بازگشت
مارکس و قرن بيست و يکم
برگردان: شيرين روشار برگردان: شيرين روشار

معرفي کتاب فلسفه

ويسنده 

Antony BURLAUD 

استاد دانشگاه سوربون


 

شايد به لطف بحران کنوني باشد که انديشه کارل مارکس از نو به زمان حال بازگشته است ؛ درباره آن اظهار نظر مي کنند و در آثاري بيشمار با اهدافي متفاوت ولي مشترک در برخي خطوط ، مورد مطالعه قرار مي گيرد.



 

گرايش اساسي : خواست نويسنده هائي است که مايل اند به خواننده در رمزگشائي از اثر ياري دهند. اين کاري است که ديويد هاروي، جغرافي دان انگليسي با کتاب «چگونه کتاب "سرمايه" را بخوانيم»، که حاصل سالها تدريس اش است، موفق به انجام آن مي شود (١). با مرورجلد اول، مي بينيم که هاروي روشي واقعي براي خواندن ارائه مي دهد و درک اين مطلب را براي ما ميسر مي سازد که چگونه کتاب «سرمايه» روش ديالکتيک را از نو ابداع مي کند، به شکلي که بتوان فرآيندهائي چون : «حرکت ها، دگرگوني ها، دگرديسي ها» را دريافت و عرضه کرد. او بخش هائي را هرس مي کند، خود را بر بخش هائي ديگر متمرکز مي کند، و با روشني نظرات مارکس را به پديده هاي اقتصادي و اجتماعي معاصر مرتبط مي سازد زيرا «ضدانقلاب ليبرال، از سي سال پيش، سهم به سزائي در بازسازي وضعيتي که مارکس، در انگلستان سالهاي ١٨٦٠-١٨٥٠ ، توانسته بود با چيره دستي ازهم فروپاشد، داشته است».

فائق آمدن بر پيشداوري هائي که بين مارکس و ما قرار گرفته اند، مستلزم مقابله با بي اعتباري است که از زمان فروپاشي «بلوک شرق» گريبانگير وي شده است ، امري که هانري پنا روئيس (٢) با کارائي به آن مي پردازد؛ اما اين کار همچنين مستلزم برخورد با برخي انديشه هاي خصمانه اي است که قاطعانه قصد بي اعتبار کردن او را دارند. يکي از آنها که غالباً بدين منظور به آن متوسل مي شوند، بدون شک انديشه هاي «دمکرات ميانه رو» آلکسي دو توکويل است که ريمون آرون و پيروانش از آن يک ضد مارکس ساخته اند. در حاليکه، کتاب نستور کاپدويلا «توکويل يا مارکس»، بي آنکه خواسته باشد آنها را با يکديگر آشتي دهد، همسوئي هاي غالفگيرکننده اي را آشکار مي سازد (٣). از سوي ديگر، ايزابل گارو، تضادي را مورد مطالعه قرار مي دهد ، که به گفته کورنليوس کاستورياديس، ميان «جبرگرائي مارکسيست» و نيروي خلاق « تخيل شکل دهنده» (imaginaire instituant) وجود دارد - خلاقيتي که به استناد گارو، مارکس نه تنها آن را نفي نکرده، بلکه آن را بازشناخته واز آن تجليل کرده است(٤).

اين مطلب از اهميت زيادي برخوردار است، وانگهي بازگشت نويسندگاني به مباحثه روشنفکري که، دقيقاً، درمخالفت با جريان هاي عينيت گرائي و علم گرايانه، تکيه را بر اين جنبه تفکر مارکسيستي گذاشته بودند، نشانگر اهميت آن است : کارل کورش، آنتونيو گرامشي، روزا لوکزامبورگ، ژان- پل سارتر (٥). پي ير داردو و کريستيان لاوال، در کتابي که آشنائي قبلي با انديشه هاي مارکس و هگل مي طلبد، وجود يک خط سير فکري «کليدي» را در آن اثر بازمي شناسند که بر مبارزه سياسي به عنوان عاملي پويا ارزش مي نهد (٦). ولي نويسندگان در يک تحليل موشکافانه خاطرنشان مي کنند که، مبارزه سياسي با بينشي «اثبات گرايانه و طبيعت گرا» همزيستي مي کند که تاريخ را مانند نمايشي گمنام و گريزناپذير مي بيند، جائي که افراد سهم چنداني ندارند. آنها تنش ميان اين دو منطق را «به معناي واقعي سازش ناپذير» مي دانند : به اين ترتيب، ترديدها و ابهامات بر جا مي مانند.

