطلاع میخاییلف رساند که بوس افغانستان را با پاسپورت ایتالیایی ترک خواهد گفت و بایسته است ویزای دخولی همو در هیمن پاسپورت زده شود. درست همین پیشنهاد سفیر آلمان مورد پذیرش سفارت شوروی قرار گرفت. پیلگر همچنین از سفیر شوروی خواست تا سیاستمدار هندی را با هواپیمای شوروی که میان کابل و تاشکنت پروازهای منظمی دارد، به آن کشور بفرستد.او اعلام نمود که کارشناسان ایتالیایی که در فرودگاه کابل کار می نمایند، می توانند پنهانی بوس را سوار هواپیما نمایند. مگر میخاییلف این پیشنهاد را نپذیرفت.
به تاریخ 15 مارچ 1941 ای. شمیت– مسوول دفتر سفارت آلمان به سفارت شوروی آمد و پاسپورت اورلاندو ماتسوتی- کارشناس رادار ایتالیایی را با خود آورد. در این پاسپورت، ویزای آلمان زده شده بود. پاسپورت اصلی (اوریجینال) بود. مگر در آن به جای عکس اورلاندو، عکس بوس چسپانیده شده بود. کزلف- مستشار سفارت شوروی بی چون و چرا روادید (ویزای) شماره 064033 ورودی شوروی را در آن صادر کرد.
چنین بر می آید که شمیت می دانست که گسیل رجل برجسته جنبش رهایی بخش ملی هند به برلین، ثبت تاریخ می شود. در این پیوند، او نسبتا بسیار از وضعیت ناپایدار و لرزان انگلیس و سرنوشت آینده بوس سخن می گفت. شمیت به کزلف گفت: «وضع هند اکنون برای انگلیسی ها بس پر تنش است. این وضع نا به هنجار، با رسیدن سوبهاس چند بوس که شخصیت بس پر نفوذی در هند است، به آلمان، به شدت وخیم خواهد گردید. آلمانی ها از بوس برای راه اندازی تبلیغات در برابر انگلیسی ها در هند بهره خواهند گرفت و در سر انجام همه چیز آن گونه انجام خواهد شد که هندی ها در برابر شکنجه گران خود به پا خواهند خاست و آنان را از خاک خود خواهند راند».[10]
در پایان گفتگو، شمیت به اطلاع رسانید که برنامه است که برای پخش تبلیغات رادیویی ضد بریتانیایی از خاک جاپان بهره گرفته شود.
یک روز پیش از رفتن بوس، همسر سفیر ایتالیا- کوارونی [به بهانه خرید-گ.] به دکان اوتام چند آمده، اطلاع داد که ویزا گرفته شده است. شب هنگام 18 ماه مارچ آلمانی ها بوس را از کابل با خود روی که پشت فرمان آن ف. ونگر- جاسوس مجرب آلمانی (مسوول قاچاق اسلحه به افغانستان) نشسته بود، بردند.[11] به تاریخ 22 مارچ 1941 بوس از راه ترمز پا به خاک شوروی گذاشت.
این گونه تحول اوضاع، برای استخبارات بریتانیا مکاشفه بزرگی بود که به گونه یی که بر می آید بسیار کم گمان می برد که حکومت شوروی به بوس روادید (ویزا) ی ترانزیت از طریق خاک آن کشور بدهد. رهبری انتلجنت سرویس در باره حضور بوس در کابل به گونه نهایی پس از رمز گشایی تلگرام سفارت ایتالیا در کابل در اواخر ماه فبروری 1940 بیخی متیقن شده بود.
پروفیسور اوهالپین ایرلندی به سال 2005 اسناد استخبارات انگلیس را یافت که موید این فاکت هستند. او هم چنین مواد آرشیوی یی را روشن ساخت که گواه بر آن بودند که «کمیته عملیات های ویژه» استخبارات بریتانیا در ترکیه فرمان داده بود هرگاه او بکوشد از طریق این کشور به برلین برود، زمینه از میان بردن بوس را تدارک ببیند.[12] این گونه، بوس با ترک افغانستان از راه خاک شوروی، موفقانه از گیر دامی که انگلیسی ها بر سر راه او گسترانیده بودند، گریخت.
بایسته نشاندهی است که اسناد کشف شده از سوی اوهالپین بار دیگر توجه تاریخدانان را به «معمای» گریز بوس به آلمان از راه افغانستان جلب نمود. پرسشی مطرح گردید مبنی بر این که چرا انتلجنس سرویس با در دست داشتن شبکه های پر شاخ و برگ در کشورهای خاور، گذاشت رهبر هندی به آلمان برود؟ برای مثال، بوس را می توانست بسیار به آسانی در شمال افغانستان با بهره گیری از شبکه جاسوسی خود در آن جا در میان باسماچی ها از میان ببرد. انگلیسی ها پانزده روز ازگار [از روزی که بوس کابل را ترک گفت تا روزی که از مرز ترمز گذشت-گ.] برای این که تدبیرهای بایسته را برای کشتن او روی دست بگیرند، در دسترس داشتند.
به گمان غالب، رهبران بریتانیای کبیر[13] می خواستند تا جای امکان بکوشند محرمیت عملیات برنامه ریزی شده را در پرده داشته باشند. چه، این کار بی چون و چرا اوضاع را در مرز های هند و افغانستان [که بی آن هم بس آشتفه بود-گ.] بی ثبات تر می ساخت. هر سیاستمداری که در روشنی اوضاع در هند بریتانیایی می بود، می توانست بدون دشواری پیش گویی نماید که با رسیدن پیک کشته شدن رییس پیشین کنگره هند، انفجار نیرومندی از انزجار و تنفر در برابر انگلیس در هند بریتانیایی بر انگیخته می شد.[14]
در باره گریز کامیابانه بوس به آلمان، می توان گمانه زنی های بسیاری کرد. این کار بار دیگر گواهی می دهد در باره آن که سرویس های ویژه انگلیس می توانند اسرار خود را نگه دارند. کنون فاکت تردید ناپزیر تنها آن است که بوس می توانست در اوضاع نسبتا اسرار آمیزی کامیابانه از افغانستان برود. بهارت رام تلوار تا آخرین دم در کابل، در کنار او بود که همه آنچه را که در توان داشت، انجام داد برای آن که دستور حزب «کیرتی» را مبنی بر رساندن بوس به شوروی انجام بدهد. تلوار- کمونیست هندی، چنین بر می آید که تا آخرین دم امیدوار بود که با رسیدن به مسکو، همسفر او می تواند برنامه خود را تحقق ببخشد. مگر کسی در مسکو حاضر نگردید با بوس گفتگو نماید و او راه دیگری نداشت جز این که رهسپار رایش سوم گردد.
در برلین و رم به پیشواز بوس چونان هدیه آسمانی شتافتند. او بی درنگ به مهر کلیدی همه برنامه های کشورهای فاشیستی در مساله هند مبدل گردید.[15]
بوس خود پیش دستی نموده، در اوایل اپریل1941 پلان همکاری خود با آلمان، در افغانستان و نوار قبایل «آزاد» پشتون هند بریتانیایی را مطرح ساخت. مطابق این پلان، کابل می بایستی مرکز اصلی ارتباط میان اروپا و هند می گردید. در گستره قبایل پشتون، در برنامه بود اقدامات رزمی گسترده یی در برابر سپاهیان انگلیسی پهن گردد. در این حال، به فقیر ایپی نقش اساسی داده می شد. در این پیوند، بوس پیشنهاد نمود مربیان آلمانی نزد وی گسیل گردند و در جنب وی مرکز تبلیغاتی مجهز با ایستگاه رادیویی و مطبعه ایجاد گردد.[16]
بوس، به تاریخ چهارم می، پیوست پلان خود به آلمان، پیشنهاد نمود در کابل کودتای دولتی به راه بیندازند و یک حکومت هوادار آلمان را به رهبری امان الله خان روی کار بیاورند.[17]پلان بوس بیخی با پلان رهبری فاشیستی آلمان و ایتالیا همخوانی داشت. از همین رو، بی درنگ برای تدوین عملیات «ابویر» و استخبارات ایتالیا در افغانستان و هند، شامل ساخته شد.
بخش سی و دوم
هند بریتانیایی- «آماج» جاسوسان کشورهای محور
کشورهای اردوگاه فاشیستی با در دادن جنگ جهانی دوم، کوشیدند شورش پنج میلیون پشتون خاوری باشنده هند بریتانیایی را برای درگیر ساختن و مصروف ساختن ارتش انگلیس در آن کشور بر انگیزند تا نگذارند بریتانیا سپاهیانش را از هند به دریای مدیترانه گسیل نماید.
خیزش های پیوسته و پیهم قبایل پشتون در مرزهای هند و افغانستان، نزد رهبری فاشیستی آلمان و ایتالیا این آرزومندی را بر انگیختند که اجنتوری آن ها با تکاپو از گستره افغانستان می توانند پشتون ها را در هر دو سوی «خط دیورند» به خیزش سراسری در برابر بریتانیای کبیر بکشانند.
از همان آغاز جنگ، پترو کوارونی- سفیر ایتالیا در کابل؛ پویاترین هوادار کاربرد مبارزه ضد بریتانیایی قبایل مرزی پشتون در برابر انگلیس بود. او هنوز در 1936 آغاز به تنیدن شبکه خبر چینی ایتالیایی در گستره قبایل پشتون نمود. سفیر ایتالیا حتا باری شخصا در جمع آوری اطلاعات در باره قبایل پشتون، با رفتن به ایستگاهی در نزدیکی کابل اشتراک ورزید.[18]
اینریک انتسیلوتی- مستشار سفارت ایتالیا در کابل که از هند به کابل آورده شده بود، نیز کمتر از سفیر نبود. او سه سال در هند کار کرده بود. او توانسته بود به کمک امانیست ها کانال های مطمین روابط با گستره قبایل برپا نماید و اطلاعات گسترده یی را در باره اوضاع در آن جمع آوری نماید. موادی که طی چهار سال جمع شده بود، کوارونی را متقاعد گردانید که می توان شورش بزرگ قبایل پشتون را در شمال باختری هند بر انگیخت.
او، هنوز پیش از آغاز جنگ جهانی دوم، در ماه جون 1939 اعلام نموده بود: «ما نمی توانیم بر بریتانیای کبیر در این جا پیروز گردیم. مگر می توانیم به گونه جدی آن کشور را در این جا درگیر ساخته و زیانمند بسازیم... ما همه امکانات را برای این کار، در دست داریم».[19]
این گونه، ایتالیا به آغاز اقدامات ضد بریتانیایی در گستره قبایل پشتون آماده بود. مگر پیلگر- سفیر آلمان شتاب نمی ورزبد در این راستا اقدام نماید. او چشم به راه دستورهای مشخص از برلین بود. بی آن که کدامین ابتکار شخصی را روی دست گیرد.
کوارونی برای آن که رهبری رایش سوم را به اقدامات خرابکارانه باهمی متمایل بسازد، در برابر هند بریتانیایی ناگزیر گردید جدا از پیلگر عمل نماید. او در ماه جولای 1939 توانست اطلاعات بایسته را از طریق جورج ریپکین- رییس نمایندگی بازرگانی آلمان در کابل به برلین گسیل دارد. کوارونی با پافشاری و پیگیرانه به آلمانی ها پیشنهاد می نمود برای منافع مشترک کشورهای محور، از امان الله خان و قبایل پشتون به مقصد بی ثبات سازی در مرزهای شمال باختری هند بهره گیری نمایند.[20]
کوارونی تقریبا ریپکین را با خود همنوا ساخته بود. چون نیک می دانست که پس از تایید برلین، حکومت ایتالیا به گمان غالب تصمیم به پیاده سازی پلان ماجراجویانه او خواهد گرفت. قیام افریدی های خیبر برای کوارونی ثابت ساخت که ایتالیایی ها به تنهایی هیچ کاری در گستره قبایل پشتون نمی توانند بکنند. با آن که از همان آغاز قیام مسلحانه افریدی ها، انتسیلوتی و ماریو اونکارو– سکرتر سفارت ایتالیا در کابل توانسته بودند با شورشیان تماس برپا نمایند. هر چند هم، به دلیل نبود منابع مالی لازم، حال بگذریم از اسلحه، ایتالیایی ها هر چه بود نتوانسته بودند هیچ کمکی به پشتون های خیبر بنمایند.[21]
یک سال آزگار در کار بود برای آن که ایتالیا و آلمان مواضع خود را در زمینه همسان بگردانند و آغاز به هماهنگ سازی تنگاتنگ اقدامات خود در افغانستان و نوار قبایل «آزاد« هند بریتانیایی نمایند.
به سال 1940، وزارت دفاع و سازمان اطلاعات آلمان با پویایی شبکه اجنتوری گستره یی را پهن نمودند و هرگاه تا این زمان در میان آلمانی ها در کابل صرفا کارشناسان بر امور چیره بودند، کنون دیگر موسسه ساختمانی «تودتا» به نمایندگی استخبارات آلمان مبدل گردیده بود. در روند یک سال 35 کارشناس از 113 کارشناس موجود در کشور تعویض گردیدند. «کارشناسان» تازه آمده کارایی فنی بسیار پایینی داشتند. در همین پیوند، حکومت افغانستان ناگزیر گردید به آن ها هشدار بدهد که نیک می داند که آلمان چه اهداف سیاسی یی را در افغانستان دنبال می نماید. مگر در صورت کیفیت و چونی خراب تاسیسات در دست ساختمان، از کارمزد کارشناسان موسسه «تودتا» کاسته خواهد شد.[22]
همه اعضای دیگر کولونی آلمانی می بایستی مانند «سپاهیان فیورر (رهبر) به جاسوسان کادری و تکاپوهای آنان مساعدت می نمودند.
وزارت دفاع و سازمان اطلاعات آلمان دیگر به جمع آوری داده های اطلاعاتی در باره افغانستان هند و شوروی بسنده نمی کردند. سر از ماه جون 1940 مسلح ساختن همه جاسوسان فاشیستی در افغانستان آغاز گردید. تنها در یکی از درخواست های سفارت آلمان در کابل، تاریخی 12 جون خواهشی بازتاب یافته بود مبنی بر گسیل 30 میل مسلسل با یک هزار گلوله خشاب ها برای هر یک، 400 عدد نارنجک دستی، شصت قبضه تفنگچه، دو قبضه تیربار و دو دستگاه موشک انداز کوچک و یک دستگاه رادیویی کوله پشتی.[23]
شمار فراوان جنگ افزارهای ممنوع الدخول در پهلوی تفنگ های کارابین که در گذشته آورده شده بود، گواه بر آن بودند که هیات سیاسی آلمان در کابل تیری در ترکش خود دارد. جنگ افزارها از راه خاک شوروی با پست و بارهای دیپلماتیک آورده می شد. برای نمونه، در ماه اپریل، اسکار مورلوک- نماینده شرکت «راین متال» در افغانستان، سی صندوق جنگ افزار به وزن دو تن با خود آورد. از این دو تن، 470 کیلوگرام آن توپ های پدافند هوایی خود کار 20 ملی متری برای ارتش افغانستان بود.[24]
این که بیش از 5/1 تن دیگر چه جنگ افزارهایی بودند، می توان تنها گمان زد. بخشی از جنگ افزارها که می بایستی برای رساندن به نوار قبایل «آزاد» هند بریتانیایی تخصیص یافته بود، هرماه با تجهیزات صنعتی از آلمان به افغانستان گسیل گردیده بود. به ویژه شرکت باربری «شینکر» که عملا نماینده وزارت دفاع آلمان شمرده می شد، فعالانه به آوردن جنگ افزارها اشتغال داشت.
تکیه گاه اصلی اجنتوری آلمان در افغانستان وزارت فواید عامه بود که بخش بزرگ «کارشناسان» آلمانی زیر کنترل آن کار می کردند. ف. وینگر- رییس موسسه ساختمانی «تودتا» در افغانستان، مشاور ارشد این وزارت به شمار می رفت. او در پلان امور ساختمانی افغانستان در گام نخست تاسیسات مهم استراتیژیکی را که آلمان در اعمار و احداث آن دلچسپی داشت، وارد کرد از جمله: راه کابل- غزنی، پل ها و راه ها در نواحی هم مرز با هند و فرودگاه ها را.
حکومت افغانستان نیک آگاهی داشت که آلمانی ها تلاش دارند شبکه یی از راه های مدرن برای تهاجم آینده به هند بکشند. مگر مانع این کار نمی شدند. چون خود در تحکیم مواضع خود در نواحی بود و باش قبایل پشتون ذینفع بودند. انگلیسی ها که تا ماه جون 1941 برنامه ریزی نموده بودند، در صورت تهاجم شوروی به افغانستان، سپاهیان خود را وارد افغانستان سازند[25]، نیز در امر کشیدن راه ها در جنوب افغانستان سنگ اندازی نمی کردند. راستش، انگلیس ها تدبیرهای پیشگیرانه یی هم روی دست گرفته و صدور آهن ساختمانی به افغانستان را که برای ساختن پل ها به آن نیاز بود، ممنوع اعلام نموده بودند.
