بازگشت
بنیادعلیخان هزاره مبارزهمیشه درسنگرو یکی ازمدافعین راستین استقلال کشور
محمد عوض نبی زا ده محمد عوض نبی زا ده

سالهای پس از 1100- تا 1258-  هجری –قمری  که در مبارزات استقلال طلبانهء ضد بیگانگان و در نتیجه به قدرت رسیدن هوتکیها و پس از آنروز گار اقتدار دولت درانی میباشد که سده دوازدهم هجری – قمری  از نگاه پیکار مردم افغانستان علیه تسلط و تجاوز بیگا نگان در خور اهمیت است و سده سیزدهم از لحاظ ادامه این نبرد برحق استقلال طلبانه و در عین حال رقابتها و برخورد میان سران دودمان های برسر اقتدار ,در تاریخ کشور ما روزگاران پر آشوب و حادثه خیز بحساب میآید. مبارزات مردم افغانستان گاهی به تندی و زمانی  به کندی , علیه سیاست نا مطلوب  تجاوز کارانه ء اجانب و کوتاه کردن تسلط ایادی آنان از کشور و استقرار قدرت داخلی صاحب آزادی و استقلال دوام داشته است.  بدا نسان که از لابه لای کتابها و یادداشتهاو اسناد و مدارک تاریخی برجای مانده , معلوم میشود شماری اعتنامندی از افراد  قبایل و طوایف مختلف کشور خواه بگونه دسته جمعی و خواه بطور فردی , در هریک از حوادث بمیان آمده در این عهد,  در رابطه به جنبشهای آزادی خواهانهء مردم,   سهمی داشته و مبارزین ملی کشور در جهت بوجود آوردن یک فرایند مطمئین و سالم برای وطن , جانبازانه مجاهده و تلاش نموده اند واز آن میان سهمگیری و شرکت  مدافعین نامدار مردم هزاره در کنا ر مبارزین سایر اقوام کشور در این رویداد ها برجسته و چشمگیر بوده و شرا یط عینی را برای شمول هزاره ها  به وطن واحد ومستقل ما افغا نستان فراهم میآورد. رجال سیاسی مردم هزاره در کنار دولتمردان سائیر اقوام وملیت های کشور  برای حفظ استقلال و استحکام دولت ها , سهم ونقش عمده واساسی را ایفاء نموده است که در اسناد تاریخی و منابع مربوطه گاهی به وضاحت و زمانی به اشارات ازآن سخن رفته است.

 فعالیتها و مجاهدات مبارزین ملی افغنستان به خاطر حفظ استقلال توسط مدافعین صادق و مخلص آن تداوم پیدا نموده است

