بازگشت
جنگ جلال آباد بخش دوازدهم
محمدنبی عظیمی محمدنبی عظیمی

                                   برخی بر رسی ها

  الف : تلفات ، ضایعات و خسارات طرفین :

  برای سه چهار روزی رفتنی کابل هستم. از راه زمین می روم. ازتصمیم من تنها جنرال فضل احمد قوماندان قول اردوی نمبر یک و رییس ارکان جبهه شرق خبر دارد. می خواهم ناگهانی بروم ووضعیت وحالت شاهراه و پوسته های امنیتی آن به ویژه تنگی ابریشم را از نزدیک ببینم. آخر، به زودی زمستان فرا می رسد وشرایط جوی تغییر می کند. هرچند این وظیفه گروپ اوپراتیفی سروبی است و به قوماندان جبهه شرق ارتباطی ندارد ؛ ولی به حیث معاون اول وزارت دفاع سردرآوردن از کیف وکان زنده گی هرسرباز و افسرو مراقبت و نظارت از حالت ووضعیت جنگی جزوتام ها وقطعات وظیفه ء من است. وانگهی تصور نمی کنم که جنرال گلرنگ قوماندان گروپ اوپراتیفی سروبی که افسر پرتکاپو و وظیفه شناسی است، ازسرزدن ناگهانی من به جزوتام های زیرفرمانش آزرده شود. به یاورم بریدمن رشاد امر می دهم تا یک عراده جیب وزرهپوش را برای یک سفر طولانی آماده سازد. یک زرهپوش با چند نفر سرباز ویک موتر جیب کفایت می کند. اما جنرال فضل احمد می گوید ، اگر موافق باشید با کاروان وسایط خالی ریاست لوژستیک حرکت کنید. می گوید کارازمحکم کاری عیب نمی کند. این کاروان کاروان گفتن واین تنگی ابریشم هم مرا به یاد کاروان های حُله وابریشم می اندازد که روزگاری از راه ابریشم وازمیان کوه پایه های کشورما می گذشت وفرخی والاگهرازآن سخن می گفت : با کاروان حُله برفتم زسیستان / با حله یی تنیده زدل بافته زجان....

  اما ما منتظر کاروان حُله ! نمی مانیم و با همان یک موتر جیپ وزرهپوش حرکت می کنیم. حوالی عصر روز به تنگی ابریشم می رسیم ودرست دروسط دره دربرابر یک پوسته امنیتی توقف می کنیم. راه پراز دست انداز و چقوری و کند و کپر است. به هر سو که بنگری حفره های عمیقی را می بینی که از اثر انفجار شراپنل های توپ و راکت و ماین های ضد تانک ووسایط به وجود آمده اند. درطرفین جاده و درکنار دریای کابل لاشه های صد ها موترهای لاری نظامی وملکی، تانکرهای تیل وده ها لاشه سوخته تانک وزرهپوش را می بینی که با زبان بی زبانی می گویند دراین جا نیز روزگاری جنگی درگرفته بود.  توقف که می کنیم و به صف سربازانی که برای ادای احترام ایستاده اند می نگرم، حس می کنم که توطئه یی درکار است. پس معلوم است که مثلاً جنرال فضل احمد یا آمر سیاسی جبهه یا همین یاور گوش به فرمان من  دست به دست هم داده و گلی به آب داده وهمه را از آمدن من خبر کرده اند. بنابراین ازاین همه رنج سفر برخود هموار کردن و خود را به آب وآتش زدن چه سود؟ 

 قوماندان پوسته می گوید که حالا فشار دشمن کم شده است. زیرا آنان به قلت سرباز و مهمات دچار اند. از سوی دیگر به زودی زمستان می شود وآنان تا بهار آینده می روند به پشاور. اما من به قوماندان عمومی آن ها که شتابان ازراه رسیده است می گویم ، دشمن را هیچ وقت کم بهاء ندهید و گول این آرامش کذایی را نخورید. بهتر است هرروز با مستحکم ساختن سنگرهای تان و با به دست آوردن مواضعی که دشمن رها کرده است، برای جنگ سختی که دربهار آینده پیش خواهد آمد ، آماده شوید. تا هنگامی که سربازان وافسران پوسته های نزدیک برای شنیدن سخنان من جمع می شوند، بالای چهارپایی که درکنار سرک گذاشته اند، می نشینم واز گیلاس رخدارروسی که ازچای سیاه لبریز است ، جرعه یی می نوشم. عجب کیفی می کند این چای داغ و این شیرینی گک های کوچک وگرد سرخ وسبز وسفید. درصحبتم با سربازان حرف زیادی برای گفتن ندارم، به جز سپاسگزاری از پایداری و مقاومت مردانه شان برای باز نگهداشتن این شاهراه در دشوارترین وحساس ترین لحظات جنگ.  بعد درسینه برخی ازافسران شجاع وممتازمدال شجاعت می آویزم وسربازان را با یک مشت پولی که از سوی ریاست جمهوری به همین منظوردراختیارقوماندانان قرار داده می شد، می ستایم  وبه راه می افتیم.                                                 