مگر این تدبیرها تا اندازه یی با تاخیر روی دست گرفته شده بود. چون آلمانی ها موفق شده بودند پل راه آهن بزرگی را روی رود هیرمند در راه هرات- قندهار بسازند.[26]
به هر رو، هر چه بود، در نتیجه اقدامات مهندسان آلمانی، راه های افغانستان به سوی مرزهای هند، بازسازی شده و کلی بهبود یافته بودند. راه قندهار- چمن را آلمانی ها به یک شوسه بتنی مبدل ساخته بودند که برای افغانستان چونان کشوری که از نداشتن راه های مدرن رنج می برد، پدیده بسیار نادری بود.[27]
موسسه تودتا با کوشش بزرگی شبکه یی از فرودگاه ها را ایجاد نمود. حکومت هاشم خان پایگاه های نیروی هوایی را برای این که در گام نخست امکان سرکوب سریع خیزش قبایل شورشی پشتون را داشته باشد، گسترش بخشید. آلمانی ها به نوبه خود چشمداشت خود را روی فرودگاه های افغانستان داشتند.
مقارن با پاییز 1941 موسسه تودتا چند فرودگاه را بازسازی نموده و چند فرودگاه تازه هم ساخت که بزرگترین آن ها فرودگاه های کابل و هرات بود. این فرودگاه ها ایستگاه های رادیویی نیرومندی داشتند که دایره پوشش آن ها حتا نواحی شمالی هند را نیز فرا می گرفت.
فرودگاه کابل هشت انگر (هنگر) فعال داشت که در پهلوی آن چهار انگر دیگر نیز در دست ساختمان و آماده بهره برداری بودند. افزون براین، در کنار آن ها به همکاری آلمانی ها فرودگاه جدیدی ساخته می شد و سنگ تهداب (زیر بنای) 14 هنگر دیگر که هر یک گنجایش جا دادن دو فروند هواپیما و نیز مخزن های متحرک سوخت را داشت، گذاشته شده بود.[28] مقارن با یورش آلمان فاشیستی بر شوروی، بخش چشمگیر کارهای ساختمانی در فرودگاه نو کابل پایان نیافته بود.
هواپیماهای سنگین می توانستند تنها در فرودگاه هرات به زمین بنشینند. این شهر از سده ها بدین سو دروازه هند به شمار می رفت و آلمان به آن اهمیت درجه اول می داد. آلمانی ها برای آن که کلید این شهر را به دست بگیرند، به سال 1941 ساخت فرودگاه با باند بتنی را به پایان رساندند.
در روند کامیابانه مبدل ساختن افغانستان به تخته خیز برای تهاجم به هند، برای آلمان یک وقفه بس رنج آور و آزاردهنده پیش آمد. در سال 1941 وینگر آغاز به پافشاری بر کشیدن راه خوبی میان مشهد– هرات– کابل نمود.[29]
این جا بود که حکومت افغانستان برای نخستین بار به پیشنهاد آلمان پاسخ رد داد. چون ساختن این راه زمینه مساعدی را برای تهاجم خارجی به افغانستان فراهم می نمود. این «رویداد» بار دیگر ثابت ساخت که فعالیت هر قدرت خارجی در این کشور زیر نظارات بیدارانه افغان ها قرار دارد که نمی خواهند پیاده شطرنج بیگانگان باشند.
همه راه ها و پل های ساخته شده به دست کارشناسان آلمانی در افغانستان، برای حرکت سریع سپاهیان آلمانی به سوی گذرگاه های کوهستانی منتهی به سوی هند، بودند و فرودگاه ها برای فرودآوری نیروهای کماندویی. ساختن فرودگاه بزرگ در هرات گواه بر آن بود که فرماندهی آلمانی برنامه ریزی نموده بود در گستره قبایل پشتون عملیات دیسانت را به سانی که در ناروی انجام داده بودند، تکرار نمایند.
ماه فبروری 1941 نقطه عطفی در پویایی های دیپلماسی فاشیستی و استخبارات در افغانستان بود. با برنامه ریزی «جنگ آذرخش آسا» (صاعقه آسا) در برابر شوروی، رهبری آلمان در نظر داشت پاییز 1941 به هند یورش ببرد. مقارن با آغاز تهاجم «ویرماخت» (نیروهای مسلح المان) به هند، «ابویر» (سازمان اطلاعات نظامی آلمان) و سازمان اطلاعات ایتالیا می بایستی قیام بزرگ ضد بریتانیایی قبایل پشتون را برانگیزند.
بدون مساعدت حکومت افغانستان، حکومت آلمان فاشیستی نمی توانست پیروزمندانه در نوار قبایل «آزاد» هند بریتانیایی عمل نماید. از این رو، در برلین گفتگوها با عبدالمجید [زابلی-گ.] - وزیر اقتصاد افغانستان که در ماه فبروری 1941 برای درمان به آلمان آمده بود، آغاز گردید.
با آن که او سخت بیمار بود، هدف اصلی اش نه درمان، بل گفتگو به مقصد به دست آوردن توافق آلمان به سپردن همه گستره قبایل پشتون به افغانستان [در صورت پیروزی در جنگ-گ.] بود. او همچنان می بایستی پویایی های دیپلمات های افغانستان را در اروپا و امریکا هماهنگ می گردانید. افزون بر این، هاشم خان به او در زمینه یک وظیفه ویژه رهنمود داده بود: به هر بهایی که شده، سرمایه های خاندان شاهی افغانستان را از آلمان بیرون بکشد. همه این ها، زابلی را نسبت به وزیر خارجه، شخصیت بس با نفوذتری در دولت افغانستان ساخته بود.[30]
تا رسیدن او به برلین، آلمانی ها از بررسی ادعاهای ارضی افغانستان سر باز می زدند. مگر کنون دیگر هنگامی که کشورهای محور در پی بر افروختن آتش آشوب در مرزهای شمال باختری هند افتاده بودند، آلمانی ها تصمیم گرفتند این خواهش را برآورده سازند و موافقت نمایند تا رود سند- مرز آینده افغانستان [و هند–گ.] باشد. به تاریخ 12 مارچ 1941 ریبنتروپ به همه تقاضاهای زابلی در این زمینه موافقت نمود. [31]
در برابر آن، آلمان کوشید پشتیبانی کابل را در پیشبرد اقدامات ویرانگرانه کشورهای محور در نوار قبایل پشتون هند بریتانیایی به دست بیاورد. ارنست وایتسزکر- دبیر دولتی وزارت خارجه- به زابلی پیشنهاد نمود که افغانستان که در ظاهر بی طرف مانده است، بردن آزاد جنگ افزارهای ساخت آلمان را به نوار قبایل آزاد» هند بریتانیایی اجازه بدهد.
حکومت افغانستان همچنان می بایستی به رساندن یک ایستگاه فرستنده امواج کوتاه مساعدت نماید و به آلمانی ها اجازه بدهد پنهانی از رادیو کابل استفاده نمایند. زابلی از بررسی این مسایل خود داری ورزید و اعلام نمود که «امور قبایل مستلزم تجربه بزرگی است. در غیرآن، ممکن است سلاح ها به دست کسان دیگری بیفتد».[32]
به تاریخ 13 ماه می 1941، مساله همکاری آلمان و ایتالیا در وزیرستان در دیدار موسولینی و ریبنتروپ بررسی گردید. موسولینی بی پرده به ریبنتروپ اعلام داشت که «ایتالیا با فقیر ایپی تماس برپا نموده است و می کوشد به یاری مبالغ هنگفت پول از پویایی های او به سود کشورهای محور سود جوید. حتا هرگاه این اقدامات بسیار پویا هم نباشند، آن ها به هر رو برای انگلیسی ها دشواری های بزرگ نا دلبخواه را به بار خواهند آورد». [33]
پس از این دیدار، ایتالیا برای حمایت از فقیر ایپی شش میلیون لیره و آلمان یک میلیون مارک« برای انجام عملیات های ویژه در افغانستان و گستره مرزهای هند و افغانستان» تخصیص دادند. همه این پول ها برای اجرای عملیات نامنهاد «آتش افروز» تخصیص یافته بودند که در بر دارنده گسیل دو اجنت «ابویر» به وزیرستان نزد فقیر ایپی برای آماده سازی قیام قبایل پشتون بودند.
به گمان غالب، روی همین منظور در ماه مارچ 1941 همه سلاح های «به غنیمت گرفته شده» انگلیسی که از سوی ویرماخت در اروپا گرفته شده بود، در گدام ویژه یی انبار گردیده بود. زیرا «برای یک کشور مشخص ذخیره شده بود».[34]
هنگامی که مساله صدور اسلحه به نیروهای ضد بریتانیا در عراق و فلسطین مطرح گردید، ویلهلم کیتل- رییس ستاد فرماندهی ویرماخت دستور داد به خاور نزدیک سلاح های «به غنیمت گرفته شده» پولندی و فرانسوی را گسیل نمایند. مگر تفنگ ها و تیربارهای بزرگ کالیبر، سلاح های ضد تانک، نارنجک اندازها (هاوان) ها و توپ های صحرایی انگلیسی همه چونان ذخایر مصوون ماندند.
در اوایل 1941 «ابویر» و سازمان اطلاعات ایتالیا تکاپوهای خرابکارانه خود را در برابر هند بریتانیایی پویاتر گردانیدند. به ویژه ایتالیایی ها پرشور تر و کامیابانه تر اقدام می نمودند. آن ها توانستند در ماه فبروری 1941 همراه با آلمانی ها به فقیر ایپی 300 هزار افغانی برسانند. در ماه مارچ 1941 دو ایتالیایی دیگر از گورویخت بازدید کردند و به فقیر ایپی سیصد هزار روپیه هندی و دو تیربار دستی با شمار فراوان مرمی دادند.[35]
به سانی که پسان ها انگلیسی ها تثبیت نمودند، جاسوس ایتالیایی- آشیری و همکار او، به وزیرستان از خاک ایران رخنه نموده بودند و پس از انجام گفتگوها با رهبر وزیری های شورشی بار دیگر بازگشتند.[36]
ممکن است که در همان هنگام آن ها شرایطی را روشن ساختند که در صورت آن فقیر حاضر می گردید با کشورهای محور همکاری نماید. پیش از هر چیزی، فقیر ایپی به پول و جنگ افزار نیاز داشت. پول برای پیشوای وزیری ها بس طرف ضرورت بود. چون او نمی توانست بدون آن مبارزه در برابر انگلیسی ها را از سر گیرد.
حسن دال– سفیر ترکیه به تاریخ 4 جون 1941 به اطلاع میخاییلف– سفیر شوروی رساند که چندی پیش «آدم» خود را به وزیرستان فرستاده بود که او روشن ساخت: «فقیر ایپی در مغاره خود نشسته است و در امر متحد ساختن قبایل پیرامون خود، پویایی بزرگی از خود نشان نمی دهد. او به این دلیل ساده نمی تواند کار قبایل را سامان بخشد که او برای این کار پول ندارد».[37]
به زودی اوضاع دگرگون گردید: فقیر به یاری ایتالیایی ها و آلمانی ها پول گزافی به دست آورد و آغاز به تدارک قیام تازه یی در برابر انگلیسی ها نمود. در ماه مارچ 1941 فقیر اردوگاه خود را در گورویخت برای جا دادن دسته های نو کوهنشینان آماده ساخت. سپس نامه یی به مسعودها فرستاد که آنان را به قیام نو در برابر انگلیسی ها فرا خواند. همزمان با آن، دسته های او به تعداد نزدیک به 250 نفر، نبرد چریکی را در ناحیه شهر بنو از سر گرفتند.
به تاریخ های 24-27 ماه مارچ 1941 آن ها پاسگاه شبه نظامیان قبیله یی را خلع سلاح نموده، پایگاه های دو دسته گشتزنی (گزمه) بریتانیایی را آتش زدند و به سوی دسته پلیس مرزبانی انگلیس آتشباری نمودند.[38]
در یک سخن، کشورهای محور توانستند باورمند شوند که سوبسایدی های آن ها برای فقیر ایپی طی مدت بسیار کوتاه سود شایان توجهی آورده اند. در این پیوند، سرویس های ویژه آلمان و ایتالیا فعالیت های ضد بریتانیایی خود را در افغانستان از این هم بیشتر پویا ساختند.
جنگ برنامه ریزی شده در برابر شوروی، «ابویر» را وادار گردایند گسیل جاسوسان مجرب به افغانستان را که می بایستی کار شبکه جاسوسی را در گستره قبایل پشتون رهبری می کردند، سرعت ببخشد. در ماه می 1941 ساختار استخبارات آلمان در افغانستان– جایی که پنج گروه اطلاعاتی مستقل از یک دیگر کار می کردند، به گونه نهایی تشکل یافت.[39]
همه آن ها متوجه انجام اقدامات ویرانگرانه در گستره قبایل پشتون بودند. عمده ترین آن ها متشکل بود بر کارمندان سفارت آلمان. رهبری آن را رزدنت استخبارات سیاسی خارجی آلمان- کارل راسموس- رایزن بازرگانی (با نام اجنتوری کارل مای) که به تاریخ 29 ماه می به کابل آمده بود، به دوش داشت. پیش از این، او 17 سال آزگار در هند کار کرده بود و نیک می دانست که «بدون رخنه در گستره قبایل، ناممکن است کار چندان جدی یی را در این جا به سود رایش سوم انجام داد».[40]
برای تمویل اقدامات ویرانگرانه اجنتوری آلمان در نواحی مرزی هند، راسموس مبلغ گزافی را به ارز انگلیسی با خود آورد: 400 هزار پوند استرلینگ به شکل اسکناس (بانکنوت ها) و 200 هزار سکه های زرین».[41]
در بافتار گروه او شامل بودند:
1- دیتریش ویتسیل– مسوول مراسلات- کوریر سفارت - کارمند «ابویر» که در ماه می 1941 در کرسی رایزن نظامی در کابل گماشته شد. مگر حکومت افغانستان با تقرر او در این سمت موافقت نکرد و از همین رو، او مسوول مراسلات ماند. دیتریش ویتسیل (با نام اجنتوری پتان) افسر هنگ «براندنبورگ» بود و آموزش های انجام اقدامات خرابکارانه را دیده بود و به ویژه چیزی که شایان توجه است، سازماندهی شورش ها در میان باشندگان عادی. او بسیار خوب زبان پارسی را می دانست. مگر پشتو نمی دانست. زبانی را که لازم بود برای کار با قبایل نوار آزاد» دانست.[42]
2- ویلهلم دوخ- مخابره چی سفارت که همراه با راسموس و ویتسیل با دستگاه رادیوی لازم و ذخیره بزرگ پرزه جات رادیویی به کابل آمده بود. او می بایستی ارتباط پایدار و مطمئنی را با برلین تامین می کرد.
3- آدولف تسوگینبیولر- متصدی رمز (شفر) سفارت نیز در ماه می 1941 به افغانستان آمد که افزون بر مسوولیت های مستقیم خود، دست اندر کار احیای متون اسناد به دست آمده از سوی اجنت های آلمانی از میسیون های خارجی در کابل، به کمک مواد شیمیایی ویژه بود.[43]
4- ایرین گالیین سکرتر سفیر – کارمند «ابویر».
5- جای ویژه یی را در این گروه در کالونی آلمانی در کابل پزشک سفارت آلمان - جورج فیشر داشت که چندین سال در افغانستان به سر می برد. او هنوز از آوان جنگ جهانی یکم برای سازمان های اطلاعاتی آلمان کار می کرد که پس از پایان جنگ خاطرات خود را چاپ کرده بود.[44]
در کابل، او با داروخانه خود همگان را از آلمانی ها در هراس نگه داشته بود. چون در شهر آوازه هایی پخش شده بود که او به کمک داروهای سمی کسانی را که با آلمان دشمن باشد، از میان می برد.
گروه اطلاعاتی دیگر، زیر پوشش «دفتر فنی شرکت زیمنس» در کابل عمل می کرد. رییس آن، یکی از رهبران اجنتوری آلمان در افغانستان- ایریش توماس بود که صرفا به کارهای اطلاعاتی می پرداخت و کار اصلی اش را به جای او دو کارمند دیگر شرکت– ولفگانگ والتین و اتو پرایس انجام می دادند.[45] عملا توماس فعالیت همه کارشناسان آلمانی را که به آنان اجازه داده بودند آزادانه در سرتاسر کشور گشت و گذار کند، کنترل می کرد.
بهار سال 1941 تشکیل کارمندان «دفتر فنی شرکت زیمنس» با آمدن یک جاسوس مجرب دیگر به نام وان مایدرن که داماد سفیر- پیلگر بود، تکمیل گردید. او در سال 1939 هنگامی که همراه با میسیون آلمانی به مصر آمده بود، زیر ساحه دید استخبارات انگلیسی افتاده بود.[46]
دلچسپ است که سفر هینتیگ در مصر برای گرفتن تماس با پیر شامی (سعد گیلانی) از نظر زمانی با آمدن مایدرن به این کشور مصادف گردیده بود. از این رو، می توان گمان زد که همو مایدرن با پیر شامی در ارتباط بوده است.
برای «ابویر» گروه دیگری که اهمیت نه کمتری را داشت، گروهی بود که آن را والتر شینک- مستشار ارشد نظامی در ارتش افغانستان رهبری می کرد. کسانی چون سیمون ابرهارد، مورلوک و همه تکنیسین های آلمانی که در ارتش افغانستان کار می کردند، زیر فرمان او بودند. شینک شخصا «کورس های عالی افسری» را برای بورد فرماندهی ارتش افغانستان رهبری می کرد.
به یاری کار این گروه استخباراتی، اطلاعات گسترده یی در باره نیروهای مسلح افغانستان و تدبیرهای انگلیسی ها در زمینه تحکیم مرزهای شمال باختری هند به برلین می رسید.
یک گروه اطلاعاتی دیگر از سوی کورت بریکمن- اجنت سازمان امنیت ویژه که در اواخر 1940 به افغانستان آمده بود، ایجاد گردیده بود. رسما او در افغانستان زیر نام «دندانساز» آمده بود.