چنانچه در سال 1199 – قمری. هجری  سکها علیه امارت افغانستان  در ملتان  قیام نمودند . تیمورشاه برای اطفای این نایره  و سرکوبی سکها , سپاه رزم جوئی را  به جانب ملتان بسیج نمود  که حدود یک سوم آن متشکل از جنگاوران مردم هزاره بود که  در این رویا روئی سکها مغلوب گردیدند و تیمورشاه سران و سر کردگان سپاه را از هر قوم و قبیلهء که بودند مورد نوازش و مکافات قرار داد. بعد از تیمورشاه , زمان شاه نیز در زمان پادشاهی خود با مردم هزاره سلوک مناسب را درپیش گرفت و افراد برجستهءآن  مردم را مورد نوازش و قدر دانی قرار داده و در اامورکشور داری از نفوذ و مشورت آنان استفاده به عمل  میآوردند و در حفظ استقلال و حاکمیت ملی تمامیت ارضی به نیروی آن مردم اتکای زیاد داشت. ,صافی سلطان جاغوری مرد معروف و متنفذی که یکی از نزدیکان  زمانشاه بشما ر میرفت و بدین اساس فرمان سلطانی اورا به طوایف جاغوری درماه شوال 1210- -ق صادر نمود که متن آن فرمان موجودیت و احترام متقابل میان دو طرف را نشان میدهد.سفر زمانشاه در سال 1212- ق. از هرات بسوی پشاور و لاهور از راه هزاره جات به منظور استفاده از نیروی  جوانان رزمنده ء  مردم آن سر زمین در امر حفظ خاک وطن در برابرسکها و دیگر متجاوزین بیگانه صورت پذیرفت.آنچه در این جا دارای اهمیت میباشد اشتراک نیروی جنگی مردم هزاره در نبرد های بخش شرقی کشور است, زیرا در بخش های غربی فعالیت های آنمردم  متداوم و چشمگیر بوده است. شاه محمود سدوزائی که در سال 1219- ق.  در برابرمخالفین خود احساس خطر و ناتوانی کرد  و سلطنت خودرا به خطر مواجه دید و احتیاج به کمک داشت , وزیرفتح خان را به هزاره جات اعزام نمود و از مردم آنجا کمک ما لی و جانی تقاضا  کرد وآن مردم که شاه محمود و فتح خان را به نظر نیک می دیدند به تقاضای آنان جواب مثبت دادند و هنگامیکه او از سلطنت بر افتاد بازهم به هزاره جات روآورد و از مشورت و کمک بزرگان آنجا خاصتا محمدخان هزاره که شخصیت برجستهء بود استفاده نمود و راه بیرون رفت از مهلکه را پیدا کرد.در فرصتی که فتح علیخان قاجار به هرات لشکر کشید  و به آن دست یافت , محمد خان نایب الحکومه هزاره  ,بابنیاد خان هزاره  ,قلیچ خان تیموری ,میر علم خان و میر حسن خان و چند تن دیگر , تدابیری را بکار بستند که موضوع به مصالحه انجامید و محاصرهء هرات برداشته شد,  زیرا فیروزالدین حاکم هرات  توانائی مقابله را بادشمن  نداشت و خطر از میان رفتن حاکمیت ملی , وطن را تهدید میکرد. دراین برخورد قبل ازآنکه  مصالحه صورت پذیرد شمار قابل اعتنائی از مردم هزاره به پشتیبانی از فیروزالدین و به منظور صیانت استقلال کشور آماده گی جنگی داشتند و نقش محمدخان و بنیاد خان در طرح و ایجاد این مصالحه  دارای اهمیت فراوان بوده است .ابراهیم خان هزاره از داعیان حکمروائی  در سرحدات غربی کشور و طرفدار گسترش حاکمیت آن در ساحات بیشتر بود  و بدین اساس هنگام منازعه ء اعیان خراسان با محمد ولی میرزا والی مشهد از موقع استفاده نموده موضع خودرا در قریهء ابد ا ل آباد جام مستحکم گردانید و با حاجی فیروزالدین  فرزند تیمور شاه حکمران هرات طرح موافقت ریخت و اورا به تصرف غوریان که در دست دیگران بود تشویق  و تشجیع نمود. این اقدام ابراهیم خان در امر آزادی غوریان از تصرف دشمن و تسلط بر ابدال آباد جام , اهمیت به سزائی دارد و بیانگر وطندوستی و شهامت و علاقمندی این عنصرمبارز به استفلال کشور دانسته میشود.