اما مباحثه اساسي ديگري نيز وجود دارد که به مفهوم «ازخودبيگانگي» مي پردازد که مدتها مورد انتقاد بوده ، مفهومي که از متون دوران جواني (بخصوص «دستنوشته هاي ١٨٤٤») وام گرفته شده است. لوسين سو، با کتاب «ازخودبيگانگي و رهائي از بند»، بر خلاف تفسيرهاي رايج، تصميم مي گيرد حضور اين مفهوم را در کتاب «سرمايه» خاطرنشان کند، جائي که قاطعانه به منظور انتقاد از اقتصاد سياسي بيان شده، و در نتيجه از برد بيشتري نسبت به آثار دوران جواني برخوردار است که « توضيحات آن در مورد عوامل تعيين کننده اقتصادي[سلب مالکيت] ناچيز و ناکافي است» (٧). زيرا براي لوسين سو، برنامه مارکسيستي مي بايست در کليت بلند همتي و روياي آن پياده شود : نه فقط با توجه نقادانه به رنج هاي فردي منتج از سرمايه داري پيشرفته، بلکه اصلاح اساسي روابط اجتماعي- اقتصادي که ظهور فرديت هاي نوين را (به سوي «انسان کامل» مارکس) ممکن سازد.

اين «هدف کمونيستي» را، که لوسين سو با موشکافي بي پيرايه از آن دفاع مي کند، ايزاک يوسوآ و ريشار سوبل، هر يک به نوبه خود، با نشان دادن آنچه اين برنامه را از يک برنامه «سوسياليستي» متمايز مي سازد، سعي در ترسيم پيچ و خم آن را دارند. اولي يادآوري مي کند که طرح مارکسيستي نه تنها مستلزم اصلاحاتي در سيستم مالکيت است، بلکه مستلزم دگرگوني عميقي در نحوه درگيري اجتماعي و سياسي است، «به عهده گرفتن واقعي گزينش هاي بزرگ اقتصادي و اجتماعي توسط مجموع کارگران»، که موجب کاستن از بخش خصوصي و گسترش بخش عمومي خواهد شد (٨). دومي تأکيد دارد بر جنبه مرکزيت کار : ايده آل مارکسيستي نه تنها خود را به مسئله تقسيم ثروت بين سرمايه و کار محدود نمي کند، بلکه هدفش آزادسازي افراد از کار ماشيني است ، و فراهم آوردن زمينه اي براي بهره مندي کامل از قابليت ها، در کاري سرانجام مستقل و خلاق (٩).

بدون شک مي توان افسوس خورد از اينکه اين آثار بيش از اندازه به تفسير متن مي پردازند و با ناديده گرفتن سهم علوم اجتماعي و کارهاي ميداني، خود را به وام گرفتن راه هائي که پيش از اين بسيار زير پا گذاشته اند، محکوم مي کنند. هر چند که اين راه ها سزاوار آن هستند که دوباره پيموده شوند.

پانوشت ها :

١- David Harvey, Pour lire « Le Capital », Les Prairies ordinaires, Paris, 2012, 368 pages, 25 euros.

٢- Henri Pena-Ruiz, Marx quand-même, Plon, Paris 2012, 396 pages, 23 euros. این نویسنده همچنین گلچینی به شکل گفتگو منتشر کرده است : Entretiens avec Karl Marx, Plon, 2012, 182 pages, 13 euros

٣- Nestor Capedevilla, Tocqueville ou Marx. Démocratie, capitalisme, révolution, Presses universitaires de France, 296 pages, 29 euros.

٤- Isabelle Garo, Marx et l’invention historique, Syllepse, Paris, 2012, 188 pages, 10 euros.

٥-

cf. Karl Korsch, Marxisme et philosophie, Allia, Paris, 2012 ; AntonioGramsci, Guerre de mouvement et guerre de position, La Fabrique, Paris, 2011 ; Rosa Luxembourg, Œuvrescomplètes, éditons Agone, Marseille ; Emmanuel Barot (sous la dir. de), Sartre et le marxisme, La Dispute, Paris, 2011.

٦- Pierre Dardot et Christian Laval, Marx, prénom : Karl, Gallimard, Paris, 2012, 832 pages, 34,90 euros

٧- Lucien Sève, Aliénation et émancipation, précédé de Urgence de communisme, La Dispute, Paris, 2012, 228 pages, 22 euros

٨- Isaac Johsua, La Révolution selon Karl Marx, Page Deux, Lausanne, 2012, 296 pages, 17 euros.

٩- Richard Sobel, Capitalisme, Travail et émancipation chez Marx, Presses Universitaires du Septentrion, Villeneuve d’Asq, 2012, 232 pages, 14 euros

.

منتشره تازه ترین شماره لوموند دیپلوماتیک


April 7th, 2013


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
معرفی و نقد کتب