درمانگاه دندانسازی او یگانه درمانگاه در کابل بود. و او پزشک شخصی هاشم خان نیز بود. وظیفه این اجنت، نهایت محرم بود( به سانی که حتا وگنر نمی دانست که او برای چه به کابل آمده است). وظیفه اصلی بریکمن- برپایی تماس ها با فقیر ایپی و برپایی شورش قبایل پشتون بود.
پویایی های این فاشیست دو آتشه با شکست رو به رو شد. چون او با توجه به این که از شیادی ها، نیرنگ بازی ها، مکارگی های پشتون ها آگاهی نداشت، به سرعت همه پول های خود را به باد هوا داد و خرج کسانی کرد که هر چند گاهی، دسته دسته گویا به نمایندگی ! از فقیر ایپی به کابل می آمدند.[47]
گروه پنجم، اجنتوری آلمان را به گمان غالب کسی به نام یعقوب خان[48] که رزدنت «ابویر» از سال 1936 بود، رهبری می کرد. تحت رهبری او، کار در میان امانیست ها و قبایل پشتون پیش برده می شد.
در گستره قبایل، «ابویر» کاملا در وابستگی از ایتالیایی ها که اجنتوری گسترده یی در میان باشندگان نوار مرزی داشتند، قرار داشت. مگر، ایتالیایی ها نیاز شدیدی به پول داشتند و از کمبود آن رنج می بردند. چون رم شش میلیون لیره یی را که برای کار با فقیر ایپی تخصیص داده بود، معطل قرار داده بود. کوارونی به این پول ها به شدت برای تمویل شبکه استخباراتی گسترده یی که گویا از سوی رحمت خان (نام اجنتوری بهارت رام تلوار- یکی از اعضای حزب «کیرتی» که پسان ها با ابویر همکاری می کرد) ایجاد گردیده بود، نیاز داشت.
بوس هنگامی که هنوز در کابل بسر می برد، تلوار را برای برپایی ارتباط با سازمان استخبارات ایتالیا معرفی نموده بود که به او رهنمود داده بود، به نوبه خود تروریست پیشین بنگالی به نام مستعار بخشی بابا را به آن ها معرفی نماید تا هندی های جوانی را که به کابل می آیند، ایتالیایی ها موافقت نمایند فنون انجام عملیات دهشت افگنی را آموزش دهند.[49]بهارت رام تلوار مو به مو همه هدایات بوس را انجام داد.
بهارت رام به تاریخ 19 اپریل 1941 از هند به کابل آمد. همراه با او به کابل هندی هایی به نام های: خان گل (با نام مستعار شیر زمان) و یکی از رهبران حزب «کیرتی» - همیندر سینگ سودی( با نام مستعار محمد خان) آمده بودند. خان گل می بایستی اعمال خرابکارانه را نزد ایتالیایی فرا می گرفت و آموزش می دید برای آن که پسان ها در هند آموزشگاه زیر زمینی خرابکاران را راه بیندازد. همیندرسینگ سودی می خواست از طریق افغانستان به شوروی برود. چون یکی از اجنت های کمینترن در پنجاب بود. او می خواست به رهبری کمینترن در باره اوضاع در هند گزارش بدهد و دستورهای مشخصی از مسکو به دست بیاورد.
آنچه برای سودی پیش آمد، بار دیگر نشان داد که «پیمان ریبنتروپ- مولوتف» چه سر درگمی یی را در جنبش بین المللی کمونیستی به بار آورده بود. پیش از تاریخ 22 جون 1941 گروه «کیرتی» عملا بخشی از اجنتوری فاشیستی در افغانستان و هند بود. به هر رو، فدایی هندی و کمونیست- سودی( که نام مستعار او در کمینترن شیروان بن بود) با کوارونی تماس داشت.
به تاریخ 25 ماه می 1941 سودی و کوارونی در پغمان با هم دیدار نمودند. در هنگام این دیدار، سودی و گانگولی در جریان یک ساعت از دونگارو دستور العملی را به دست آوردند که چگونه دینامت های با سیم های بیکفرد برای انفجار دادن پل های راه آهن و ساختمان ها به کار برده می شوند».[50] به عنوان نمونه، شیمای ممکنه انهدام پل اتُک روی رود سند توضیح داده شد.
پس از این درس، گانگولی به هند رفت تا آموزشگاه زیر زمینی یی را برای آموزش عملیات های خرابکارانه ایجاد نماید. مگر سودی به پافشاری ایتالیایی ها به کابل ماند. کوارونی می خواست «کار در میان قبایل مرزی » را به او بسپارد. مگر او از این پیشنهاد با دستاویز قرار دادن ندانستن زبان پشتو، سر باز زد..
در نتیجه، بهارت رام، یگانه مخبر ایتالیایی و سپس هم آلمانی در گستره قبایل پشتون ماند که بهار 1941 به کمک ناسیونالیست های هندی شبکه یی از نقاط اتکایی را میان کابل و پیشاور ایجاد نمود. پایگاه اصلی سازمان زیر زمینی ایجاد شده از سوی او- دهکده کوداخیل در گستره قبایل بود.[51]به گمان غالب، اعضای این سازمان حتا گمان هم نمی بردند که پیاده هایی هستند در یک بازی بزرگ اطلاعاتی.
کوارونی احتیاط کار، اجنتوری ایتالیایی را در نوار آزاد» قبایل برای بهارت رام فاش نگردانید. بل برای او این امکان را فراهم ساخت تا کادرهای نوی را برای استخبارات ایتالیا جلب نماید.
استخبارات بریتانیا به رغم تجربه غنی و امکانات گسترده خود در آن برهه نتوانست پویایی های خرابکارانه ایتالیایی ها را در گستره قبایل پشتون زیر کنترل بگیرد. نقش بزرگی را در ناکامی استخبارات انگلیس بی اعتمادی فقیر ایپی بازی می نمود. این گونه، مقارن با سال 1941 کوارونی توانست دستاوردهای رنج های پنجساله خود را نگهدارد و به گونه یی که برای میسیون های کشورهای محور در کابل وانمود گردید، به کامیابی های بزرگ دست یابد.
در اواخر1940 سازمان اطلاعات جاپان نیز به جمع آوری اطلاعات در استحکامات بریتانیایی در مرزهای هند و افغانستان پیوست. چون جاپان هنوز وارد جنگ در برابر انگلیس نشده بود، قونسلگری این کشور در هند فعال بود که در آن مخبران مجربی کار می کردند. اطلاعات جمع آوری شده از سوی آنان، گسترده و موثق بود. از این رو، به گمان غالب، خود راسموس از رهبری ابویر خواست تا با سازمان اطلاعات جاپان به تفاهم برسد.
توکیو، خواهش برلین در زمینه تبادل داده های اطلاعاتی در باره هند را برآورده ساخت و سفارت آلمان توانست اطلاعات بایسته بس ارزشمندی را در باره نیروهای ارتش بریتانیا و استحکامات انگلیسی ها در شمال هند به دست بیاورد. به گمان غالب، به خواهش آلمانی ها، ایواساکی- کاردار (شارژ د آفر) جاپان در کابل، از کابل به کویته رفت. مقصد اصلی او، ارزیابی نیروهای بریتانیایی و چگونگی استحکامات آن ها در گذرگاه بولان بود. استحکامات نیرومندی که برای دفاع از این گذرگاه ساخته شده بود، بر دیپلمات جاپانی تاثیر ژرف و شگرفی بر جا نهادند. از این رو، او با بازگشت به کابل، بی پرده به همه دیپلمات های خارجی اعلام داشت که دژها و سنگرهای بریتانیایی در گذرگاه بولان، شکست ناپذیر و نادسترس اند.
به هر رو، ایواساکی به تاریخ 16 جون 1941 به آگاهی کزلف- مستشار سفارت شوروی رساند که : «همه این ناحیه را می توان برای سپاهیان مخاصم رخنه ناپذیر شمرد. مگر، آن چه مربوط بلوچستان می گردد، هر سپاه مهاجمی که بخواهد به آن سرزمین بتازد، نسبتا به آسانی می تواند به آن سرازیر شود».[52]
روشن است راسموس از ایواساکی شرح بسیار مفصل استحکامات انگلیس را در بلوچستان به دست آورده بود. هماهنگی فعالیت های سرویس های استخباراتی کشورهای محور به «ابویر» امکان داد اطلاعات نسبتا دقیقی را در باره اوضاع در مرزهای هند و افغانستان به دست بیاورد.
در ماه می 1941 در برلین تصمیم گرفته شد اجنت های «ابویر» را زیر رمز عملیات «آش افروز» برای آماده سازی شورش ضد بریتانیایی قبایل پشتون مقارن با سپتامبر 1941 (علمیات«ببر»)- هنگامی که فرماندهی آلمان پس از پیروزی بر شوروی، تهاجم به سوی هند را برنامه ریزی کرده بود، نزد فقیر ایپی گسیل دارند.
برای تدوین این عملیات، هنوز در ماه مارچ 1941 ونگر و در اوایل ماه می، از پی او- توماس، از کابل به برلین فرا خوانده شده بودند. رفتن آن ها، سفارت شوروی را نگران ساخته بود، چون این کار گواه بر آماده گیری آلمان برای پیاده سازی کدامین اقدامات بزرگ و گسترده در افغانستان بود.
م. واویلف- دبیر دوم سفارت شوروی در کابل، کارمند استخبارات شوروی(مسوول گرد آوری اطلاعات در باره گستره قبایل پشتون)، در این باره به مسکو گزارش داد : «سفر توماس به برلین را می توان از دیدگاه من چونانِ فراخوانی برای گزارشدهی شخصی و به دست آوردن دستورالعمل های مشخص ارزیابی کرد. بی تردید باید بار دیگر چشم به راه بازگشت او- چونان کسی که اوضاع در افغانستان را خوب می داند، به این جا و یا به ایران باشیم».[53]
رهبران اجنتوری آلمان در افغانستان به راستی هم در ماه جون به کابل بازگشتند. مگر، پیش از آن ها دو اجنت دیگر استخبارات آلمان از هنگ «براندنبورگ» - پروفیسور طب، مانفرد اوبردورفر و داکتر فرد براندت، به کابل آمدند.
همو، آن ها وظیفه داشتند به وزیرستان نزد فقیر ایپی بروند. آلمانی ها برای سرعت بخشیدن به گسیل آدم های خود به افغانستان، از زابلی یاری خواستند تا از برلین بی درنگ به گونه استثنایی به آن دو بدون در نظر داشت مقررات، عاجل ویزاهای ورودی بدهند.
روشن است، بدون کمک ایتالیایی ها «ابویر» نمی توانست اجنت های خود را به گستره قبایل گسیل دارد. از این رو، راسموس خواستار کمک کوارونی گردید. این بود که کوارونی زمینه دیدار جاسوس آلمانی با بهارت رام تلوار را در پغمان فراهم کرد. در این دیدار، طرح گسیل جاسوسان آلمانی از راه بنو نزد فقیر ایپی بررسی گردید.[54]
کوارونی افزون بر بهارت رام، یک جاسوس دیگر خود به نام شیر افضل خان را به «ابویر» معرفی کرد که به گفته بهارت رام، کارمند سازمان اطاعات افغانستان بود.[55] او(کوارونی)، با توجه به این که به هیچ کسی اعتماد نداشت، پنهانی از چشم همگان، انتسیلوتی- مستشار سفارت ایتالیا را نیز برای گفتگو با فقیر ایپی فرستاد که به تاریخ 12 جون 1941 با پوشیدن جامه پشتون ها از کابل برآمد. حکومت افغانستان بی درنگ آغاز به جستجوی او نمود و اعلام کرد برای کسی که او را بیابد، 150 هزار افغانی بخششی خواهد پرداخت.
با این همه، انتسیلوتی توانست کامیابانه به گورویخت برسد- جایی که ستاد فرماندهی فقیر ایپی قرار داشت. در روند گفتگوهای او با رهبر وزیری ها، دو طرف در باره همکاری با کشورهای محور به موافقه رسیدند. فقیر موافقت کرد در ازای دریافت سوبسایدی 5/12 هزار پوند استرلینگ به سود منافع آلمان و ایتالیا کار کند. هرگاه در نوار قبایل «آزاد» قیام سراسری در بگیرد، این مبلغ می توانست به 75 هزار پوند استرلینگ در ماه بالا برود.[56]
افزون بر این پول، فقیر خواهش نمود عاجل به او سلاح برسانند. مگر این سلاح ها از هواپیماها انداخته نشود. چون این کار موجب خواهد شد انگلیسی ها گورویخت و روستاهای پیرامون آن را بمباران نایند. او موافقت نمود اجنت های فاشیستی را نزد خود بپذیرد- مخابره چی ها را با دستگاه های مخابره.
انتسیلوتی، به گمان غالب، چنین بر می آید که توانسته بود چند اجنت را در پیرامون فقیر ایپی استخدام نماید. او با خود برای فقیر ایپی مبلغ بزرگی را با پارتی کوچکی از سلاح ها به شمول تیربار سبک و مقداری هم برگ های تبلیغی فاشیستی را آورده بود.[57]
هنوز پیش بازگشت انتسیلوتی به کابل، انگلیسی ها توانسته بودند محمد اسلم- ترجمان سفارت ایتالیا را را هنگامی که او با بی باکی به روستای آبایی خود در نزدیکی کویته آمده بود، بازداشت نمایند. استخبارات انگلیس از محمد اسلم اطلاعاتی را در باره تماس های ایتالیایی ها با فقیر ایپی و در باره بازدید مستشار سفارت ایتالیا از وزیرستان به چنگ آورد. مگر انگلیسی ها هر چه بود، نتوانستند جاسوس ایتالیایی (انتسیلوتی) را به چنگ بیاورند و گرفتار نمایند.
در آستانه تهاجم آلمان بر شوروی، به افغانستان یک پارتی اسلحه رسید که برای فقیر ایپی در نظر گرفته شده بود. اما این بار استخبارات آلمان خطر نکرد چنین محموله یی را با پست دیپلماتیک از طریق خاک شوروی بگذراند. برای رساندن جنگ افزارها به افغانستان، آلمانی ها عملیاتی را با خودروها از راه ترکیه و ایران زیر پوشش مسابقه اتوموبیل رانی گو این که برای آزمایش فلکس واگن های مدل نو سازماندهی نمودند. رهبری رساندن اسلحه را وگنر به دوش خود گرفت که توانست کامیابانه نزدیک به یک تن کالای قاچاق– آن هم اسلحه را از مرزهای کشور ترکیه، ایران و افغانستان بگذراند. [58] پس از بازگشت او، عملیات «آتش افروز» به مرحله نهایی رسید.
در مرحله نخست جنگ جهانی دوم، آلمان فاشیستی و متحدان آن می کوشیدند با مساعی همگانی و باهمی در نوار «آزاد» قبایل پشتون هند بریتانیایی اجنتوری گسترده خود را پهن نمایند. ایتالیا به یاری پویایی های توانمندانه و احتیاط آمیز کوارونی توانست موفقیت های تازه یی در این کار به دست بیاورد. دستاورد عمده سازمان های اطلاعاتی ایتالیا و آلمان، عقد سازشنامه با فقیر ایپی در باره همکاری در برابر بریتانیا بود.
با توجه به آن که هیتلر برنامه ریزی نموده بود مقارن با سپتامبر 1941 در روند جنگ آذرخش آسایش شوروی را در هم بکوبد و شکست بدهد، همه اجنتوری فاشیستی در افغانستان در سال های 1939-1941 عمدتا بر ضد هند بریتانیایی عمل می کردند.
بخش سی و سوم
شکست عملیات «آتش افروز»
پس از آغاز تجاوز آلمان در برابر شوروی و نخستین پیروزی های بزرگ ویرماخت در جبهه خاوری، رهبری «ابویر» (سازمان استخبارات نظامی آلمان) تصمیم گرفت به تدارک قیام ضد انگلیسی قبایل پشتون بپردازد. هنوز به تاریخ 24 جون1941 سرهنگ اروین فن لاهوزین ویوریمونت- رییس ابویر 11 (بخش عملیات خرابکارانه) به سفارت آلمان در کابل دستوری را صادر نمود تا به پیاده سازی عملیات «آتش افروز» بپردازد. [59]
در چهارچوب این عملیات به اوبردورفر و براندت- اجنت های ابویر دستور داده شده بود به فقیر ایپی نخستین پارتی اسلحه و مبلغ بزرگ پول را به ارز های افغانی و هندی برسانند. پس از رسیدن به وزیرستان جاسوسان آلمانی به یاری فقیر می بایستی آغاز به پیاده نمودن عملیات «ببر» نمایند که مطابق با آن در ماه سپتامبر 1941 در آستانه تهاجم سپاهیان آلمانی بر هند برنامه ریزی می شد. قیام سراسری قبایل مرزی پشتون را در پشت جبهه ارتش بریتانیا بر انگیزند.
لاهوزین- ویوریمونت این وظیفه را در برابر اجنت های خود قرار داد: در گام نخست باید شورش ضد بریتانیایی را در میان وزیری ها، مومندها و افریدی ها برانگیخت.[60]
کوارونی در اواخر ماه جون، شاید با به دست آوردن اطلاعاتی از انتسیلوتی در باره موافقت رهبر وزیری ها مبنی بر پذیرش جاسوس های آلمانی، کوشید آن ها را از کابل سوار بر خودرو خود با شماره دیپلماتیک ببرد. مگر از سوی پلیس افغانستان در گردیز متوقف گردید و ناگزیر شد دو باره به کابل برگردد.[61]
تا بازگشت انتسیلوتی که می بایستی اطلاع می داد که در کجا و چه وقت آدم های فقیر ایپی در انتظار اجنت های ابویر اند، آغاز نمودن عملیات «آتش افروز» معنا نداشت. از این رو، سفارت های ایتالیا و آلمان با بی قراری انتظار بازگشت اجنت خود را از گورویخت می کشیدند.