  آخرین روزهای پاییزاست. هنوز هم اشعه زرین خورشید بردشت ودمن می تابد وبرقبورشــــــهدا ومرده گان این جنگ خانمان براندازنور می پاشد. اگرچه همین دیروز یاورم تورن رشاد با چشمان اشکبار وسیمای اندوهناکی اطلاع داد که از اثر انفجار ماین هاوان در پوستهء" سیلاب" سرخ دیوار، دوستش تورن امین به شدت زخمی ودستش قطع شده است؛ ولی با وصف این هم می توان گفت که دراین روزهای پسین، جنگ فروکش کرده ومن این فرصت را یافته ام تا به آن همه سرباز وافسری بیاندیشم که دراین گوشه صحرا ویا فرازآن تپه ویا هم کناراین دریای خروشان جان های شیرین شان را ازدست داده اند و دیگر کسی از آن ها نه یادی خواهد کرد ونه دریغی خواهد گفت. آری، دراین ده ماهی که ازاین جنگ مرگبارو فرسایشی می گذرد، درهردوی سوی خط انسان های فراوانی جان های شیرین شان را ازدست داده اند وبه ابدیت پیوسته اند. اگرعده یی ازآنان هدف وانگیزه یی برای جنگیدن داشتند، تعداد بی شماری هم بودند که نمی دانستند برای چه می جنگند وچگونه توسط دست جادویی زمان به این جنگ لعنتی پرت شده اند. من به این جنگ که به تعبیر سارتر"کافکایی" است می اندیشم و عذاب می کشم. جنگ تحمیلی یی که ذهنم را به چالش می کشاند. البته با ذهنم درکشمکش هستم تا درکش کنم ودلیل قطع شدن دست امین وبریده شدن پای داوود وکشته شدن این همه آدم بی گناه وبا گناه را درهردو طرف جبهه بدانم ؛ ولی جنگ همیشه به شکل مرموزو گول زننده وناگهانی رخ می دهد وغالباً هم با دلایل واسباب موجبه ناکافی وگاهی هم کودکانه . ببین ! خون پاک وتازهء هزاران تن را دراین جنگ منحوس ریخته اند بر خاک تیره؛ ولی هیچ کسی خود را مقصر نمی پندارد. می دانی مرگ یک جوان چه مصیبتی است ؟ می دانی وقتی پدر ومادرامین تنهاپسر شان را بی دست ببینند و یا نامزد وهمسر آینده داوود وی را بی پا ، چه قیامتی برپا خواهند کرد؟  هنگامی که به این همه  قساوت ناشی ازجنگ می اندیشی تب تندی دروجودت رخنه می کند وبند بند اندامت را می لرزاند و می سوزاند ؛ اما می دانی، زنده گی همیشه همین طور است . وقتی بوی ضعیفی ازجنگ می شنوی ، تمام وجودت سرشارازهیجان می شود ونفرین به کسانی می فرستی که این جنگ رابه راه انداخته وازآن سودمی برند. اما مگر می توان جنگ را به دلخواه پدر ومادر امین ویا نامزد داوود هدایت کرد تا آنان زنده وسالم به خانه های شان برگردند ؟ از خود می پرسم تعداد کشته شده گان وزخمی های این جنگ را ؟ اما هیچ رقمی درذهنم شکل نمی گیرد: صد، هزار یا هزاران ؟ آخر، خدا می داند حساب کم وبیش را.

     درهمین افکار مستغرق هستم  که از سروبی می گذریم . این تنگی ماهیپر چه سوت وکور است. جنبنده یی پر نمی زند. فقط  صدای غرش آب دریا و موتورنیرومند زرهپوش همراه ما، این سکوت مرگبار را برهم می زنند. مثل این که تمام پوسته های راه درآماده باش کامل هستند و منتظر آمدن وگذشتن من از کنار پوسته های شان. این جا و آن جا توقف می کنیم. وضعیت زنده گی سربازان بد نیست. آنان با دستان خود درمیان سنگ ها وسنگلاخ های کنار راه لانه هایی برای خود ساخته اند که به زبان عام به آن ها "سنگ قاله" می گویند. سنگر هایی که با یک فیر راکت به هوا پرتاب می شوند. پس معلوم است که وضعیت جنگی دراین نقاط چندان داغ نیست ؛ ولی بهتراست تا توجه جنرال ایوب رییس انجنییری وزارت دفاع را دراولین فرصتی که دست دهد به این نقیصه جلب کنم.  ساعت یک شب به نظام قراول حربی پوهنتون می رسیم. راننده گان جیب وزرهپوش می گویند که بنزین وسایط شان روبه خلاصی است. خوشبختانه دوست عزیزم تورنجنرال عبدالستار قوماندان حربی پوهنتون است و یقین دارم که افسر وظیفه شناسی مانند اوحتماً دردفترش است. با وی دیدارمی کنم وپس ازکنترول کردن احضارات  محاربوی منسوبین آن دانشگاه رهسپار منزل می شوم.