بنیاد خان هزاره از مردان معروف در این مقطع تاریخی است که مردم هزاره و فیروز کوهی و جمشیدی به او وابستگی و اطاعت داشتند. او در سالهای 1230- 1232- ق. در نواحی سرحدات غربی کشور مصدر فعالیتهای برجسته گردید وازجمله با حاجی فیروزالدین حکمران هرات معاهدهء دوستی برقرارکرد و اورا از اتکایش به همسایه ء غرب منصرف گردانید و خود با سکندر خان حاکم غوریان آمادهء دفاع شدند. مشورت و پشتیبانی او به فیروزالدین موجب استحکام بیشتر حکومت او گردید. آنگاه که نایب ایالت خراسان با دو هزار سوار و پیاده به غوریان حمله نمود و در اطراف آن منطقه تاخت و تاز های به عمل آورد و با مقداری از غنایم به  مرجع خود برگشت  و در تربت جام بعد از تقسیم غنایم افراد او متفرق شدند , محمد خان قرائی و اسکندر خان حاکم هزاره و بنیاد خان هزاره و برادرش نصیر خان با استفاده از فرصت, آنان را محاصره کرده و به جنگ پرداختند و نایب ایالت خراسان به طرف مشهد فرارنمود و مصطفی خان استر آبادی یکی از افراد برجسته او دستگیر گردید. والی خراسان بار دیگر در سال 1232-ق. هوای تسخیر هرات را   بر سر جای دادو اگر چه فیروزالدین والی هرات ,غوریان را برای او وا گذاشت تا از حمله به هرات صرفنظر کند , اما او قبول نکرد و بسوی  هرات پیشروی نمود و در محل انجیل ,جنگ واقع شد. سر انجام از فشار بیشتر به هرات  تحت شرایطی  دست کشیده شد.و قوای مهاجم از راه قلعهء نو و بادغیس مراجعت کرد. در قلعه نو بنیاد خان هزاره و برادرش نصیر خان هزاره ضربات شدیدی به آنان وارد و شکست شان دادند تا این که به زحمت زیاد و تلفات  فراوان  از راه شکیبان به مقام خود برگشتند. در این برخورد برتری نیروی بنیاد خان هزاره در مقایسه با نیروی فیروزالدین و همچنان نیروی قوای مهاجم قابل توجه بوده است . درسال 1233- ق. همسایه غربی برای حفظ غوریان و تربت و باخرز در دست خود ,اقدامات بیشتری به عمل آورد در مقابل آن وزیر فتح خان با پشتیبانی عده ء کثیری از مردم هزاره و جمشیدی و فیروز کوهی آمادهء دفاع گردید. در این رویداد بنیاد خان هزاره - محمد خان قرائی و ابراهیم خان هزاره در پیشاپیش مردم خود باوزیر فتح خان همراهی داشتند. قوای فتح خان بتاریخ 28- ذی الحجه ء 1233- ق.از هرات بطرف کهسان حرکت نمودو سپاه شجاع السلطنه در غرب کهسان فرود امد و وزیر فتح خان به او پیام داد که غوریان را  به شاه محمود و باخرز و تربت  را به محمد خان قرائی و ابراهیم خان بسپارد و بجای اصلی خود برگردد. چون او این تقاضا را نپذیرفت , جنگ سختی رویداد . در این جنگ کندل خان و شیر دلخان برادران فتح خان  نیز شرکت داشتند. گرچه قوای وزیر فتح خان در حال غلبه بود اما در اثر اصابت تیری به وزیر فتح خان  افرادش روحیهء خود را ازدست داده رو به هزیمت نهادند. درین گیر ودار بنیاد خان هزاره با دو هزار نیروی جنگی سواره و پانصد پیاده آمده بود و نیم فرسنگ فاصله از جنگ گاه سیاحت میکرد وقتیکه شکست هریک ازآندو اردو, را مشاهده و برای بهره گیری غنیمت ازین جنگ ,  بنیاد خان هزاره با همراهانش به جنگ ادامه دا ده دشمن را به هزیمت وادارگردانید و میرزا عبدالوهاب معتمدالدوله نیرو های جنگی بنیاد خان هزاره  را خیال سوارکاران شاهزاده نمود و بی خبر میان آنها رفت.و بدین ترتیب میرزا عبدالوهاب خان معتمدالدوله یکی از افراد مهم سپاه دشمن و عدهء دیگر از لشکریان در حال هزیمت ایرانی  به دست بنیاد خان هزاره اسیر و گرفتار گردیدند. چون او شخص مهمی بود والی خراسان حاضر شد که حکومت غوریان وباخرزو تربت را که در تصرف داشت و به انصراف از آن حاضر نبود , در برابررهائی معتمدالدوله  به بنیاد خان هزاره واگذارگردد. از متروکات و اموال اردوهای افاغنه و ایران بهرهء زیادبه لشکر بنیاد خان هزاره رسیده بود که از جنگ گریخته بودند. نزدیکی بنیاد خان و ابراهیم خان با وزیرفتح خان و جلوگیری بنیاد خان از شکست قوا ی وزیر فتح خان  وگرفتاری معتمدالدوله به دست او و به دست آمدن غوریان,  باخرزو تربت, در رابطه با تمامیت ارضی و استقلال کشور از نکات چشمگیر و مهم این رویداد است.