در اوایل ماه جولای 1941 از وزیرستان به کابل پیک دیر انتظار برای کشورهای محور رسید: «فقیر ایپی قیام تازه یی را در برابر انگلیسی ها آغاز نموده است».[62]
در یک از یورش های وزیری ها بر دژهای بریتانیایی در وزیرستان، انتسیلوتی نیز شرکت ورزیده بود که پس از آن بی درنگ به افغانستان برگشت. برای سرعت بخشیدن به بازگشت او به کابل، کوارونی خطر کرد همسر خود را با موتر سفارت ایتالیا به دنبال او بفرستد که توانست کامیابانه جاسوس ایتالیایی را به سفارت برساند.[63]
گفتگوهای انتسیلوتی با فقیر ایپی، انگلیسی ها را نهایت برپشان و نگران ساخته بود. زیرا به آن ها روشن گردیده بود که «ابویر» و سازمان اطلاعات ایتالیا در آستانه یورش آلمان فاشیستی بر شوروی، سازشنامه یی را با امان الله بسته اند که مطابق با آن، امان الله تعهد سپرده بود به کشورهای محور در زمینه برانگیختن قیام سراسری پشتون های خاوری کمک نماید.
دیپلمات ها و جاسوس های انگلیسی در افغانستان می دانستند که بریتانیای کبیر، بدون کمک شوروی، نمی تواند اوضاع را در این کشور زیر کنترل بگیرد. برای جلوگیری از شورش قبایل مرزی پشتون، بر انگلیسی ها بود تا گروهک هوادار آلمان را در حکومت افغانستان خنثی بسازد و «ستون پنجم» فاشیستی را در جنوب افغانستان نابود گرداند. از همین رو، سفارت انگلیس در کابل هنوز پیش از آغاز جنگ میان شوروی و آلمان، در پی برپایی تماس با سفارت شوروی در کابل بود.
سرگرد لانکاستر- رایزن نظامی سفارت انگلیس در کابل(رزدنت سازمان اطلاعات انگلیس)، به تاریخ چهاردهم جولای 1941 (دو روز پس از« ناپدید شدن» انتسیلوتی از کابل) با واویلف- دبیر دوم سفارت شوروی دیدار نمود. هنگام این دیدار، دیپلمات انگلیسی با آرزومندی مبنی بر این که واویلف را وارد بحث مساله قبایل مرزی پشتون بسازد، آغاز به بازگویی مسیرهای کوچروی های تابستانی آن ها به افغانستان نمود. دیپلمات ما با هراس از پرواکاسیون نوبتی دیگر انگلیسی ها که سازمان استخبارات بریتانیا در افغانستان به انجام آن بس ماهرانه و هنرمندانه کار می کرد، از بررسی اوضاع در مرزهای هند و افغانستان سر باز زد.
انتظار واکنش دیگری از واویلف در برابر سخنان صادقانه ناگهانی رزدنت انگلیسی که با داشتن روابط بسیار خوب خود با باسماچی ها بنام بود، دشوار بود. چنین بر می آید که لانکاستر با درک این نکته، برای آن که خود را تبرئه نموده باشد، ناگهان به واویلف گفت که «هیچگاهی در شمال افغانستان در نزدیکی های مرزهای شما نبوده ام».[64] سپس گفتگوها ناگهانی پایان یافت و دیپلمات انگلیسی رفت.
پس از دیدار لانکاستر با واویلف، دیگر هیچ یک از دیپلمات های بریتانیایی تلاش نورزیدند با دیپلمات های شوروی تماس بگیرند با آن که انگلیسی ها در ماه جون 1941 با گذشت هر روز هر چه بیشتر در لزوم اقدامات باهمی با شوروی در برابر اجنتوری فاشیستی در افغانستان باورمندتر می شدند.
پس از حمله آلمان فاشیستی به شوروی و ایراد سخنرانی معروف تاریخی چرچیل و سپردن وعده از سوی او در زمینه یاری رسانی به کشور ما در جنگ با فاشیسم، فریزر تیتلر- سفیر انگلیس در کابل، بی آن که منتظر رهنمود لندن بماند، بی درنگ گام های پویایی برای نزدیکی با سفارت شوروی در کابل برداشت. او که از آماده گیری های فاشیست ها نیک آگاهی داشت، هراس داشت که انگلیس به تنهایی نمی تواند حکومت افغانستان را از نزدیکی با آلمان باز دارد. بدون همکاری با شوروی، انگلیسی ها نمی توانستند حتا به اخراج آلمانی ها و ایتالیایی ها از افغانستان امیدوار باشند.
در این پیوند، به تاریخ بیست و سوم جون 1941 فلیتچر- دبیر یکم سفارت بریتانیا در کابل، از نمایندگی دیپلماتیک شوروی در کابل بازدید و به نمایندگی از فریزر تیلر پیشنهاد نمود «در زمینه برون راندن آلمانی ها از افغانستان همکاری نمایند».[65]
میخاییلف- سفیر شوروی، در این هنگام، سرگرم بازدید از شمال افغانستان که آلمانی ها در آن جا پویایی های پر رنگی داشتند، بود. در این هنگام، کزلف- مستشار، سرپرست سفارت بود که بی درنگ در باره پیشنهاد انگلیسی ها به مسکو گزارش داد و به تاریخ بیست و هشتم جون با به دست آوردن دستور از کمیساریای خلق در امور خارجی از سفارت انگلیس در کابل دیدار نمود و به اطلاع فریزر تیتلر رساند که «پیشنهاد او در باره سازماندهی اقدامات باهمی میسیون های انگلیس و شوروی در زمینه اخراج آلمانی ها از افغانستان پذیرفته می شود.»[66]
هنگامی که میخاییلف به تاریخ یکم جولای، به کابل بازگشت، سفیر انگلیس بی درنگ برای دیدار با او به سفارت شوروی آمد. این نخستین بازدید نماینده انگلیس در کابل از سفارت شوروی بود. طی سالیان دراز رویارویی و مخاصمت میان شوروی و بریتانیای کبیر در این کشور، تصور پایدار «دشمن آشتی ناپذیر» از یک دیگر شکل گرفته بود. از این رو، در این دیدار، هر دو دیپلمات با یک دیگر برخورد بس دیپلمات ماآبانه و تشریفاتی داشتند.[67]
مبادله اطلاعات میان آن ها در باره اقدامات آلمانی ها در افغانستان، در سال های پیش از جنگ، صرف به تاریخ چهارم جولای، (به ابتکار انگلیسی ها!) آغاز گردید. در این روز، سفیر بریتانیا به آگاهی سفیر شوروی اطلاعاتی را در باره ماجراجویی پیر شامی (سعد گیلانی) که درگذشته نهایت محرم شمرده می شد، رساند. این گونه، با فروریختاندن دیوارهای ناباوری دو جانبه، دیپلمات های شوروی و انگلیس آغاز به برپایی همکاری در برابر «ستون پنجم» فاشیستی در افغانستان نمودند. جانب بریتانیایی پنهان نمی کرد که به چنین همسوی یی نهایت دلچسپی دارد.
به روز چهارم جولای، استخبارات انگلیس به گونه عاجل از کابل در باره گسیل برنامه ریزی شده آلمانی ها- اوبر دورفر و براندت؛ به وزیرستان، به اقامتگاه نائب السلطنه هند در سمله، گزارش اطلاعاتی شماره 27 را فرستاد که در آن در باره مقاصد و وظایف عملیات «آتش افروز»[68] پس از مورد انتسیلوتی که سفر او آغاز قیام تازه وزیری ها را تسریع بخشید، آمده بود. انگلیسی ها می دانستند که بر آنان است تا به هر بهایی که شده اجنت های سازمان استخبارات نظامی آلمان را به دام انداخته و گرفتار نمایند.
به نوبه خود آلمان می کوشید همه آنچه را که ممکن بود انجام دهد برای آن که قیام را در گستره قبایل پشتون در مرزهای هند و افغانستان آماده کند.
به تاریخ 29 جون 1941، ریبنتروپ دستور تقرر و. هینتیگ را در کرسی سفیر جدید آلمان در کابل امضاء کرد که می بایستی اجنتوری فاشیستی را در افغانستان رهبری نماید. ریبنتروپ و دریاسالار کاناریس-رییس سازمان استخبارات نظامی آلمان بر آن سنجش داشتند که هینتیگ با داشتن تجربه سرشار در زمینه تنیدن سازمان های جاسوسی و پیشبرد اقدامات ویرانگرانه در افغانستان و کشورهای عربی، می تواند کامیابانه عملیات طراحی شده از سوی استخبارات آلمان را در افغانستان و شمال هند به سر رساند.
گماشتن رییس دفتر خاور میانه وزارت خارجه آلمان (هینتیگ) به کرسی سفارت در کابل، گواه برآن بود که در افغانستان و نوار «آزاد» قبایل رویدادهای بزرگی در شُرُف وقوع اند. هنگامی که تابستان 1941 کاناریس پیشنهاد نمود که فرانتس فن پاپن- سفیر آلمان در ترکیه را با اسکار فن نیدر مایر تعویض کنند، برای انگلیسی ها به گونه نهایی روشن گردید که : آلمانی ها می خواهند بر آنان در هند ضربه بزنند و دهلیز مطمئنی را برای اجنت های خود از راه ترکیه، ایران و افغانستان تدارک ببینند.[69]
در گزارش محرم تدوین شده در ماه جولای 1941 از سوی استخبارات بریتانیا (MI-2) برای حکومت انگلیس زیر نام «بارون فن هینتیگ و دسیسه های کشورهای محور در افغانستان» آمده است: «در سه ماه اخیر، ایتالیایی ها و آلمانی ها به گمان غالب آغاز به بازی نمودن نقش تعیین کننده و قاطعانه یی کرده اند- با پویایی سرگرم کدام کارروایی و سازمانگری بزرگ در افغانستان هستند که هدف آن برپایی قیام پشتون ها در این جا و در مرز شمال باختری است. گرداننده این کارروایی می بایستی رهبر جناح چپ کنگره ملی هند- بوس باشد که از رم به یاری عمال خود در کابل، آن را به راه خواهد انداخت.
او دستور العمل هایی داده است تا به منظور برپایی شورش در مرز شمال باختری هند و پنجاب، با فقیر ایپی و دیگر سران قبایل، تماس هایی برپا گردد».[70]
سپس در گزارش اطلاعاتی آورده شده بود در باره روابط هینتیگ با امان الله خان، صدیق خان چرخی و پیر شامی (سعد گیلانی) و نشاندهی شده بود که «همه تلاش های آلمانی ها و ایتالیایی ها در زمینه برپایی قیام سراسری قبایل مرزی پشتون ناکام بوده است. عمدتا به یاری موضعگیری حکومت افغانستان که با کشورهای محور در زمینه همنوایی و همراهی نکرده است».
در پایان، MI-2در گزارش خود با جمع بندی و آنالیز اوضاع در مرزهای هند و افغانستان، نشاندهی کرده بود که «بر پایه آخرین گزارش های اطلاعاتی، فقیر ایپی بزرگترین تهدید را برای انگلیسی ها متوجه می سازد. استخبارات بریتانیا بایسته می پنداردتا از همه وسایل برای جلوگیری از آمدن هینتیگ به افغانستان (که پویایی های او به گونه یی که در گزارش یادآوری گردیده است، «علت ناآرامی های سال های 1916 و 1920 در مرزهای شمال باختری هند و افغانستان گردیده بود»)، بهره گرفت».
واکنش حکومت بریتانیا در هند به امکان آمدن هینتیگ به افغانستان را بهتر از هر چیزی سخنان یکی از افسران استخبارات انگلیس در گستره قبایل پشتون بازتاب می دهد: «هرگاه این هینتیگ، همان هینتیگ باشد، روزهای تیره و تاری را در پیش رو خواهیم داشت».[71]
هنگامی که حکومت افغانستان زیر تاثیر پیروزی های ارتش آلمان («ویرماخت») در جبهه های خاوری، در ماه جولای 1941 پنهانی موافقت خود را با گماشته شدن هینتیگ به کرسی سفارت آلمان در کابل داده بود، حکومت انگلیس بی درنگ به فریزر تیتلر رهنمود داد هاشم خان را وادار سازد تا به بریتانیای کبیر تضمین بدهد که این دیپلمات آلمانی هیچگاهی رییس میسیون آلمان در کابل نخواهد گردید.
به تاریخ نهم جولای، سفیر انگلیس در کابل، «نخستین پرده نمایش خود را در این «ریپرتوار» در وزارت خارجه افغانستان برگزار کرد» که در آن به شدت در برابر آمدن هینتیگ به کابل «برآمد» کرد.[72]تیتلر، روز دیگر با علی محمد خان – وزیر خارجه افغانستان دیدار کرد. علی محمد خان به او به نمایندگی از حکومت خود از برآوردن تقاضای لندن خود داری ورزید.»[73]
حال که کار به جایی رسیده بود که هاشم خان دست نشانده و زر خرید انگلیسی ها آغاز به مهر ورزی با فاشیست ها نموده بود، برحکومت بریتانیا در هند بود تا به «پیشواز» بدترین روزهای خود آماده شود.
تکاپوهای اجنتوری فاشیستی در کشور های خاور میانه به زودی شوروی و انگلیس را وادار گردانید تا این مساله را در بالا ترین تراز بررسی نمایند. به تاریخ هشتم جولای 1941 استالین برای نخستین بار با ریچارد کریپس- سفیر انگلیس دیدار کرد. پیش از این دیدار، او به تفصیل همه گزارش های دیپلمات های شوروی را در افغانستان مطالعه کرد و نتیجه گیری نمود که انگلیس به تنگاتنگ ترین همکاری ها با شوروی محض برای مصوون ساختن مرزهای هند از تهدید فاشیست ها آماده اند. به گمان غالب، استالین با مدارک استخبارات شوروی در باره پویایی های «ستون پنجم» کشورهای محور در ایران و افغانستان آشنا شده بود.
در میان این مدارک، یک سندی بود در باره تلاش های آلمان و ایتالیا مبنی بر تحریک شورش پشتون ها در مرزهای شمال باختری هند بریتانیایی. استالین بی درنگ پی برد که با دادن وعده کمک به بریتانیای کبیر در نابودسازی اجنتوری آلمان فاشیستی در خاور میانه، حکومت شوروی می تواند عقد سازشنامه را میان شوروی و انگلیس در زمینه اقدامات باهمی در جنگ در برابر آلمان سرعت ببخشد.
در پیوند با این، استالین، در دیار با کریپس، پس از سرزنش حکومت انگلیس که از امضای سازشنامه با شوروی سر باز می زد، «مساله تمرکز چشمگیر آلمانی ها را هم در ایران و هم در افغانستان که می توانست هم به انگلیس و هم به شوروی، زیان برساند، به رخ انگلیسی ها کشید».[74]
استالین، از پاسخ ابهام آمیز کریپس دانست که او دستورهای روشنی در زمینه از لندن ندارد. از این رو، از گزارش سفیر شوروی در کابل، آن بخش سخنان سفیر انگلیس در کابل را که گفته بود«بایسته است آلمانی ها را از افغانستان اخراج کرد«، یاد آور شد. فرستاده انگلیس، در پاسخ وعده سپرد از لندن «در باره روی دست گرفتن تدبیرها در ایران و هرگاه خطری پیش بیاید- در افغانستان، بپرسد».
به سانی که رخدادهای بعدی در افغانستان نشان دادند، پیشنهاد استالین در باره اقدامات باهمی و همگام در برابر اجنتوری فاشیستی بسیار به موقع و به جا بود. این را همچنان انتونی ایدن- وزیر خارجه انگلیس، نیک می دانست که «همکاری با شوروی برای حفظ منافع بریتانیا در کشورهای خاور میانه»[75] را بایسته می پنداشت.
هنوز در لندن روی پیشنهاد استالین نیندیشیده بودند که آلمانی ها و ایتالیایی ها شتابان آماده می شدند اوبر دورفر را به وزیرستان بفرستند. انتسیلوتی با بازگشت از نزد فقیر ایپی، به کوارونی و راسموس، زمان و جایی را که آدم های فقیر ایپی در انتظار اجنت های ابویر خواهند بود، اطلاع داد.
فیشر و بریکمن- پزشکان سفارت آلمان در کابل، (که به ترتیب ماموران «ابویر»[76]و «اس. دی.» (SD)[77]بودند)، نیز مشارکت بس پویایی در تدارک عملیات «آتش افروز» داشتند. این فاکت گواه بر هماهنگی و همکاری تنگاتنگ «ابویر» و «اس. دی.» در گسیل اوبر دروفر و براندت به گستره قبایل داشت.[78] همو، فیشر (کارمند ابویر) پیشنهاد نموده بود که اوبر دورفر و برندت را [میر محمد یعقوب خان اسکاوت-گ.]- بردار سرهنگ میر صاحب خان-[79] (جاسوس «ابویر» در کابل)، همراهی کند که به نوبه خود، به آلمانی ها سفارش نمود برای سفر پیش رو به وزیرستان، نه نفر پشتون را از نوار «آزاد» هند بریتانیایی با خود به همراه بگیرند.