 درکابل، یکی دو روزی درشفاخانه چهار صد بستر اردو جهت تداوی مریضی ام بستر می شوم. درآن جا فرصت می یابم تا با رییس اوپراسیون وزارت دفاع زنده یاد جنرال محمد انور ملاقات کنم و ازوی بخواهم تا در ظرف دو سه روز آینده گزارش مفصلی درباره تلفات وضایعات قطعات وجزوتام های جبهه شرق از شروع جنگ جلال آباد تا حال در تفاهم با اوپراسیون جبهه شرق تهیه و برایم تقدیم کند. این جنرال انور هم عجب اعجوبه یی است : با استعداد بی نظیر، فهم وذکاء بلند وتوانایی هایی حیرت انگیز در امور پلان گذاری اوپراسیون ها و عملیات محاربوی . درست مانند زنده یاد جنرال احمد الدین شهید. همو همصنفی من دراکادمی ارکانحربی شوروی که در پیشغور پنجشیر بم دستی را درشکمش گذاشت خود را منفجر کرد وحماسه آفرید تا به دست دشمن به عنوان یک جنرال افغاان اسیر نشود.  به هر حال ، بنابرسنجه های رییس اوپراسیون ستردرستیز وزارت دفاع جمهوری افغانستان که با جبهه شرق همآهنگ شده اند تنها تلفات انسانی درجبهه شرق ( اردو، سارندوی و امنیت دولتی ونیروهای گارد ، اعضای حزب وسازمان جوانان)  به تعاداد 6679 تن افسر وسربازبوده که از آن جمله 663 تن شهید وبه ابدیت پیوسته بودند . باید گفت که تلفات وضایعاتی که در پوسته های امنیتی بزرگ راه کابل – جلال آباد در طول این مدت به وقوع پیوسته بود، شامل این سنجه ها نبوده ومحتاج بررسی بیشتر ودر جای دیگر است.                                               

  تعداد تلفات سربازان وافسران جبهه شرق از شروع تعرض مجاهدین وملیشه های پاکستانی برجلال آباد ازتاریخ 16 حوت1368 خ  تا 5 اسد همین سال یعنی در ظرف پنج ماه نخستین- پیش ازانتصاب من به حیث قوماندان عمومی جبهه شرق- :  

 تعداد کشته شده گان ( شهیدها ) 490 تن.                                                                         تعداد زخمی ها :1293 تن                                                                                          تعداد اسیران  : 473 تن.                                                                                           تعداد سربازان وافسران لادرک وگریزپایان از جبهه :  2076 تن .                                            فراریان بدون اسلحه : 885 تن. با اسلحه 62 تن.

مجموع تلفات انسانی در طول پنج ماه نخستین جنگ 5838 تن.

 از5 اسد تا آخرین روزهای پاییز( 20قوس 1368)  تلفات وضایعات جبهه شرق :

  تعداد کشته شده گان ( شهید ها )173 تن.                                                                         تعداد زخمی ها 312 تن.                                                                                           تعداد اسیران 37 تن.                                                                                                تعداد فراریان ، لادرکان وگریزپایان بدون اسلحه : 245 تن                                                    تعداد فراریان با اسلحه : 76 تن

مجموع تلفات انسانی درپنج ماه پسین جنگ :841 تن.

 جمع کل تلفات وضایعات افسران وسربازان درجبهه شرق ( اردو، سارندوی،امنیت دولتی، اعضای حزب وسازمان جوانان ):6679 تن.