بنیادعلی خان هزاره از مردان بزرگ واز خوانین قدرتمند شمال غرب افغانستان بود او مردی شجاع , جنگ دیده خرد مند ,پر نفوذ و از پر چمداران صیانت وطن در مناطق شمالغرب کشور بشمار میآ ید. بنیاد علی خان هزاره  یکی از چهره های درخشان مبارزات ملی و ضد بیگانگانه, در نیمه اول سده ء سیزده ء هجری قمری  مطابق به ربع اول سده 19- میلادی در کشور ما بوده است .  , بنیاد علی خان هزاره که فعالیت های سیاسی و رزمی او بیشتر در بخش های غربی کشورصورت پذیرفته و برای حراست و صیانت خاک و مردم خود,دلاوریها و جانبازی های قابل توجه بخرج داده است . نصیر خان برادر بنیاد خان و بهرام خان پسر او نیز از مردان رزم جوی ونام آور عصر خود دانسته میشوند, مع الوصف نام و کاروائی های بنیاد خان هزاره بدانسان که شائیسته ء اوبوده بنا برتعصبات خاندانی و  قومی حاکمان وقت در منابع داخلی به ذکر  نیامده است ولی در سراج التواریخ - فیض محمد کاتب در باره او  مختصر یاد کردهائی انجام میدهدو مینویسد که :- بنیاد خان هزاره و برادرش نصیر خان در محاربهء وزیرفتح خان با ایرانیان – بسیاری از افراد لشکر قاجاری راتلف کرد.

محمد یوسف ریاضی در کتاب عین الوقایع در رویدادها ی یسال 1232- ق- هجری مطابق 1816 – میلادی سخنان بیشتری در بارهء او دارد , مگراودر یادآوریهای خود به فعالیتهای رزمی بنیاد خان هزاره ارزش کمتری میدهد و در عوض طرف مقابل و مخالفین  اورا بلند دست تر و غالب  نشان میدهد و از آنان بطورغیر مرئی جانبداری مینماید. وی مینویسد در سال 1231- هجری قمری بنیاد خان هزاره  هم فرصت بدستآورد و بسیاری نقاط جام و باخزر و حوالی مشهد را  در تصرف خویش در آ ورد. و  بعدا در سال 1232- هجری. ق.  بنیاد خان هزاره به سر کردگی  مردم هزاره با ایرانیها جنگ های خونینی زیادی را انجام داده است . هنگامی که شجاع السلطنه بحیث والی خراسان تعین گردید واردوی شاهزاده همه به عزم تنبیه  مردم هزاره فرستاده شده و مردم هزاره با  مردم فیروز کوهی بیش از ده هزار نیروی جنگی در دره ها کمین کردند و با سپاه ایران مصاف دادند و نیرو های جنگی مردم هزاره و فیروز کوهی به سرکردگی بنیاد خان تلفات زیادی را متحمل شدند. در جائی دیگر موءلف کتاب عین الوقایع گزارش میدهد.در سال 1235-ق.  و شاه محمود به هرات آمده به اغوای بنیاد خان هزاره و ایماق ها ,جمشیدی ها پرداخت و باآنها تدارک تاخت و تاز به نواحی خراسان نمود. نواب شجاع السلطنه با اردوئی عزیمت هرات نمود و اول نواحی باخرز و بعضی از محال جام را  که بنیاد خان هزاره متصرف شده بود مسخر نمود و به امیر قلیچ خان تیموری سپرد. در سال 1236- ق مطابق1820- میلادی , بنیاد خان هزاره ده هزار نفر سواره و پیاده آماده کرده بنای اغتشاش را در سر حدات خراسان گذاشت . نواب حسین علی میرزا با اردوئی قصد تنبیه آنها نموده و در قلعهء کاریز با خرز با او مصاف دادند و  قوای بنیاد خان هزاره شکست فاحش خوردند.