بریکمن(کارمند اس. دی.)، به گمان غالب، کمک نمود ارتباط مطمئنی میان هیات آلمانی و قبایل مرزی تامین گردد. شماری از نامه های او به سران قبایل، به چنگ استخبارات شوروی افتاده بود و شاید در مسکو بود که در باره گسیل اجنت های «ابویر» نزد فقیر ایپی آگاهی یافته بودند.[80]
هر چه بود، عملیات «آتش افروز» در هر صورت از همان آغاز محکوم به شکست بود. چون آلمانی ها با بی احتیاطی برای انجام آن پای شمار بسیار آدم ها را به آن کشانده بودند که برخی از آنان اجنت های استخبارت بریتانیا و افغانستان از کار برآمدند.
اجنتی که ایتالیایی ها به همتایان آلمانی خود معرفی کرده بودند- شیر افضل خان، کارمند پلیس افغانستان از کار برآمد که از طریق او اطلاعات در باره عملیات «آتش افروز» ابویر را به دست آورده و بی درنگ دست اندر کاران آن را زیر نظارت و ترصد خود گرفته بود.[81]
هاشم خان نمی خواست مناسبات با انگلیس را خراب بسازد و به گونه مدلل هراس داشت که در صورت قیام پتان ها در هند، در افغانستان نیز پشتون ها سر به شورش خواهند برداشت. از این رو، به استخبارات خود و پلیس کابل فرمان داد تا اجنت های ابویر را باالفعل گرفتار نمایند.
استخبارات بریتانیا کمک بزرگی را در بازداشت اوبر دورفر و برندت به افغان ها ارزانی کرد. به گونه یی که پسان ها برندت در برلین می کوشید به اثبات برساند، همه آدم هایی که میر صاحب خان (میر خان) به عنوان «همراه بر یا راهنما» به دسترس آلمانی ها گذاشته بود، کامندان پلیس کابل از کار برآمدند. خود میر صاحب خان(میر خان)، اجنت استخبارات بریتانیا برآمد که به او وظیفه داده شده بود تا «ابویری ها» را به دام گسترانیده شده بر سر راه شان بکشاند و بیندازد.
راسموس، بی آن که در سودای آن باشد که طرح های استخبارات آلمان در افغانستان فاش شده است، کوشید به یاری ایتالیایی ها به فقیر پارتی یی از جنگ افزار های مدرن را گسیل دارد. به تاریخ 14 جولای 1941 به برلین پیام رمزی گسیل گردید به امضای پیلگر که در آن فهرست تسلیحات مورد نیاز وزیری ها آورده شده بود: تفنگ های انگلیسی، نارنجک های دستی، سلاح های ضد زرهی و تیربارهای پدافند هوایی...[82] در نظر بود این جنگ افزارها را با هواپیماهای ایتالیایی «رودس» برسانند. این سلاح ها باید پس از رسیدن اجنت های ابویر نزد فقیر در گورویخت، به او رسانده می شد.
هرگاه چنین می شد، بی تردید در وزیرستان شورش بزرگ ضد بریتانیایی در می گرفت، چون بخش بزرگ قبایل پشتون استان مرزی شمال باختری هند بریتانیایی به فقیر می پیوستند. مگر، ایتالیایی ها این پیشنهاد را با تکیه به خواهش مصرانه فقیر مبنی بر این که به او از هواپیما سلاح ها نیندازند؛ رد کردند.[83]برای راسموس و ویتسیل تنها یک چیز مانده بود- بکوشند به کمک همان ایتالیایی ها پارتی کوچک اسلحه را همراه با اوبر دورفر و برندت بفرستند.
گذشته از این، آلمانی ها و ایتالیایی ها تلاش داشتند با کمک سردار محمد داوود خان- فرمانده سپاه مرکزی (قوماندان قوای مرکز) به وزیرستان رخنه نمایند.
به هر رو، به تاریخ 19 جولای 1941، اوبر دورفر و برندت، سوار بر یک خود رو، به همراهی دوازده نفر وزیری، از همان راهی که در گذشته در ماه جون کوارونی کوشیده بود، برود، به جایی که از پیش برای دیدار با وزیری ها تعیین شده بود، رسیدند. درست در همین جا بود که آن ها در دام گسترانیده شده از سوی مرزبانان افغانستان افتادند. جا، برای «شاندن» دام بسیار زیرکانه و آگاهانه گزیده شده بود پلِ کوچک و باریک «علم» در لوگر.
هنگامی که خود رو حامل اجنت های«ابویر» روی پل رسید، افغان ها «ایست» (توقف) دادند. در این هنگام، اوبر دورفر که شاید بارها در چنین اوضاعی در سفرهای استخباراتی پیشین خود در افغانستان گیر افتاده بود، بی درنگ آتش گشود وکوشید از دام بگریزد. ریسکی که او به آن دست یازیده بود، مدلل بود. چون او وزیری هایی را که به پیشواز ش آمده بودند، به چشم می دید. مگر، مرزبانان افغانی توانستند با نخستین شلیک خود او را بکشند و همتای او را زخمی بسازند.
وزیری هایی که آن دو را همراهی می کردند و همین گونه، وزیری هایی که به پیشواز آن ها آمده بودند، به یک چشم برهم زدن، ناپدید شدند. افغان ها، همه بارهایی را که اوبر دورفر و برندت برای فقیر ایپی «کادو» می بردند، به چنگ آوردند: چندین قبضه تفنگچه با گلوله ها، سیصد هزار افغانی و بیش از ده هزار روپیه و نیز نقشه های بزرگمقیاس نواحی مرزی افغانستان و هند.[84] این رخداد در تاریخ به نام «حادثه لوگر» ضبط گردیده است.
در کابل، خبر ناکامی اجنت های فاشیستی مانند بمب انفجار کرد. هاشم خان با آگاهی یابی از دستگیری اجنت های آلمانی، فریاد کشید: افسوس که انتسیلوتی مثل اوبر دورفر کشته نشده است».[85]
میر صاحب خان (میر خان) هنگام بازپرسی در زیر شکنجه اعتراف کرد که برای استخبارات بریتانیا کار می کرده است و در نظر داشته تا آلمانی ها را بی درنگ پس از عبور از مرز، به دست انگلیس ها بسپارد.[86] محتمل تر از هر چیزی، او شاید هنگام بازپرسی نام های کسانی را برده بود، که با آلمانی ها و ایتالیایی ها ارتباط داشتند، چون پلیس در کابل چهل و هشت تن را بازداشت نمودبه بود که بسیاری از آنان وزیری بودند.[87]
دامنه بازداشت ها به اگست 1941 کشیده شد و کار به جایی رسید که نام های شماری از افسران بورد رهبری ارتش افغانستان در فهرست سیاه دیده می شد. تنها کسی که در این ماجرا از میان آب خشک و تر ناشده برآمد، سردار داوود خان بود. در روند این بازداشت ها، پلیس افغانستان مقادیر بزرگ جنگ افزار را که پنهانی به افغانستان آورده شده بود، به چنگ آورد. در پیوند با این، حکومت افغانستان ونگر را زیر نظارت قرار داد که باید در هر هفته دو بار در اداره پلیس حاضر می گردید.[88] در همین رابطه هم، نظارت بر سفارت های کشورهای محور شدیدتر شد و نورم بنزین برای موترهای سفارت های شان کاهش داده شد.
در این اوضاع، نمایندگی های کشورهای محور در کابل، بر آن شدند تا یکپارچگی خود را به حکومت افغانستان به نمایش بگذارند. این بود که به تاریخ 20 جولای 1941، در مراسم خاکسپاری اوبر دورفر نه تنها نمایندگان سفارت آلمان، بل نیز سفارت های ایتالیا و جاپان آمده بودند. به ویژه حضور نمایشی جاپانی ها موجب شگفتی زدگی و پریشانی حکومت افغانستان گردیده بود. این کار گواه بر آن بود که میسیون جاپان در باره گسیل اجنت های آلمانی نزد فقیر ایپی آگاهی داشته و یا شاید هم در این عملیات کدام سهمی گرفته بود.
رجزخوانی هایی که در سخنان گفته شده بر سر آرامگاه «ابویری» کشته شده بازتاب یافته بودند، نیز نمی توانست افغان ها را نگران و پریشان نسازد. حکومت افغانستان برای جلوگیری از عمیق تر شدن درگیری با آلمان و همپیمانان آن، برندت را ( هر چند هم زیر نظارت) در یکی از بیمارستان های کابل بستری ساخت. بنا به قوانین افغانستان باسد او را به دادگاه می کشانیدند. مگر، هاشم خان نمی خواست مناسبات خود را با آلمانی ها که سپاهیان آن ها به باور بسیاری از سیاستمداران افغانستان به زودی شوروی را شکست داده و به مرزهای افغانستان می رسیدند، خراب سازد.
به رغم همه این ها، پیلگر رنج فراوانی برد تا افغان ها به او و واسموس اجازه دادند به بالین جاسوس زخمی شان بروند. راسموس به جزییات «حادثه لوگر» علاقه داشت. چنین بر می آید که برندت، از ترس به راسموس گفت که او و اوبردورفر را نه مرزبانان افغانی، بل کماندوهای انگلیسی به دام انداخته بودند. این گفته ها، بی درنگ به برلین گزارش داده شد، و رهبری ابویر هم روشن است به آن باور نمود.[89]
آلمانی ها در شکست جاسوسان خود بیش از هر کسی کوارونی و انتسیلوتی را گناهکار می شمردند. چون همو آن ها مسوول ارتباط با فقیر ایپی بودند. در این گیر و دار، استخبارات افغانستان، به گمان غالب، در همکاری تنگاتنگ با انگلیسی ها برای تیره شدن روابط میان سفارت های آلمان و ایتالیا زمینه چینی می نمود و به آتش آن هیمه می انداخت.
برای نمونه، عبدالقادر خان- یکی از افسران پلیس افغانستان، به برندت، هنگامی که در «بازداشت» به سر می برد، با نیشخند گفت که «انتسیلیوتی هیچگاهی نزد فقیر ایپی نرفته است. پلیس افغانستان به افسانه های بافته شده از سوی او و رفتنش نزد فقیر ایپی، ریشخند می زند.»[90]
برای این که آلمانی ها بیشتر به این گفته ها باور کنند، هاشم خان خود با وینگر دیار نموده، به او گفت که «از منابع موثق برایم روشن گردیده است که انتسیلوتی- مستشار سفارت ایتالیا، نزد فقیر ایپی نرفته بود». [91]
روایت نیرنگ بازی ایتالیایی ها که در به دام افتادن ابویری ها در وادی لوگر، انگشت نکوهش و سرزنش به سوی آن ها نشانه گرفته شده بود، برای راسموس و پیلگر بسیار خوشایند و پذیرا بود. چون بار مسوولیت را از شانه های آن ها به خاطر ناکامی و شکست عملیات «آتش افروز» بر می داشت. از این رو، برای آرامش بخشیدن به خود، به آوازه های پخش شده از سوی افغان ها هر چند هم با «خود فریبدهی»، باور نمودند.
تا سال 1942 راسموس و ویتسیل مصرانه می کوشیدند کوارونی را در دستبرد به منابع تخصیص یافته برای فقیر ایپی متهم سازند. مگر، بیهوده: در ماه می 1942 آدم های ارتباطی آمده از گورویخت، فاکت دیدار انتسیلوتی و فقیر ایپی را تایید نمودند.[92] آوخ! که این خبر دیگر نمی توانست مناسبات میان سفارت های آلمان و ایتالیا را در کابل بهبود ببخشد.
در این میان، هاشم خان به الله نواز خان- سفیر افغانستان در برلین رهنود داد به حکومت رایش سوم در پیوند با «حادثه لوگر» اعتراض (پروتست) نماید. این بود که به تاریخ 23 جولای 1941 الله نواز خان به وزارت خارجه آلمان آمد و از سوی هینتیگ پذیرفته شد که او در پایان دیدار گوشزد نمود: «شما می توانید در افغانستان هر کاری را که خواسته باشید، انجام دهید. مگر تنها با همکاری حکومت افغانستان».[93]با این کار، دیپلمات افغانی بار دیگر آلمانی ها را از ماجراجویی های تازه در افغانستان بر حذر داشت. راستش، رخدادهای بعدی نشان دادند که رهبری آلمان به گونه بایسته به این گفته ها واکنش نشان داده بود.
شکست عملیات «آتش افروز»، نخستین ناکامی جدی استخبارات آلمان در افغانستان و گستره قبایل پشتون گردید. «ابویر» نتوانست اجنت های خود را به وزیرستان بفرستد و به آن سرزمین سلاح بفرستد. استخبارات انگلیس بار دیگر توانمندی شبکه های بزرگ و گسترده اطلاعاتی خود را در افغانستان به نمایش گذاشت.
رویدادهای ماه های جون- جولای 1941 در افغانستان همچنان بار دیگر به اثبات رساندند که بایسته است بریتانیای کبیر با شوروی در خاور میانه همکاری تنگاتنگی داشته باشد. بر اساس منطق تاریخی، سرنوشت چنین بود که حریفان پیشین در «بازی بزرگ» در آسیا نقش همپیمانان را بازی نمایند.
بخش های زیر ترجمه:
بخش سی و چهارم
درد سر اگریمان (اعتماد نامه) هنیتگ
بخش سی و پنجم
ببر برای پرش آماده می شود
بخش سی و ششم
ضربه درهم کوبنده بر شبکه جاسوسی کشورهای محور در افغانستان
بخش سی و هفتم
ناکامی ارتش آلمان در برپایی پل هوایی میان باکو و وزیرستان
بخش سی و هشتم
کابل- 42، بازی در دو جبهه
بخش سی و نهم
لشکر کشی نافرجام به بخارا
بخش چهلم
اتحاد دیپلمات ها و اطلاعات چیان در جنگ پنهانی در کابل
بخش چهل و یکم
خیزش قبایل پشتون و ناکامی رایش سوم در بهره برداری از آن
بخش چهل و دوم
اپی لوگ (پایان سخن) مسکو
بخش چهل و سوم
سخن آخر مولف
ملاحظات
پیوست ها
[1] . به گمان غالب، شاید این آوازه ها ریشه در اطلاعاتی داشته بود که انگلیسی ها به آگاهی هاشم خان رسانده و یا به عمد در کابل پخش نموده بودند. روشن است سازمان های اطلاعاتی انگلیس بی چون و چرا از جریان گفتگوهای مولوتف و هیتلر در 1940 آگاهی داشتند یا دست کم می توانستند گمانه هایی بزنند که چه مسایلی در این گفتگوها به بررسی گرفته شده باشد. به هر رو، چنانچه در ص. ص. 493-495 «تنش بزرگ»، نوشته خسرو معتضد- تاریخ نگار ایرانی می خوانیم: به گزارش «تایم» در سال 1946، «محتوای مذاکرات وزیر خارجه شوروی و پیشوای آلمان در میان کارتن های حجیم اسناد سری رایش سوم به دست امریکایی ها افتاد و آن را به واشنگتن انتقال دادند و در اولین سال های آغاز جنگ سرد (1946) در مجلات معروف امریکا انتشار دادند.
در نوامبر1940 مولوتف با هیتلر- پیشوای آلمان دیدار کرد. هیتلر در این دیدار گفت: «اگر روسیه حاضر شود به دول محور رسما ملحق گردیده، متفق آلمان، ایتالیا و جاپان شود، می تواند سرزمین های خود را از طرف جنوب توسعه دهد و حتا کشورهای ایران، عربستان و سایر کشورهای مجاور را تصرف کند».
مولوتف از هیتلر پرسید: «آیا آلمان به شوروی تضمین می دهد که به هیچ وجه نظری به مستعمرات انگلستان در آسیا نداشته باشد و اندیشه تصرف آن ها را ندارد؟»
هیتلر گفته مولوتف را تکرار کرد و گفت: «آلمان به هیچ وجه به مستعمرات انگلستان در آسیا نظری ندارد و به کشورهای جنوبی شوروی نیز کار ندارد. آلمان بسیار موافق است که روسیه بتواند سرحدات خود را در قسمت جنوب به طرف ایران و عربستان و هندوستان توسعه دهد».
در 12 نوامبر 1940 نمایندگان شوروی آلمان نازی، ایتالیا و جاپان پیش نویس قرار داد محرمانه یی را به امضا رساندند . طبق این قرار داد منطقه خاور میانه به ویژه عراق و ایران و ترکیه منطقه نفوذ شوروی شناخته شد. مولوتف با پیش نویش این موافقت نامه به مسکو مراجعت کرد. در 17 نوامبر کنت شولنبورگ– سفیر کبیر آلمان در مسکو به وزارت خارجه احضار شد. مولوتف پیشنهادهای جدید شوروی را که بسیار سنگین تر از رئوس پیش نویس بود به شولنبورگ تسلیم کرد. این تقاضاها از این قرار بود:
«آلمان باید فنلند را جزو منطقه نفوذ شوروی بشناسد، اجازه دهد پیمان روسیه و بلغارستان امضاء شود؛ اجازه دهد ارتش سرخ پایگاه های مهم نظامی در بلغارستان تاسیس کند؛ روسیه آزاد باشد بغازهای داردانل و بسفر را با نیروی نظامی اشغال کند و در صورت مخالفت ترکیه، آلمان و ایتالیا مساعی خود را برای تحمیل این خواست به ترکیه به کار برند. دولت آلمان باید اجازه دهد روسیه خاک خود را از جنوب به سمت ایران و مستعمرات آسیایی انگلستان توسعه دهد و منابع نفت آن را تصاحب کند». در 26 نوامبر همان سال مولوتف بار دیگر کنت شولنبورگ را به حضور پذیرفت.