  ضایعات اسلحه وتخنیک در پنج ماه نخستین جنگ :                                                             اسلحه خفیفه ( سبک ) مانند تفنگچه دستی، تفنگ کلاشنیکوف ، ماشینداردستی کلاشنیکوف، راکت        اندازهای دستی آرپی جی -7 وغیره : 9951 میل.                                                              هاوان های 82 و107 م م : 78 میل.                                                                             توپ های مختلف النوع 56:  ضرب.                                                                             دستگاه بی ام -21 ( کاتیوشا ) : 7 دستگاه .                                                                      اورگان یا بی ام – 40 : یک ( 1 ) دستگاه .                                                                     زرهپوش های فعال و غیر فعال : 73 عراده.                                                                    ماشین محاربوی یا بی ام پی فعال ویا غیر فعال ( سوخته ) 52 عراده.                                       تانک های مختلف النوع تی 54 ، تی 55 وتی 62 فعال ویا غیر فعال : 12 چین.                            موترهای جیپ، لاری وتانکر های مواد سوخت : 106 عراده

 درپنج ماه پسین جنگ :

اسلحه خفیفه 213: میل.                                                                                             هاوان ها : 12 میل.                                                                                                توپ های میل دار : 4 میل.                                                                                        زرهپوش وماشین محاربوی : 8 عراده.                                                                           تانک : 2 چین.  موترهای مختلف النوع : 20 عراده.

 جمع کل ضایعات اسلحه وتخنیک زمینی درجبهه شرق : اسلحه خفیفه : 10164 میل. هاوان ها : 90 میل. توپ های مختلف النوع : 60 میل. زرهپوش وماشین محاربوی : 133 عراده، تانک : 14 چین.  وموترهای گوناگون :126 عراده.

 گفتنی است که بیشترین رقم این ضایعات از اثر انداخت های اسلحه ثقیل دشمن به وقوع پیوسته بود و همچنان پس از چور وچپاول شدن دیپوهای اسلحه ومهمات فرقه یازده درثمرخیل درنخستین روزهای جنگ.

  تلفات پیلوتان و عمله پروازی وضایعات هواپیما های شکاری، شکاری بمبارد، طیارات ترانسپورتی و هلیکوپترهای باربری و محاربوی اگرچه چندین بار دراین نوشته ها باز تاب یافته اند؛ ولی باید اذعان کرد که کافی نیست ومحتاج بررسی بیشتر است.

 درباره تلفات اهالی ملکی نیز معلومات دقیقی دردست نیست ؛ ولی بدون شک پس از اصابت صد ها موشک ومرمی توپ  دشمن بالای شهر نباید توقع داشت که نه بینی کسی خون شده ونه خسارتی به کسی رسیده باشد. مجاهدین خود بارها اعتراف کرده اند که از اثر انداخت های اسلحه ثقیل شان صد ها نفر از اهالی ملکی به قتل رسیده و هزاران تن آواره شده اند . مثلاً یک فرمانده حزب مولوی خالص، قوماندان عبدالهادی چنین می گوید : " .. از تلفات حکومت کابل اطلاعی در دست نیست ؛ ولی تلفات اهالی در داخل شهر سنگین است؛ زیرا اسلحه مجاهدین بلا وقفه گلوله پرتاب می کنند."  واما این جنگ خسارات فراوانی بر مردم شهر وارد نمود که نابودی صدها رمه گاو وگوسفند و حیوانات شیر ده واهلی، تخریب شدن صد ها منزل، سرای ها، مکتب ها موزیم هده ، سرک ها، پل ها، دواخانه ها، بند های آب ، فارم های غازی آباد و هزاران جریب زمین زراعتی را درپی داشته است.

 تلفات وضایعات طرف مقابل :

درباره تلفات و ضایعات نیروها واسلحه وتخنیک طرف مقابل نمی توان انتظا رداشت که ارقام دقیقی ارائه شود. اما بنابر گزارش های مسوؤلین کشف واستخبارات نظامی وچشم دید سربازان و اظهارات اهالی ملکی، استنطاق از اسیران، پرسش از زخمی ها وفراریان جنگ ، بازدید از شفاخانه ها، به دست آمدن اسلحه وتخنیک دشمن درمیدان جنگ و درنظر گرفتن گزارش های خبرنگاران آزاد وبی طرف و نشرات رسانه های صوتی وچاپی  می توان به ارقامی دست یافت که با حقیقت نزدیک باشند. دگروال یوسف درصص 256 کتاب معروفش تلک خرس تعداد کشته شده گان وزخمی های مجاهدین را درطول چهارماه جنگ 3000 تن ثبت نموده است: " .. مجاهدین بیش از سه هزار تن کشته ومجروح برجای گذاشتند. آن ها همه ذخایر دست داشته مهمات را درطی این جنگ به مصرف رسانیدند ... این حمله درماه مارچ سال 1989 آغاز یافت. شهر جلال آباد توسط 17000 عسکر حکومتی دفاع می شد. طبق منابع کمونیستی ( 15000 ) مجاهد درین حمله سهم گرفتند. دست کم ( 160000)فیر راکت وهاوان وتوپ درطی این حمله بر شهر انداخت گردید . تعداد تلفات حکومتی ( 2000 ) ومجاهدین ( 8000 ) تن وانمود شده است . "