چنانکه موءلف رساله ء  تازه نوای معارک مینویسد :-  بنیاد خان هزاره در سال 1238- ق. که سر داران قندهار قصد اشغال هرات را نمودند  ,به آنان پیوست و طی مراسلهء همکاری خود را اعلام داشت ولی مردم هرات , شهر را قلعه بندی کرده به حصار داری مشغول گشتند بنیاد خان به مردم هرات مراجعه کرد و خواست آنان را اغفال نماید ولی پیروز نگشت.در سال 1238 هجری قمری جنگ سختی میان بنیاد خان هزاره ومحمد خان کوهی صورت گرفت که در نتیجه محمد خان کوهی مغلوب شد و بنیاد خان هزاره  مناطق زیادی را متصرف نمود. سر انجام بنیاد علی خان هزاره در سال 1244 هجری قمری در جنگ با یکی از عموزاده هایش به قتل رسید. یا دآوری از کار نامه و مبارزات  چنین شخصیت مجاهد ضد خارجی، خدمتگار مردم و مرد مبارز که آرمانهای مقدسی برای رهائی مردمش از تسلط  خارجی داشت که  ﻤﺒﺎﺮﺰﺍﺖ وﺨﺎﻂﺮﺍﺖ ﻤﻴﻬﻦ ﺪﻮﺴﺘﺎﻨﻪﺀ ﻤﺮﺤﻮمی ﺪﺮﻗﻠﻮﺐﻮﺍذﻫﺎﻦجامعه باسپاس افغا نستان و ﻫﻤﻪ طرفداران نهضت ضد تجاوز ﺠﺎﻴﮔﺎﻩﺀ ﺨﻮﺪ ﺮﺍ داشته ﻮﺠﺎﻮﻴﺪﺍﻦ ﺨﻮﺍﻫﺪ ﻤﺎﻨﺪ. شاد روان بنیاد علی خان هزاره بمثابه شخصیتی با اعتبار و مورد احترام درمیان مردم غرب  کشوردر آن زمان، شناخته میشد. ایشان یکتن از شخصیت های مبارز و نظامی ورزیده ء قرن نزدهم در کشوربود ، مرحوم بنیاد خان هزاره دارای مقام شايسته والا در تاريخ  استقلال خواهانهء افغانستان است. نام مرحوم بنیاد خان هزاره بمثابه يکی از مبارزین ملی کشور برای هميش ثبت تاريخ گردیده که  نباید خدمات قهرمانان ملی افغانستان از جمله شاد روان بنیاد علی خان هزاره را که در نبرد علیه تجاوز خارجی در غرب کشور رزمیده است نا دیده گرفت.

              مبارزات و کارنامه های یکی ازپاسداران استقلال کشور شادروان بنیاد علی خان هزاره گرامی باد!

رویکردها 

- اسناد تدویر جرگه سراسری ملیت هزاره  از طرف وزارت امور اقوام وقبایل  چاپ کابل سنبله – سال 1366- شمسی.

-یاد داشتها ی در با ره سر ز مین و ر جا ل هزاره جات اثر - حسین نا یل - بهار سا ل 1379 هجری – ش- چا پ ایران

- کتاب  اتنوگرافی مردم هزاره   وزارت اقوام و قبایل چاپ کابل سا ل 1365- شمسی نوشته :- صاحب این قلم.

  سایت آریائی زیر عنوان مبا رزینشاخص مردم هزاره درجنبیشهای ضد استبدادی نویسنده :- صاحب این قلم.

 سایت مشعل زیر عنوان معرفی مختصر یکعده ازمبارزین شاخص مردم هزاره درجنبیشهای ضد استبدادی و استعماری   نویسنده:-  :- صاحب این قلم.

 -  یا دداشت های شخصی صاحب این قلم .         -  8 -  ماه –  فبروری – سا ل – 2009 – میلادی


February 8th, 2009


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسایل تاریخی