هر چند نامی از افغانستان در این اسناد به چشم نمی خورد، که شاید به دلیل هراس روس ها از درز کردن اطلاعات در زمینه بوده باشد(چه، روس ها با بی باوری یی که به آلمانی ها داشتند، نمی خواستند از پیش انگلیسی ها ( متحد آینده خود در برابر آلمان را) که در قبال مساله هند و در کنار آن مساله افغانستان- چونان دالانی به سوی هند، حساسیت بسیار داشتند، رم بدهند، و در برابر خود بر انگیزند)، با آن هم روشن است که روسیه با دریافت چراغ سبز از هیتلر، دیگر مانعی در لشکرکشی به سوی هند از راه افغانستان در برابر خود نمی دید و در انتظار آن بود تا آلمان و انگلیس در مرداب جنگ فرسایشی چنان فرو بروند که دیگری رمقی برای شان نماند. آن گاه اشغال ایران و افغانستان و حتا لشکرکشی بر هند دیگر برای شوروی دشوار نمی بود.
هرگاه آلمان بر شوروی حمله نمی کرد و همپیمانی میان شوروی و کشورهای محور کماکان پا بر جا می ماند، با توجه به ضعیف شدن روز افزون آلمان و به ویژه انگلیس، احتمال لشکرکشی شوروی به هند بیشتر می شد. از این رو، آوازه های سر کوی و برزن و بازار و چوک کابل، چندان بی پایه و مایه هم نبوده است. –گ.
[2] . بر پایه اسناد فاش شده سازمان استخبارات سیاسی هند بریتانیایی- 24 L/P@/ 12/218.P.، مقارن با سال 1942 آن عده از اعضای حزب «کیرتی» که در گسیل بوس به افغانستان دست داشتند، بازداشت شده و به حکومت انگلیس گواهی دادند که چگونه رهبر هندی توانسته بود از هند بگریزد.
[3] . نامه رام کیشان به میخاییلف- سفیر شوروی، تاریخی 19/8/1940، // بایگانی دولتی تاریخ اجتماعی و سیاسی روسیه، فوند 495، پرونده ویژه 16، پوشه 57 آ، برگ 5.
[4] . یادداشت دفتر کادر و پرسنل کمینترن، تاریخی 26/7/1940، // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 013 سکرتریت لوزوفسکی- معاون وزارت خارجه شوروی، سال 1940، پرونده ویژه 2، کارتن 2، پوشه 20، برگ 19، مواد و مدارک فرستاده شده از سوی رام کیشان به کمینترن// بایگانی دولتی تاریخ اجتماعی و سیاسی روسیه، فوند 495، پرونده ویژه 16، پوشه 57.
[5] . بایگانی دولتی تاریخ اجتماعی و سیاسی روسیه، فوند 495، پرونده ویژه 213، پوشه 9، برگ57.
[6] . بایگانی دولتی تاریخ اجتماعی و سیاسی روسیه، فوند 495، پرونده ویژه 213، پوشه 9، برگ 30.
[7] . L/P@/ 12/218.P.30.
[8] . فرهنگ، در قسمت دوم جلد اول «در افغانستان در پنج قرن اخیر»، از کتابی که اوتام چند در باره بوس زیر نام «هنگامی که بوس ضیاءالدین بود»، چاپ دهلی نو، 1946 نگاشته بود، نقل قول هایی نموده است. از نوشته اوتام چند بر می آید که بوس پنجاه روز آزگار در کابل با نام مستعار ضیاء الدین بسر می برده است.-گ.
[9] . یادداشت گزارشی برای دیمیتروف- مدیر شعبه کادر کمینترن تدوین شده از سوی گولیایف، اکتبر 1941، // بایگانی دولتی تاریخ اجتماعی و سیاسی روسیه، فوند 495، پرونده ویژه 16، پوشه 59، برگ229.
[10] . اسناد و مدارک پرونده شخصی میخاییلف// بایگانی دولتی تاریخ اجتماعی و سیاسی فدراسیون روسیه، فوند 495، پرونده ویژه 65آ، پوشه 1303.
[11]. بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 4، برگ 161.
[12] . بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 4، برگ 151.
[13] . در بریتانیا، تصمیم در باره قتل های سیاسی، حتا در سال های جنگ، در بیشتر موارد در بالاترین تراز گرفته می شد.
[14] . Thims of India. 16.8.2005
[15] . برای به دست آوردن آگاهی بیشتر در باره بود و باش بوس در آلمان، نگاه شود به: رایکف، آ. و. «خطرناک ترین ساعت تاریخ هند»، لیپِتسک، 1999.
[16] . Akten zur deutschen auswärtigen Politik 1918- 1945. Sierie D. Bd. Xii . 1. Bonn, 1969. S. 415-416.
[17] . Schnabel R. Tiger und Schankel . Wien, 1968. S. 65.
[18] . صورت مجلس گفتگوی میخاییلف- سفیر شوروی در کابل با کوارونی- سفیر ایتالیا در کابل تاریخی 8/4/1941. // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 96، پوشه 4، برگ 31.
[19]. Hauner M. India M. One Man against The Empire // Journal of Contemporary History. 1981. N 4. P. 197.
[20]. Hauner M. India in Axis Strategy.
[21] . گفتگوی میخاییلف- سفیر شوروی در کابل با لانکاستر- رایزن نظامی سفارت بریتانیا در کابل به تاریخ 25/3/1942. // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 06، سال 1942. پرونده ویژه 4، کارتن 16، پوشه 163، برگ 32.
[22]. Adamec L. W. Afghanistan s Foreign Affairs to the Mid- Twentieth Centry. Tucson (Arisona). 1974. P. 242.
[23]. Glasneck J., Kircheisen I. Turkai und Afghanistan – Brennpunkte der Orietpolitik im Zweiten Weltkrig. Berlin, 1968. S. 231.
[24] . Mader J. Hitlers Spionagegenerale sagen aus. Berlin, 1971. S. 329.
[25] . در پیوند با وارد شدن سپاهیان انگلیسی و شوروی به افغانستان در این سال ها، آوازه های بسیاری هست که موضوع را در هاله یی از ابهام می پیچند. برای روشن شدن موضوع، بایسته انگاشتیم چند نوشته جالب را در زمینه که بیشتر به واقعیت نزدیک اند، بیاوریم:
1- خسرو معتضد در ص.ص.502-506 کتاب «تنش بزرگ» در زمینه می نگارد: «در تابستان 1940 دو و نیم ماه پس از سقوط فرانسه و اشغال سوریه، جنرال ویول– فرمانده کل نیروهای بریتانیا در هندوستان و خاور میانه به وزیر خارجه انگلیس اطلاع داد که «اگر مصر و فلسطین سقوط کند، طولی نخواهد کشید که نوبت سودان و عراق نیز خواهد رسید که از آن جا نیروی آلمانی به آسانی می تواند هندوستان و جنوب افریقا را مورد حمله زمینی یا هوایی قرار دهد و در آن صورت راه دماغه کیپ بسته خواهد شد و معلوم نیست بر هندوستان با نداشتن توپ های ضد هوایی چه خواهد گذشت.»
مسلم بود که تمام نیروی موجود باید برای مقابله با دشمن یعنی ایتالیا، در خاور میانه گرد می آمد. ولی ترس از حمله روسیه به افغانستان تا اندازه یی مانع انجام این نقشه بود. افغانستان هنوز مورد توجه ستاد ارتش هندوستان بود. افسران ستاد توصیه می کردند که نیرویی برای حفاظت از چاه های نفت ایران و انگلیس به بصره فرستاده شود. معلوم نبود که خطر روسیه واقعی است یا خیر. ولی قدر مسلم این بود که روس ها می ترسیدند آلمان زودتر از آن ها ایران را متصرف شود.
« اینک این سوال مطرح است که اگر این خطر حقیقت داشته باشد، بهتر آن نیست که ما نیز مانند (گری) در سال 1907 رفتار کنیم و روسیه را آزاد گذاریم که هر چه که می خواهد در شمال ایران انجام دهد. به شرط آن که منافع ما در جنوب محفوظ بماند و حتا می توان همین معامله را در باره افغانستان انجام داد. هر چند ما همیشه مخالف آن بوده ایم...»
وزارت هندوستان، در آن زمان رویارویی نظامی با شوروی را بر سر حفظ ایران و افغانستان غیر عملی می دانست و عقیده داشت که انگلستان آمادگی دفاع نظامی از چاه های نفت ایران را ندارد و بهترین کار، اشغال مناطق جنوب ایران و سراسر افغانستان داست.
«شناسایی منافع انگلیس در ایران از طرف روسیه ارزشی ندارد و همین که شمال ایران و افغانستان را تحت نظارت درآورد، دیگر کشورها را نیز به همان سرنوشت دچار خواهد کرد مگر آن که انگلستان زودتر آن ها را اشغال کند....( اسناد پلیتیکال سنتر- سال 1940 که تحت شماره و ردیف 7476 و ردیف 2690 در بایگانی مرکز اسناد دربار سابق ثبت شده و نگهداری می شد.- نامه ایندیا آفیس به وزیر خارجه انگلستان تاریخی 23 جنوری 1940.).
یک ماه بعد، در تاریخ 30/7/1940 باگالی- کارشناس ایندیا آفیس به دولت انگلستان هشدار داد: « اگر برای دور کردن تهدید روسیه از خاور میانه احتیاج به فداکاری باشد، نباید از فدا کردن ایران و افغانستان خود داری کرد... زیرا امکان موفقیت کم است».
وزارت خارجه انگلیس در باره نامه اداره هندوستان چنین نظر داد: «با پیشنهاد باگالی موافقت دارد. زیرا اگر روس ها ایالات شمالی ایران را متصرف شوند، لطمه یی به منافع بریتانیا وارد نخواهد شد. ممکن است زمانی برسد که مجبور شویم با روسیه در مورد ایران وارد معامله شویم».
به هم خوردن تعادل و توازن قوا در خاور میانه، پیوستن روسیه– حریف قدرتمند انگلستان در این منطقه به گروه متخاصم با بریتانیای کبیر، ورد قدرت های میلیتاریستی آلمان و ایتالیا به ناحیه واقع بین مصر و هندوستان، انگلیس ها را به کلی گیچ و وحشتزده کرده بود و آنان را به بروز واکنش های متفاوت و ارائه پیشنهادهای کلاسیک نظیر تقسیم ایران و افغانستان بین انگلستان و روسیه بر می انگیخت.
کارشناسان شرقی انگلیس تمایزات عمده دولت شوروی را با رژیم تزاری فراموش کرده بودند و حاضر به قبول این دکترین نبودند که رژیم شوروی مسلح به حربه مسلک رئالیسم سلطه گر کمونیسم با توجه به اوضاع و احوال جهان در سال 1940 است و سیاست جهانگشایی سنتی تزارها را در قالب و نماد شیوه بی سابقه پیش بینی نشده یی با استفاده از احساسات ضد استعماری و ضد امپریالیستی ملل منطقه به خدمت خواهد گرفت. به ویژه که امپراتوری بریتانیا از روی درماندگی چنین پیشنهادی به کرملین تقدیم می کرد و کرملین، با تمسک به قرار داد عدم تعرض شوروی- آلمان در شرایط اضطراری قرار نداشت.
سیاستمداران انگلیسی که وارث خلف گری و کرزون بودند، تنها با فراموش کردن زمان و توجه به شرایط سال های قبل از جنگ جهانی اول، چنین کورکورانه چوب حراج کشورهای مستقل منطقه را می کوفتند.
وزارت خارجه انگلیس در پاسخ نامه اداره هندوستان اعلام نظر کرد:
«...دولت روسیه که در آغاز خود را متحد آلمان وانمود می کرد، سعی بر این داشت که پس از آن که آلمان و انگلستان هر دو ضعیف شدند، هر چه می تواند از هر دو بستاند. ورود ایتالیا به جنگ و از پا درآمدن فرانسه مانع از آن است که در صورت تهدید شوروی در ایران نیرو پیاده کنیم. به درستی مشخص نیست نقشه شوروی در آینده در باره ایران و افغانستان چه خواهد بود. باید منتظر هر نوع اقدام غیر منتظره بود. تردیدی نیست که دولت روسیه هنگامی علیه ایران اقدام به جنگ خواهد کرد که تصور کند دولت دیگری قصد تصرف این کشور را دارد. یا به منظور توسعه خاک خود، دست به تصرف ایران یا افغانستان یا هر دو خواهد زد. زیرا فرصتی بهتر از این کسب نخواهد کرد. ظاهرا بعید به نظر می رسدتا زمانی که ما و آلمان در صدد تضعیف یک دیگر هستیم، دولت روسیه علیه منافع ما در هر یک از کشورها اقدامی بکند. مگر هنگامی که آن ها (روس ها) مطمئن شوند که دیگر کاری از ما ساخته نیست و ایتالیا یا آلمان ممکن است کشورهای بیشتری از خاور میانه را تصرف کنند...»
« در مورد افغانستان موضوع مشکل تر از ایران است. زیرا اگر حمله روسیه به شنال ایران بی نظر باشد، تصرف افغانستان فقط به منظور ایجاد زحمت و تحقیر دولت انگلستان است.
از طرف دیگر، نمی توان با افغانستان مانند ایران رفتار کرد. اگر نتوانستیم ارتش شوروی را از شمال افغانستان بیرون برانیم، باید به مردم آن جا تفهیم کنیم که تصرف روسیه را به رسمیت نمی شناسیم و هر وقت فرصت مناسب بود، موضوع را حل می کینم. اینک این مساله مطرح است که چه وقت باید با روسیه وارد معامله شد. به نظر می رسد که اقدام به هر کاری فعلا اشتباه است. باید منتظر بود. تماس گرفتن فعلا بر ضعف ما توجیه می شود. دادن هر گونه امتیاز در مورد ایران و افغانستان سبب نخواهد شد که روسیه در باره آلمان نظر مساعد تری نسبت به ما داشته باشد. خواهند گفت اگر موقع ما در خاور میانه محکم بود؛ احتیاج به معامله با آن ها نداشتیم.»
در حالی که هالیفاکس و گروه بالی به قیمت حتا قربانی کردن ایران و افغانستان خواهان کنار آمدن تدریجی به موضع روس ها بودند؛ گروه تندروهای وزارت خانه های جنگ و مستعمرات و دریا داری بریتانیای کبیر پیشنهادهای متضادی داشتند. اینان هنوز زهر تحقیر و بی اعتنایی استالین را که در جون 1939 به انگلیس ها پشت کرده و دست دوستی هیتلر را فشرده بود، از خاطر نبرده بودند.»
2- الکساندر لیاخفسکی در ص. 28 کتاب «توفان در افغانستان»، جلد یکم، ترجمه آریانفر، بنگاه انتشارات «میوند» در زمینه چنین می نگارد:
«پاییز 1941 نفوذ آلمان در افغانستان و ایران افزایش یافت. وینستون چرچیل به حکومت شوروی پیشنهاد کرد به این دو کشور نیرو بفرستد. مگر رهبری شوروی با در نظر داشت پیامدهای چنین اقدامی طرح او را رد کرد. در پاسخنامه استالین و مولوتف خاطر نشان گردیده بود قرار داد سال 1921 ایران و شوروی گسسیل سپاهیان شوروی را به ایران در صورت پدید آیی اوضاع خیلی بحرانی در نظر گرفته است. مگر در اوضاع کنونی ائتلاف ضد فاشیستی بایست در این کشور هماهنگ عمل کند. از این رو، سپاهیان انگلیسی و روسی باید همزمان وارد ایران گردند (چیزی که در ماه های اگست- سپتامبر 1941 عملی گردید). آن چه مربوط به افغانستان می گردد، اتحاد شوروی با کار گرفتن از خویشتنداری و هماهنگی با هم پیمانان، استراتیژی خود را در قبال این کشور اعلام کرد و یادداشتی را در اکتبر 1941 به نشر سپرد که در آن از کابل تقاضا شده بود که «باید جداّ بیطرفی اختیار نماید و عهدنامه های سال های 20-30 افغانستان- شوروی را رعایت نماید».
این یادداشت از سوی لندن، واشنگتن و تهران مورد تایید قرار گرفت. در نامه مولوتف به سفیر شوروی در کابل(نوامبر 1941) خاطر نشان گردیده بود که «جنگیدن در افغانستان با باسماچی ها و سربازان گارد سفید به معنای بر افروختن آتش جنگ در آسیای میانه است که به سود آلمان خواهد انجامید. این کار پرستیژ ما را در خاور زمین خدشه دار ساخته و پشت جبهه ارتش سرخ را بی ثبات می گرداند. افزون بر آن، رهبران جمهوری های آسیای میانه و قزاقستان در برابر چنین اقدامی مخالفت نشان خواهند داد. از این رو، بیطرف نگهداشتن افغانستان و همکاری با عراق و عربستان سعودی در پهلوی تحکیم مناسبات با یمن، مهم ترین هدف سیاست ما را در منطقه می سازد».
[26] . گزارش تهیه شده از سوی واویلف- دبیر دوم سفارت شوروی در کابل: «فاشیست ها در افغانستان» تاریخی 8/8/1941، // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 197، پوشه 9، برگ 54.
[27] . گزارش سفر میخاییلف به قندهار به تاریخ های 28-31 اکتبر 1940، // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1940، پرونده ویژه 22، کارتن 192، پوشه 4، برگ 292.