 درگزارش حامد علمی آمده است : " نظر به احصائیه های صلیب سرخ بین المللی درماه مارچ به تعداد 440 تن ودرماه اپریل 496 تن درشفاخانه های آنان تداوی شده اند. اما نظر به احصائیه های دقیق منابع مختلف اعم از بیمارستان های پشاور وکلینیک های ساحوی واشخاصی که بدین منظور گماشته شده بودند درپنج هفته اول جنگ جلال آباد350 تن مجاهدین کشته وحدود 700 تن دیگر زخمی شدند که این احصائیه دقیق ترین ارقام درآن جنگ می باشد."

 درکتاب غوغایی بر بام جهان نوشته مصطفی حامد یک عضو ارشد القاعده نیز خواندیم که تلفات اجیران وداوطلبان عرب دراین جنگ به صدها تن رسیده بود.

  جنرال الکساندرلیاخوفسکی درص 130 کتاب" توفان درافغانستان" درباره تعداد تلفات مجاهدین درجنگ جلال آباد رقم بسیار درشتی به دست می دهد : .. برپایهء مدارک ، طی یک ماه جنگ از لحظهء آغاز تهاجم عمومی شورشیان وشبه نظامیان ( ملیشه های ) پاکستان درحومهء جلال آباد آن ها بیش از 8000نفر ( ازجمله 6000 کشته )، 12 تانک ، 5 نفر بر وخود رو زرهی، نزدیک به 160 توپ وهاوان ( خمپاره انداز ) را از دست داده اند. "  

اما بنابردقیق ترین گزارش ها که بعد ا زنوشتن کتاب اردو وسیاست درسه دهه اخیر به دسترس من قرار گرفت ، تلفات دشمن در درازای ده ماه جنگ چنین بوده است :

کشته : 2311 تن.   زخمی : 4321 تن. اسیر56 تن. ا زاثز ضربات توپچی وراکتی وتوپچی تخریب شده است : دستگاه بی ام یک 60 دستگاه. بی ام – 12 هفتاد ( 70 ) دستگاه. تانک 4 چین. توپچی مختلف النوع 16 ضرب.

 غنایم جنگی : تانک 8 چین، زرهپوش 3 عراده، توپ واوبوس و دستگاه های بی ام – 1 وبی ام – 12 هژده ( 18 ) ضرب.

  درپنج ماه پسین جنگ :

 کشته 312 تن.  زخمی : 534 تن .

 جمع عمومی : کشته های دشمن 2623 تن. جمع کل زخمی های طرف مقابل در درازای ده ماه : 4855 تن.

***

ب : اشتباهات و عواملی که باعث شکست مجاهدین شد :                               دگروال یوسف نویسنده کتاب تلک خرس که خویشتن را دربسی صفحات این کتاب ، استراتیژیست بزرگ ، استاد و آموزگارومرشد مجاهدین وهمه کاره سازمان جهنمی آی اس آی وارتش پاکستان درکارزار جهاد افغانستان می پندارد، در صص 256 و 257 کتابش شکست مجاهدین را درجنگ جلال آباد یک شکست مفتضحانه پنداشته و عوامل آن را چنین ارزیابی می کند:

" مجاهدین در نتیجه این جنگ چهار ماهه نتوانستند جلال آباد را اشغال نمایند. این شکست مایه تعجب من وسایر کسانی که با مطالعه وضعیت مشکل افغانستان سروکار داشتند نبود. مجاهدین بیش ا زسه هزار تن کشته ومجروح بر جای گذاشتند. آن ها همه ذخایر مهمات را در طی این جنگ به مصرف رسانیدند وعدم توانایی آن ها در عبور از ساحات ماین گذاری ورخنه به مواضع دفاعی باعث شد تا معنویات دشمن سریعاً بلند گردد.  .. آی اس آی ورهبران تنظیم ها درانتقال قبل از وقت شیوه چریکی به محاربه منظم وتمام عیار مرتکب یک اشتباه استراتیژیکی شدند. آن ها این سهو را با انتخاب جلال آباد هنوز بغرنجترساختند. چون رژیم کمونیستی به اثر از دست دادن جلال آباد درمقایسه به کابل به سقوط مواجه نمی گردید. آن ها جهت مصروف نگهداشتن قوای هوایی بر فرودگاه هایی چون کابل ویا بگرام هیچ گونه اقدامی نکردند. غلطی های تاکتیکی این جنگ به اندازه یی بود که می توان یک کتاب کاملی را از آن تدوین کرد. این همه جای تعجب نبود چون قوای نه چندان مؤثر مجاهدین در طی روز روشن بر مواضع مستحکم دفاعی حمله ور می شدند. حملات ایشان کمترین همآهنگی نداشته ودرتحت بمباری وآتش توپخانه مسلسل قرار داشتند. این جنگ ازنقطه نظر لوژستیک بسیار بد ترتیب شده بود. مهمات جنگی به اثر توقف ارسال آن از ایالات متحده ودرنتیجه از میان رفتن همه ذخایر استراتیژیک اوجری به قلت مواجه شده و غرض چنین یک حمله بزرگ بیش از یک هفته دوام کرده نمی توانست. " 