[28] . گزارش کارپف- رایزن نظامی سفارت شوروی، به جنرال گولیکف- رییس اداره استخبارات تاریخی 30/8/1940، // بایگانی نظامی دولتی افغانستان، فوند 25895، پرونده ویژه 1، کارتن 951، برگ 628.
[29]. گزارش تهیه شده از سوی واویلف- دبیر دوم سفارت شوروی در کابل: «فاشیست ها در افغانستان» تاریخی 8/8/1941، // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 197، پوشه 9، برگ113.
[30] . Hauner M. India in Axis Strategy.
[31]. Akten zur deutschen auswärtigen Politik 1918- 1945. Sierie D. Bd. Xii . 1.
[32] . همان جا، ص. 808.
[33]. Kirk G. The
[34]. Akten zur deutschen auswärtigen Politik 1918- 1945. Sierie D. Bd. Xii . 1. Bonn, 1970. S. 116. Schnabel R. Tiger und Schakal. Wien; 1968. S. 91.
[35] . یادداشت گزارشی گروبا «رسانیدن اسلحه برای دولت عراق، »، به نام ارنست ورمان- معاون سکرتر دولتی وزارت خارجه آلمان تاریخی 27/3/1941// بایگانی مرکزی خدمات فدرال امنیت . پرونده آر- 48558 ، برگ 179.
[36] . Hauner M. India in Axis Strategy.
[37] . صورت مجلس میخاییلف- سفیر شوروی در کابل با لانکاستر- آتشه نظامی بریتانیا در کابل// بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 06، سال 1942، پرونده ویژه 4، کارتن 16، پوشه 163، برگ 50.
[38] . بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 5، برگ 93.
[39] . بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 90، سال 1941، پرونده ویژه 8، کارتن 4 آ، پوشه 1، برگ های 94-95.
[40] . Adamec L. W. Afghanistan s Foreign Affairs to the Mid- Twentieth Centry.
[41] . کوزنتس یو. ال. «تاراجگران» از بازی بیرون می شوند ، مسکو، 1992، ص. 17.
[42] . صورت مجلس گفتگوهای سامئلوفسکی – کار دار سفارت شوروی در کابل با کوارونی- سفیر ایتالیا تاریخی 1/12/1943. // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1943، پرونده ویژه 25، کارتن 203، پوشه 6، برگ 164.
[43]. Hauner M. Op. cit. P. 233- 234, Kurowski F. Deutsche Kommandotrupps 1939-1945. Die "Brandenburger" im Weltweiten Einsatz. Bd. II. Stutgart, 2000. S. 133.
[44] . اوراق عبوری همراه با آلمانی ها و ایتالیایی های اخراج شده از افغانستان// بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1942، پرونده ویژه 24، کارتن 200، پوشه 9، برگ 76.
[45] . گزارش م. واویلف « فاشیست ها در افغانستان»// بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 197، پوشه 9، برگ 57.
[46] . همان جا، برگ 18.
[47]. Hauner M. Op. Cit. P. 312, 231-232.
[48] . میر محمد یعقوب خان سکوت- برای به دست آوردن آگاهی بیشتر نگاه شود به زیر نویس شماره.... بخش سی و دوم.
[49] . یادداشت گزارشی استخبارات سیاسی هند در باره « توطئه بوس» بر پایه اعترافات همیندرا سینگ سودی بازداشت شده
[50] . همان جا.
[51]. Talwar B. R. The Talwars of
[52] . بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 5، برگ های 40-41.
[53] . یادداشت گزارشی « فاشیست ها در افغانستان» // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 197، پوشه 9، برگ 123.
[54] . alwar B. R. Op. cit. S. 359.
[55] . Ibild. P. 140.
بایسته است با خاطرات بهارت رام بسیار با احتیاط برخورد کرد. چون او در باره بسیاری از مسایل سکوت نموده است.
[56] . Akten… Serie D. Bd. XIII. 1. Bonn, 1970. S. 116.
[57]. Hauner M. Op. Cit. P. 229-230.
[58]. بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 6 برگ 151.
[59]. Mader J. Hitlers Spionagegenerale sagen aus. Berlin, 1971. S. 357-358.
[60] . Hauner M. India in Axis Strategy.
[61]. یادداشت گزارشی واویلف- دبیر دوم سفارت شوروی در کابل زیر نام «فاشیست ها در افغانستان و پویایی های ویرانگرانه آن ها »// بایگانی سیاست خارجی فدراسسیون روسیه، فوند 071، پرونده ویژه 23، کارتن 179، پوشه9، برگ 137.
[62] . گزارش فرد براندت، تاریخی 7/2/1941// بایگانی خدمات اطلاعات خارجی، کارتن شماره 2437، «هند»، برگ های 2 و3
[63] . یادداشت گزارشی واویلف- دبیر دوم سفارت شوروی در کابل زیر نام «فاشیست ها در افغانستان و پویایی های ویرانگرانه آن ها »// بایگانی سیاست خارجی فدراسسیون روسیه، فوند 071، پرونده ویژه 23، کارتن 179، پوشه9، برگ 137.
[64] . یادداشت صورت مجلس دیدار واویلف با لانکاستر // بایگانی خدمات اطلاعات خارجی، کارتن 1225، « قبال»، برگ های 3-5.
[65] . یادداشت صورت مجلس دیدار کزلف- مستشار سفارت شوروی در کابل با فلیتچر// بایگانی سیاست خارجی روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 5، برگ 120.
[66]. یادداشت صورت مجلس دیدار کزلف با فریزر تیتلر// بایگانی سیاست خارجی روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 5، برگ 118.
[67] . یادداشت صورت مجلس دیدار میخاییلف- سفیر شوروی در افغانستان با فریزر تیتلر- سفیر انگلیس در کابل، تاریخی 1/11/1941// بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 196،پوشه 6 ، برگ167
[68]. Hauner M. Op. cit. P. 236
[69] . رومیانتسف، ف.، جنگ پنهانی در خاور نزدیک و میانه، مسکو، 1972، ص. 86.
[70]. برگرفته از گزارش های اطلاعاتی انگلیس// نگاه شود به هاونر...، همان جا.
[71]. آدمک، تاریخ روابط خارجی افغانستان در میانه سده بیستم ، تکسون، (اریزونا)، سال 1974، ص. 243 متن انگلیسی.
[72] . یادداشت دیدار میخاییلف با فریزر تیتلر تاریخی 28/7/1941// بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 5، برگ 193.
[73]. Hauner M. Op.cit. P. 311.
[74]. مناسبات انگلیس و شوروی در زمان جنگ جهانی دوم، جلد یکم، مسکو، 1983، ص. 72.
[75]. Lawlor S. Britain and Russian entry into the War. // Diplomacy and Intelligence during the Secind War. Cambidge, 1985.P. 177.
[76] . سازمان استخبارات نظامی آلمان در دوره هیتلر-گ.
[77] . مخفف «زیشرهایت دینست (Sicherheit Dinst) »- به آلمانی- خدمات امنیتی – دستگاه امنیت کشوری آلمان-گ.
[78] . Glasneck J., Kircheisen I. Turkai und Afghanistan – Brennpunkte der Orietpolitik im Zweiten Weltkrig. Berlin, 1968. S. 244.
[79] . غبار در ص.ص. 202-203 جلد دوم افغانستان در مسیر تاریخ در باره این شخص چنین می نگارد: «در سال 1939 محمد یعقوب خان سکاوت با چند نفر جرمنی مستخدم افغانستان ارتباط سیاسی و تحریک آمیزی برقرار کرد. جرمنی ها به هوس فعالیت ضد انگلیسی در سرحدات شرقی افغانستان، از کابل به مقصد پاکتیا در معیت راهنمای شان فرار کردند. قوه پیش بین دولت، این ها را در لوگر محصور و از بین جاروب کرد و محمد یعقوب خان سکاوت هم به همین نام مدتی در محبس کابل ماند. او بعدها رها شد. پسان ها هم وظیفه جدیدی را در پاکستان قبول و در رادیو پاکستان ضد سیاست افغانستان راجع به پشتونستان مشغول تبلیغ گردید. چنان که برادرش در کابل عین وظیفه را به شکل معکوس انجام می داد. یعنی ضدیت با پاکستان را تبلیغ کرده و این جنگ سیاسی مشتعل نگه داشته می شد».-گ.
یادداشت گزارنده: میر محمد یعقوب خان- شوهر بانو پروین؟- نخستین سراینده وآوازخان زن در کشور بود. برادر محمد یعقوب خان- میر صاحب خان، همان «میر خان» معروف به ماستر اسکاوت بود که پسان ها به پاکستان گریخت و در رادیوی پاکستان در سال های جنگ رادیویی میان دو کشور در زمان داوود خان به بدگویی از خاندان شاهی می پرداخت و هر شب این شعر را می خواند: «از جور دهر دون ستم دیره دون کشیم- یارب چه کرده ایم که جور دو دون کشیم» (با اشاره به دیره دون هندوستان- محل بود و باش خاندان نادر خان در دوره تبعید) و سپس هم در اواخر دهه 1970 و اوایل سال های دهه هشتاد (در دوره جنرال محمد ضیاء الحق) به نام «کاکا جان» برنامه تبلیغی پرشنونده «کاکا جان و برخوردار» را به سود رژیم نظامیگر پاکستان، اعراب و غرب و بر علیه رژیم حزب دمکراتیک خلق افغانستان و شوروی پیشین، پخش می کرد.
[80] . Hauner. M. Op. cit. P.330.
[81]. Talwar B. R. The Talwars of
[82]. Akten zur deutschen auswärtigen Politik 1918- 1945. Sierie D. Bd. Xii . 1. Bonn, 1970. S. 116. Schnabel R. Tiger und Schakal. Wien; 1968. S.116.
[83]. Hauner. M. Op. cit. P. 230.
[84]. یادداشت صورت مجلس دیدار میخاییلف با فریزر تیتلر تاریخی 21 و 28 جولای 1941 // بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، سال 1941، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 5، برگ های 195، 2.4.
[85]. بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 5، برگ 203.
[86] . Hauner. M. Op. cit. P. 317.
[87] . یادداشت صورت مجلس میخاییلف با لانکاستر- رایزن نظامی سفارت بریتانیا تاریخی 16/8/1941// بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 5، برگ 295.
[88] . یادداشت صورت مجلس واویلف با تیلیاتسکی- معاون قنسول پولند تاریخی 20/9/1941// بایگانی سیاست خارجی فدراسیون روسیه، فوند 071، پرونده ویژه 23، کارتن 196، پوشه 6، برگ 96.
[89].Mader J. Op. cit. S. 359.
[90] . گزارش فرد براندت// بایگانی خدمات اطلاعات خارجی. کارتن شماره 2437«هند»، برگ های 2-3.
[91] . همان جا
[92] . تلگرام ویتسیل به برلین، تاریخی 30/5/1942.// بایگانی خدمات اطلاعات خارجی ، کارتن مربوط به «هند»، برگ های 11-12.
[93]. Hauner M. Op. cit. P. 317.
February 21st, 2010
برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
- مترجم: پیامفصل‌هایی از کتاب «نقاب‌زدایی از چهرهٔ اقتصاد: از قدرت و آز تا همدردی و منفعت عامه»
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست «سرمایه»، اثر کارل مارکس (فصل دهم)
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست «سرمایه»، اثر کارل مارکس (فصل نهم) ــ ۲
- مترجم: پیامفصل‌هایی از کتاب: «نقاب‌زدایی از چهرهٔ اقتصاد: از قدرت و آز تا همدردی و منفعت عامه»
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست سرمایه اثر کارل مارکس (فصل نهم) ــ ۱
- انتشارات تهران ترجمه سومین رمان خالد حسینی با عنوان «و کوه‌ها طنین انداختند» منتشر شد
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست «سرمایه»، اثر کارل مارکس (فصل هشتم)
- خسرو باقریپیر پرنیان‌اندیش
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست «سرمایه»، اثر کارل مارکس (فصل هفتم)
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست «سرمایه»، اثر کارل مارکس (فصل ششم)
- بر گردان از انور میرستاریکتاب بلژیک و بمب
- عزیزه عنایت مروری براثرگرانبهای نمک درشعر فارسی !
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست «سرمایه»، اثر کارل مارکس (فصل پنجم)
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست «سرمایه»، اثر کارل مارکس (فصل‌های سوم و چهارم)
- برگردان از متن فرانسه: م. پیگیرچکیدهٔ جلد نخست «سرمایه»، اثر کارل مارکس (فصل‌های اول و دوم)
- ناصر اصغریدر سالگرد قتل تروتسكی، معرفی یك شاهكار
- برگردان، تلخیص و تحلیل از داکتر خلیل ودادخوشحالخان ختک آغازگر ادبیات ملی شعری ( پشتو)
- جميله پلوشهحقوق زن در گذرتاريخ
- ناصر اصغریلنین: معرفی یك كتاب
- Sumaia Frotan افغانی
- اسدالله شفاییماموریت سقوط
- پوهندوی شیما«غفوری»رنگها و برداشت های من
- لنیندربارۀ مبارزۀ مسلحانۀ جدا از توده
- امیر کشفیبرتراند راسل در مقام فیلسوف
- ترجمه محسن فریدنی و ا. صادقینشریات و تشکیلات کارگری
- نگارش از: نذیر ظفرپرستو های شاعرانه
- لنیننامه به کمونیستهای : آلمان ، اتریش و لهستان
- مجموعه آثار لنینبه جمهوریهای شوروی قفقاز
- مجموعه آثار لنین، جلد ۲۴، ص ۵۴-۴۲نامههایی دربارۀ تاکتیکها [1]
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)امنیت ملی
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)پلیسان نواحی مطمئین ترین حافظان جان ومال مردم (محافظت عامه)
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)قوای مسلح پلیس:همکار شاروال درتنظیم شهرها(نظم عامه)
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت) قوای مسلح- فصل دوم - پلیس ترافیک
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت) قوای مسلح- بخش دوم (پلیس وسارندوی)
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)فصل هجده همقوای مسلح
- گزیدۀ مقالات از ولادیمیر ایلیچ لنیندر برخورد به خرده بورژوازی
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)فصل چهاردهم قوای مسلح
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت) فصل سیزدهم قوای مسلح
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت) فصل نهم قوای مسلح
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)قوای مسلح فصل هشتم
- کمونیستهای انقلابیقهرمانان فریب و اشتباهات بلشویکها [1]
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)فصل ششم و فصل هفتمقوای مسلح
- اثر جان پرکینزاعترافات جنايتكار اقتصادي
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)فصل چهارم و فصل پنجم قوای مسلح
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)فصل سوم (قوای مسلح)
- برگردان: شيرين روشارمارکس و قرن بيست و يکم
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)فصل دوم قوای مسلح
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)قوای مسلح
- پراودای. ج. تسره تلی و مبارزۀ طبقاتی
- کمیتۀ از زندان تا تبعیدمدخلی بر جلد یک سرمایه
- ک. کائوتسکی نیروهای محرکه و چشم اندازهای انقلاب روسیه
- شاپور احمديباده‌پيمايي با اژدها در تموز
- دگر وال انجینر نصرالله( نصرت)قوای مسلح
- شاپور احمديشعر بي‌قهرمان
- محمدنبی عظیمی نگاهی به برگردان دوباره کتاب تلک خرس
- شاپور احمديگزيده‌ي هفتگانه
- پيام پرتوىفلسطين و اسراييل- تجزيه و تحليل از نگاه چپ
- برگردان از عارف عرفانکتاب افغانستان درعقب پرده دود
- شاپور احمديدر حاشیه‌ی متن الف
- امان معاشرروحنامه
- شاپور احمدياندامهاي نقره‌اي ما چند نفر
- برگردان- محمدعارف عرفانافغانستان درعقب پردۀ دوُد)بخش ششم)
- شاپور احمديبندهاي پيشكشي فرشته‌ها
- برگردان- محمدعارف عرفان افغانستان درعقب پردۀ دوُد
- برگردان از عارف عرفانافغا نستان درعقب پرده دود-پی دی اف چهارم
- برگردان از عارف عرفانافغانستان درعقب پرده دود
- شاپور احمديدر پوكه‌هاي زمهرير
- برگردان از عارف عرفانافغانستان درعقب پردۀ دود-دوم
- برگردان از عارف عرفانافغانستان عقب پردۀ دود-اول
- برگردان شاپور احمدیروبن داريو
- پوهندوی شیما غفوریمن و «لبخند شیطان»
- سید محمد اشرف فروغ سگ ها می جنگند
- شاپور احمديگاهي خاطره‌ي عشقي اندوهناك از زمانهاي اكنون
- امان معاشرافغانستان تخته خیز استعمار
- امان معاشر«ابرها بر شانه»
- امان معاشرسرزمین دسایس
- اسدالله جعفری امام صادق،برهان عرفان- عرفان برهان
- شیرین نظیری فعال حقوق زندخت غروب مجموعه شعر ازبانوعزیزه عنایت
- محمد عالم افتخارموفقیت بزرگ تازه برای کتاب و تئوری گوهر اصیل آدمی
- سلیمان راوشسکوت فرهنگیان { بخش 5}
- امان معاشراندمه ها اثر خلیل حیفی از چاپ برآمد
- شاپور احمديديوها و دلبندگوني‌پوشم
- داکتر عزیز فاریابینیمی نگاه به ( گلزمین وفا )- مجموعۀ اشعار شادروان استاد سید محمد ( دروگر )
- سلیمان راوشسکوت فرهنگیان
- محمد عوض نبی زادهجلداول کتاب مجموعه ی مقالات
- گزارنده: عزیز آریانفرخاستگاه و پرورشگاه تاجیک ها
- برگردان: ا. م. شیریدوره استالین بگواهی آمار و ارقام بخش چهارم (آخر)
- بقلم دکتر محمود صفریانسفر نامه ی دنیای ارواح پرتوی دیگری از فانوس خرد
- نگاه گر: صدیق رهپو طرزینگاهی به خاطرات محمود طرزی
- نوشته گنادی زیوگانوفدوره استالین بگواهی آمار و ارقام(بخش سوّم)
- نوشته گنادی زیوگانوفدوره استالین بگواهی آمار و ارقام
- ماریا دارومجموعه ء از اشعار دلنشین شاعر جوان محترم « نذیر ظفر » تحت عنوان « شب یلدا » تازه از طبع برآمد
- اثراستثنائی عبیدالله «حبیب»
- سلیمان راوشخُراسان (خوراسان)فصل سوم کتاب نام و ننگ
- عزیز آریانفرنگاهی به کتاب «میراث ایران»ِ ریچارد نلسون فرای
- امان معاشرمعرفی کتاب
- سلیمان راوشخُراسان (خوراسان)بخش دوم
- مصلح سلجوقینگاهی کوتاه به مجموعۀ شعر حسین وفا سلجوقی
- رضا اغنمیسفرنامه دنیای ارواح
- سلیمان راوشخُراسان (خوراسان) فصل سوم کتاب نام و ننگ
- گزارنده عزيز آريانفركتاب تذكر الانقلاب
- صدیق رهپو طرزیآخرین اثر محمود طرزی
- کوچی مسافردروغهای شاخدار
- دوکتور سید احمد جهشدر بارهء کتاب گوهر اصیل آدمی و نظریات محترمه ماریا دارو
- از قلم : ماریا دارونگاهی بر کتاب «گوهر اصیل آدمی» و فهم و هضم آن
- تهیه و نگارش: میر عبدالواحد سادات افغانستان در چنبره یی جيو اکونومی امريکا قسمت پنجم
- لیلا فرجامیرودخانه ای که از ماه می گذرد
- محمود فاضلی بیرجندیآشنایی با برگردانی تازه از یک کتاب
- سلیمان کبیر نوریجایزه ای بالاتر از « نوبل» و « اسکار»... برای کتاب گوهر اصیل آدمی
- میرعبدالواحد ساداتافغانستان در چنبره یی جيو اکونومی امريکابخش چهارم
- تهیه و نگارش: میرعبدالواحد ساداتافغانستان در چنبرۀ جیو اکونومی امریکا
- پروفیسر عبدالواسع لطیفیپا برهنه باز کشت
- فهیمی تجدید تعریف و شناخت انسان در اثر« گوهر اصیل آدمی »
- Translated from Dari by Mir Hekmatuallah SadatAfghanistan: The Land of Epics and Tragedy
- نویسنده اسپندکوهیمشوره های دوستانه
- داکتر سرگی کورگینیان بعد از سرمایه داری مانیفستِ جُنبشِ «ماهیتِ زمان»
- امان معاشرافغانستان اؤزبیکلري خلق قؤشیقلري
- گلن ال. کارلسازمان سیا به روایت بازجوی سیا-11
- میرعنایت الله ساداتآشنایی با سایه روشن
- غلام نبی اوسپرین ــ یورشدافغانستان د ادبیاتو ځلانده« غمي »
- برتراند راسلشناخت ما از جهان بیرونی
- جين هيرشفيلدلابه‌لاي تيغه‌‌هاي زمردين
- نوشتۀ ر.رخشانیسرچشمه های مدرنیته
- قیوم بشیرقزلباش و هزاره در لابلای تاریخ افغانستان
- بنیاد عبدالرحمان برومندکشتار زندانیان سیاسی ایران در سال ۱۳۶۷
- برگردان شاپور احمديروبن داريو
- اثر جان پرکینزاعترافات جنایتکار اقتصادی
- امیلیا اسپارتکمکثی کوتاه در مورد کتاب «گردنبند مروارید»
- برگردان: ا. م. شیریفصلی از کتاب «پیراهن سیاهان و سرخها: فاشیزم عقلانی و سقوط کمونیسم»قسمت پایانی
- برگردان: ا. م. شیریفصلی از کتاب «پیراهن سیاهان و سرخها: فاشیزم عقلانی و سقوط کمونیسم»قسمت سوّم
- ترجمه از فرانسه به فارسی توسط حمید محوینقد مارکسیسم دربارۀ نظریۀ روانکاوی
- برگردان: ا. م. شیریفصلی از کتاب «پیراهن سیاهان و سرخها: فاشیزم عقلانی و سقوط کمونیسم»قسمت دوم
- برگردان: ا. م. شیریفصلی از کتاب «پیراهن سیاهان و سرخها: فاشیسم عقلانی و سقوط کمونیسم»
- سید نبیل شمیمناله های پناهجویان
- نوشتۀ ایو میشو سنجه های زیبایی شناسی و داوری سلیقه
- نجیبه آرش عجایب هفتگانهء جهان در سده های میانه
- فريدون گيلانیدر باره سه کتاب آخرم
- رضا اغنمیوصیت نامه خدا
- نگارش: ش. بامدادکودکان درجنگ
- مشعل حریردر شگفتی یک گمنام
- گزینۀ نبشته های نیلاب موج سلامگردنبند مروارید
- عبدالحسیب شریفیچاپ و انتشار دو مجموعهي شعر و يك مجموعهي داستان در تخار
- محمداسحاق فیاضیاد گل سرخ
- بزرگترین چالش در مقابل بشریتآینده طلایی
- دکتر عبدالحسین زرین کوبدوقرن سکوت
- سراج الدین ادیب«کتابخانه سیار با صدها آثار کلیدی ماندگار »
- محمود صفریانکتاب وصیت نامه خدا
- حمید محوینقدی دربارۀ : «بادام های زمینی» اثر رضا بی شتاب
- محمد اسحاق ثنا رومان پا برهنه باز گشت
- سلیمان کبیر نورییک پیغام ملی و وطنی و یک دعوت تاریخی و انسانی
- عزیز آریانفرپیرامون کتاب دولت و اپوزیسیون در افغانستان از 1919 تا 1953
- مترجم : حمید محویسومین جنگ جهانی آماده می شود: هدف، ایران
- مترجم : حمید محویسومین جنگ جهانی آماده می شود : هدف ایران
- نوشته هوشنگ معین زادهوصیت نامه خدا
- مترجم : حمید محویتأملاتی در باره ی تاریخ مسیحیت نخستین
- گزارنده به دری: عزیز آریانفردولت و اپوزیسیون در افغانستان
- عبدالو کیل کوچی کتاب ، یادی ازسر زمین شمالی قدیم
- نیلاب موج سلام« پرندگان بیبال » در آبهای سیال
- محمد یعقوب هادییادداشت های «تصویری ازگوانتانامو» تبرئه جنایات مشابه
- شباهنگ رادجنگ و اوضاع افغانستان
- آشیل بخاراییکتابی ؛ همسنگ آثار رهبران کبیر تحولات تاریخ
- سلیمان راوشسه واکنش - تکاوران تیزپوی خرد در خراسان
- نویسنده:عبدالسلام ضعیفعبور از خط سرخ [در گوانتامامو ]
- مـتـرجـــم: ابراهیم شیریاستالین و تجدد بخش پایانی
- ایرینا کورشونوفنیلوفر و آتش
- مـتـرجـــم: ابراهیم شیریاستالین و تجدد بخش پنجم
- مـتـرجـــم: ابراهیم شیریاستالین و تجدد بخش چهارم
- نوشته: گوالیم رابرتس قوهء فکری کودک تانرا بلند ببرید
- گزارنده به دری: عزیز آریانفرنبرد افغانی استالین
- گزارنده : عزیز آریانفراسناد محرم تازه افشا شده بایگانی های شوروی پیشین در باره افغانستان بخش دوم
- گزارنده : عزیز آریانفراسناد محرم بایگانی های شوروی در باره افغانستان
- ی.بیدار سر نوشت خانواده در جوامع غربی
- امان معاشرراز هستی
- میر عبدالواحد ساداتآشنایی با «مکاتیب افغانی»
- مـتـرجـــم: ابراهیم شیریاستالین و تجدد بخش سوم
- شمس حیدریاردو وسیاست در سه دهه اخیر به زبان انگلیسی
- دکتر بیژن باراننقد کتاب: آنتالوژی صدای اعتراض قلم- تابستان 2009 ایران
- مسعود حنیفخانه وخانواده ،کانون خوشبختی وسعادت
- گنادی زیوگانفاستالین و تجدّد بخش دوّم
- ژرژ پولیتزرفلسفۀ عصر روشنایی و تفکر مدرن
- گنادی زیوگانف استالین و تجدّد
- گزارنده به دری: عزیز آریانفرمهمان ناخوانده در کابل
- گزارنده به دری: عزیز آریانفربحران اعتماد سال های 1940-1941 در آسیای میانه
- گزارنده به دری: عزیز آریانفرعملیات «امان الله» و «تبت»
- گزارنده: عزیز آریانفرماجرای پیر شامی [گیلانی]
- گزارنده: عزیز آریانفرواپسین پیروزی نادر خان
- گزارنده: عزیز آریانفرخون های تازه بر زمین نوار قبایل «آزاد»
- نویسنده : مهرالدین مشید "گذرگاۀ بسته" * فریادی در دل سنگین تاریخ
- گزارنده: عزیز آریانفراشغال کابل از سوی قبایل مرزی [هند بریتانیایی] و به پادشاهی رسیدن نادر
- گزارنده به دری: عزیز آریانفرسرنگونی امان الله خان
- گزارنده: عزیز آریانفرانتقام نافرجام کمینترن در «دهلیز افغانستان»و سرنگونی امان الله خان
- میم -میهن فدا(( جنگ های کابل (( زرافهء قشنگ
- میم -میهن فداجنگ های کابل (( زرافهء قشنگ((
- عزیز آریانفربر گرفته از کتاب نبرد افغانی استالین: سیاست قدرت های بزرگ در افغانستان و قبایل پشتون
- خلیل الله عالم جنگ قصابان نبرد نابرابر
- نویسنده : دکتورغلام حیدریقینسخنی چندپیرامون کتاب « لیلی ومجنون »اثرابوبکریقین (قسمت سوم)
- دوکتورغلام حیدریقینسخنی چندپیرامون کتاب « لیلی ومجنون » اثرابوبکریقین ) قسمت دوم(
- نویسنده : دکتورغلام حیدریقینسخنی چندپیرامون کتاب « لیلی ومجنون » اثرابوبکریقین
- گزارنده: عزیز آریانفرنبرد افغانی استالین(سیاست قدرت های بزرگ در افغانستان وقبایل پشتون)
- نویسنده : پیکارجونکاتی چند پیرامون کتاب « تولدی دیگر»
- میرزا آقا عسگری (مانی)«ظهور»، کتابی برای برونرفت از خرافات
- دوکتور خلیل الله وداد بارشزمامداری امیر حبیب الله کلکانی
- نویسنده : سید عبدالقدوس سیدکتاب جنگ های کابل ۱۳۷۱ – ۱۳۷۵ خورشیدی زیر چاپ رفت
- امان معاشر اعیادمغان
- شریفیچند کوچه دورتر
- ابراهیم سهارکتاب سرنوشت غم انگیز درافغانستان
- امان معاشر بیدلستان و گلدسته
- از دکتر شعاع الدین شفا *ظهور، حکایت من و امام زمان
- رضا اغنمیبشارت
- امان معاشرشگوفه های احساس
- صدیق رهپو طرزینگاهی به کتاب آینده افغانستان
- محمد نبی عظیمیسگ شریر همسایه
- گزارنده به دری: عزیز آریانفر امير امان الله و آسياي ميانه شوروي
- ص.وفانگاهی کوتاه بر يکی دو اثر وکار کردهايی احمد فريد طهماس
- گزارنده به دری: عزیز آریانفرتاریخ در سیما ها:هنگامه انور پاشا درآسیای میانه و بازتاب آن در افغانستان
- بهرام معصومى كشور ايران، كشور كوروش و داراست
- فضل الرحیم رحیمنام عتیق رحیمی ، در فهرست برنده گان صدوپنچ سال فعالیت جایزه ادبی گنکور فرانسه
- فاطمه سعيدی (مادر شايگان)برای فرزندان من اشک تمساح نريزيد!
- صبورالله ســياه سـنگ"آوای مــاندگار زنان"
- فضل الرحیم رحیم جادوگران و مداریان
- هوشنگ معین زادهظهور
- امان معاشر خاطرات یک کارتونیست
- گزارنده به دری: آریانفر «جمهوری هراتٍ» عبدالرحیم خان [نایب سالار]
- گزارنده به دری: عزیز آریانفر«کابلستانٍ» بچه سقاء (جنوری– اکتبر سال 1929)مشی سیاست داخلی و خارجی
- ديپلوم انجنير عبدالقادر مسعودمژده به علاقه مندان کتاب
- صدیق رهپو طرزیکتابشناسی«محمود طرزی»
- نو شته نذ یر ظفرتاریخ مطبو عات افغانستان یا ضرورت ژور نا لیستان
- محمدنبي عظيمي واهمه های زميني (بخش فرجامین)
- گزارنده به دری: عزیز آریانفر نخستین نبرد سپاهیان شوروی در افغانستان در سال 1929
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش 24)
- گزارنده به دری: عزیز آریانفرمبارزه دیپلماتیک قدرت ها در افغانستان در سال های 1919- 1921
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش 23)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش 22)
- صدیق رهپو طرزی«طرزی و سراج الاخبار»
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش بيست ويکم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش بيستم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش نزدهم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش هژدهم)
- نوشته: محمد اسحاق فياض پشتونستان چالش سياسي افغانستان و پاكستان
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش هفدهم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش شانزدهم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش پانزدهم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش چهاردهم)
- مشعلازســـُـکر تا صَـــــحو
- م.نبی.عظیمی نام وننگ
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش سيزدهم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش دوازدهم)
- محمدنبي عظيمي واهمه های زميني (بخش يازدهم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش دهم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش نهم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش هشتم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش هفتم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش ششم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش پنجم)
- محمدنبي عظيمي واهمه های زميني (بخش چهارم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش سوم)
- محمدنبي عظيميواهمه های زميني (بخش دوم)
- خالد اشککم بود والی شوم
- محمدنبي عظيميواهمه های زمینی
- مشعلازسايه های هول تا واهمه های زميني
- بیرنگ کوهدامنی سایه ناظمی ، حافظ ، شاملو وفروغ درسایه های هول
- نوآم چامسکیاندر بایستنی های امپراتوری قدرت و اعتبار
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- دکتر محمد هاشم فقیریتاریخ در ادبیات
- سليمان راوشنام و ننگ
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- داکترغلام حيدر« يقين »سخنی چندپیرامون کتاب « تخمیس غزلیات حافظ » اثرالحاج ابوبکریقین
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمد عوض نبی زا دهرمان گودی پران باز, بازگوئی گوشهء ازظلم وستم بر مردم هزاره
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميســــــــــایه های هــَـــــــول
- محمدنبي عظيميسايه های هول
- محمدنبي عظيميکنزالمهملات والاکاذيب ( بخش هفتم و پاياني)
- محمدنبي عظيميازســـُـکر تا صَـــــحو
- سیامک زینلیخاک حاصلخیز برای کشت انواع تروریسم
- محمدنبي عظيميازســـُـکر تا صَـــــحو
- مترجم: غفار عريفجنگ هاى خاندان بوش؟!
- مترجم: غفار عريفجنگ هاى خاندان بوش؟!
- مترجم: غفار عريفجنگ هاى خاندان بوش؟!
- ويرايش، تهيه وبرگردان (ناهيد) نگاهي به کتاب جنگ بدون مرز، استعمار جدید جهان
- مشعـلتاجـيکـان در قـرن بـيستـم
- ارسالي فريدون يماسرنوشت غم انگيز در افغانستان
- مترجم: غفار عريفجنگ هاى خاندان بوش؟!
- مترجم: غفار عريفجنگ هاى خاندان بوش؟!
- مترجم: غفار عريفجنگ هاى خاندان بوش؟!
- نويسنده: غفار عريفبه آّن به چه عنوانى بايد قضاوت كرد!؟
- فرزاد بهنامدر تاريكي راه مي رويم
- عبدالولي منگلد افغانستان په ادبي کتابتون کې يوه بله شعري ټولګه ورزياته شوه
- احمد وحید صادقی نگرشی کوتاهی بر گوشه های از زنده گی و اندیشه های فلسفی – عرفانی مولانا جلال الدین محمدبلخی
- محمدنبي عظيمينگاهی به مجموعه ؛ داستانی : رازهای قلعهء قرمز
- سلیم سلیمیچند حرفی در باره پايان رمان « سايه های هول
- فرزاد کنزالمهملات والکاذیب
- محمدنبي عظيمي"نیم نگاهی بر ائتلاف های تنظیمی در افغانستان"
- محمدنبي عظيميواهمه های زمیني
- اکرام کمالدر اشراق نيلوفر
- چند کتاب تازه از میرزاآقا عسگری (مانی)
- کمانگيربخشی از خاطرات جنرال تامی فرانکس : فرمانده پيشين نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان
- جواد نصرياندو قرن با مطبوعات فارسي زبان خارج از كشور در قاره آسيا