   به عقیده مصطفی حامد نویسنده کتاب" بر بام جهان " مجاهدین نباید برای رسیدن به پیروزی هدف مشکلی چون تسخیر شهر جلال آباد را برمی گزیدند. آنان می بایست به گزینه های خوبتر وآسانتری دست می زدند مانندقطع راه های ارتباطی اصلی میان پایتخت ودیگر شهرها ،مسدود ساختن راه های ارتباطی میان افغانستان وشوروی ویا تخریب این راه ها، تاسیس هسته های مقومت در شهرهای بزرگ،  ترور شخصیت های کمونیستی ، تخریب تأسیسات دولتی، ترور افسران عالیرتبه کمونیستی، مین کاری راه های که نیروهای کمونیستی ازآن استفاده می کنند، فشا ربرنیروهای دفاعی شهرها و تضعیف آن هاودرنهایت راندن آن ها به داخل شهرها و ( درحال حاضرطالبان تروریست ازبرخی ازاین نسخه جنگی القاعده استفاده می کنند . )  برعلاوه این ها، آقای مصطفی عوامل فراوانی رادرشکست مجاهدین و جنگجویان عرب در جنگ جلال آباد پر نقش می داند که مهمترین آن ها را برمی گزینیم :

 --برخوردار نبودن مجاهدین از دفاع ضد هوایی نیرومند. اگرچه استنگر داشتند ؛ ولی دربرابر یک قوای هوایی تا دندان مسلح موجودیت چند دستگاه استنگرغیر کافی بود.                                      – تازه کار بودن مجاهدین درجنگ های منظم. انتقال از جنگ چریکی به جنگ جبهه یی یک خبط واشتباه بزرگی بود که کارگزاران امریکایی و پاکستانی ورهبران مجاهدین انجام دادند.                     – دراختیار قرار ندادن اسلحه ثقیل پیشرفته مانند تانک وتوپچی به مجاهدین از سوی امریکاییان.           – عدم رهبری واحد ونبود همآهنگی میان تنظیم ها.                                                            – کشانیدن جنگ از اراضی کوهسار به دشت ها وهامون ها که باعث شد قوای توپخانه وهوایی دشمن اهداف غیر مستور را ترصد و ازبین ببرند.

  درباره جنگ جلال آباد و نقاط ضعف و قوت مجاهدین دراین جنگ شخصی به نام شاه محمود "خرد" رساله یی در 90 صفحه  درسال 1361 خ نوشته است که دوست عزیزم قاسم آسمایی زحمت فرستادن آن را به من از طریق انترنت به خود هموار کرده ومرا ازوجود چنین نوشته های چرندی درمورد حماسه و جماسه آفرینان جلال آباد آگاه ساخته اند. درحالی که ازلطف و مهربانی این رفیق بزرگوار اظهار سپاس می نمایم وبا قدردانی یاد آور می شوم که ایشان مبلغ پنجصد دالررا نیزازپول شخصی شان برای چاپ کتاب " یادمانده هایی از جنگ جلال آباد" تخصیص داده اند؛ باید بگویم که متأسفانه دراین رساله که معلوم است برای دلخوشی مجاهدین نوشته شده است، هیچ مطلب مستند، رقم دقیق و دلایل موجه یی برای روشن شدن حقایق تاریخی و نوشته شدن تاریخ حرب کشور وجود ندارد. آن چه وی نوشته است هوایی ، احساساتی و مبالغه آمیز وگهگاهی فانتزی گونه است : مثلاً وی یکی ازنقاط ضعیف مجاهدین را که منجربه شکست آنان درجنگ جلال آباد شد، فراهم آوری مواد لوژستیکی قیمت بهایی می پندارد که یقیناً از سوی ثروتمندان خلیج برای آنان تهیه شده بوده است. او می نویسد:" - فراهم آوری مواد لوژستیکی قیمت بهایی چون ابرکوت، بوت ودیگر تجهیزات وآماده بودن مواد غذایی پرتکلفی مانند انواع کیک های متلون، کلچه های رنگارنگ ، مربا، تخم، کریم رول وگوشت های یخنی شده و مرغ های بریان و آب های سرد بوتلی." به هرحال وی چند اشارهء جدی هم دربارهء این ضعف ها دارد که یکی دوتای آن را برمی شماریم: - کم بهاء دادن به نیرو وامکانات دولت، عدم دقت طراحان. در صفحه 40 درباره این طراحان چنین می نویسد : قراری که می شنویم این پلان از جانب مسؤولین جهادی کشور طرح نگردیده بلکه با دست دیگران طرح وعملی شده است. نظربه پخش رادیوی صدای امریکا ، این پلان توسط جنرالان پاکستانی به شمول سفیر امریکا طرح وعملی شده است." ضعف های دیگر مجاهدین به نظر آقای خرد این ها اند : عدم قومانده واحد ونبودن فرماندهی مرکزی وعملیات یک پارچه وهمآهنگ. کم بودن تعداد مجاهدین نسبت به نیروهای دولتی. واما نقاط قوت ( مثبت ) مجاهدین از نظر وی : شکست کلی وآفتابی نیروهای متجاوز وسفاک روسی حتی بلوک کمونیزم وفرار فضیحت بارورسوای ارتش سرخ در ترک افغانستان. شکست های پیهم مواضع دشمن وسقوط چندین ولایت کشور به دست پرتوان مجاهدین بعد ازخروج قوای روس ( جنگ جلال آباد کجا واین اباطیل ؟ ). هم مرز بودن این شهر با پشاور وآسانی رفت وآمد درخلال جنگ وسهولت عقب نشینی، سهولت وسرعت تدارکات جنگی ولوژستیکی مجاهدین درحین جنگ. رسیدن به موقع مجاهدین تازه دم وگروپ های امدادی برای مجاهدین، به دست گرفتن قومانده واحد جنگ ازطرف حاجی دین محمد مدیرامنیت ومعین اطلاعات وزارت دفاع حکومت مؤقت ، نشرات دامنه دار وتبلیغات وسیع رسانه های داخلی وخارجی به نفع مجاهدین.

  واما به نظر این نگارنده کاستی ها، اشتباهات ونقاط ضعف طرف مقابل رادرجنگ جلال آباد می توان به طور فشرده چنین برشمرد :

  - تغییر تاکتیک جنگی ( گذار از جنگ چریکی وغیر منظم به جنگ جبهه یی ومنظم ) که بنا بر ساده انگاری وخوش باوری جنرالان پاکستانی و افسران اطلاعاتی امریکا انجام یافت.                              – نداشتن اطلاعات دقیق از قوت ونیروی قوای مسلح جمهوری افغانستان وکم بهاء دادن نیروهای دولتی درجنگ رویا روی و جبهه یی وبرخورد احساساتی رهبرانی مانند گلبدین حکمتیار و خالص پس ازسقوط اسرارآمیز ثمرخیل.                                                                                         – عدم همآهنگی و تشریک مساعی و مشوره لازم میان تنظیم های هفت گانه و به ویژه دسته جات و گروپ های حمله کننده که دراطراف شهر حلقه زده بودند. مثلاً احمد شاه مسعود می گفت که ازبرنامه عملیات هیچ اطلاعی نداشت و این خبر را از ورای امواح رادیو شنیده است.                                 – محاصره نامکمل شهر وپیشبرد جنگ توسط دو شورای جداگانه قوماندان ها که از همدیگر به صورت مستقل و مجزا عمل می کردند.                                                                           – رقابت های حزبی میان تنظیم ها. به طور مثال میان حزب یونس خالص زیر رهبری انجنییر محمود و تنظیم محاذ ملی که فرمانده نظامی آن عبدالرحیم وردگ وزیر دفاع پیشین بود .                            – موجودیت استراتیژی های متفاوت میان تنظیم ها دررابطه به هدف وغایهء این جنگ . مثلاً رهبران هردو حزب اسلامی گلبدین وخالص منظور از به راه انداختن این جنگ را آوردن فشار نظامی بالای دولت و گرفتن امتیازسیاسی  عنوان می کردند؛ اما رحیم وردگ از تنظیم محاذ ملی می گفت : ستراتیژی ما فشار آوردن بالای رژیم کابل است تا آن ها را به میز مذاکره بکشانیم ودر مذاکرات دست قوی داشته باشیم.                                                                                                                – نبود قوای هوایی در تشکیلات تنظیم ها وبنابراین تفوق صد درصد دولت وکنترول جنگ از طریق هوا – نداشتن توپچی دورمنزل و قوای زرهی کافی برای یک جنگ جبهه یی ومنظم.                           – به وجود نیاوردن تناسب لازم نظامی درقوت های پیاده وتوپچی به مقایسه با نیروهای دولت. زیرا کارگزاران پاکستانی مجاهدین باید این اصل را در نظر می گرفتند که دریک جنگ تعرضی به وجود آوردن تناسب – حد اقل - دو بریک از لحاذ قوت های پیاده و توپچی وزرهی یک اصل مهم وحیاتی است.                                                                                                                  – آگاهی نداشتن اکثریت قابل ملاحظه قوماندانان از تاکتیک های جنگی معاصر در جنگ های جبهه یی و منظم کنونی.                                                                                                        – سر بریدن اسیران جنگی بلافاصله پس از سقوط ثمرخیل. این عمل وحشیانه وجنایت مشهود سبب شد تا سربازان وافسران قوای مسلح درجبهه شرق، به ماهیت و عمق پیمان های فریبنده مخالفین پی ببرند وتا پای جان از سنگرهای شان دفاع نمایند.                                                                            – تبلیغات ضعیف به مقایسه با تبلیغات دولت.                                                                    – کمبود و نرسیدن مهمات کافی دردشوار ترین لحظات جنگ.                                                – باز نگهداشته شدن شاهراه های کابل – جلال آباد و کابل – حیرتان توسط قوای دولت.

 

ج ، نقاط قوی و مثبت قطعات وجزوتام های جبهه شرق در جنگ جلال آباد :

 پیروزی درجنگ جلال آباد نتیجه ء قربانی ها وایثارخون پاک هزاران شهید قوای مسلح است که به خاطر حفظ استقلال ، تمامیت ارضی و حاکمیت ملی افغانستان ریخته شد، نه نتیجه کوشش ها وازخود گذری های یک تیم ویا یک شخص. دراین جنگ عادلانه اقوام مختلف این مرز وبوم از هزاره گرفته تا ازبک واز پشتون گرفته تا تاجک سهم گرفتند ومانند اسلاف شان سینه های ستبر شان را دربرابر هجوم لشکر بیگانه سپر ساختند. اما هیچکسی هم نمی تواند ازاین امر انکار ورزد که سوق واداره عالی ، پیگیری ، کاردانی و مهارت مقام های رهبری حزبی ونظامی در راس دوکتور نجیب الله قوماندان اعلی قوای مسلح کشورسبب شد تا دردفاع از شهر جلال آباد وراندن نیروهای متجاوز از سرزمین پدری مان فایق آییم . کسانی که آن روز ها را ازنزدیک دیده اند به یاد خواهند آورد که چگونه بلافاصله پس از شروع تجاوز تمام ادارات کشور چه نظامی وچه ملکی بسیج شدند تا مسایل لوزستیکی وتدارکاتی و دشواری های رسانیدن مواد مادی ضروری را در جبهه شرق فراهم سازند. به یاد آوریم جلسات پی درپی شورای عالی دفاع وطن را وچلسات همه روزهء قوماندانی اعلی قوای مسلح را وجلسات شورای وزیران را که به خاطرکمک به جبهه جنگ چگونه از جان مایه می گذاشتند و تا آخرین دقایق شب برای جل نیاز های تدارکاتی جبهات به ویژه جبهه شرق کار می نمودند. البته ناگفته پیدا است که انضباط و سطح بازخواست رهبری حزبی ودولتی و پیگیری وسواس برانگیزشخص رییس جمهوردرسفربرساختن کشوروارتقای میزان کارآمدی ارگان های حزبی ودولتی رمز پیروزی نیروهای ما درآن جنگ بود. مزید برآن چه گفته آمدیم نکات فراوان دیگری نیز دراین پیروزی نقش داشتند، از جمله :                         - موقع ندادن به دشمن تا جبهه ویا جبهات دیگری درسایر نقاط کشور باز کرده وقوای زمینی وهوایی کشور را تقسیم و پارچه پارچه نماید.                                                                              – بازنگه داشتن شاهراه کابل – حیرتان و بزرگ راه کابل – جلال آباد به ویژه تنگی ابریشم. اگرچه این شاهراه ها گهگاهی مسدود می شدند ؛ ولی دشمن هیچ گاه نتوانست به صورت دایمی و پیوسته بالای این شاهرگ های حیاتی جنگ کنترول داشته باشد.                                                                   – کار و پیکار لاینقطع و خسته گی ناپذیر ریاست های اکمال پرسونل ومواد مادی رؤسا وآمرین شعبات هرسه وزارت و هیأت رهبری قوای هوایی ومدافعه هوایی اردوی افغانستان.                                – توظیف افسران لایق وبا تجربه درراس گروپ های اپراتیفی درکشور به ویژه درجبهه شرق و درحساس ترین ودشوارترین شرایط جنگ.                                                                        – کار بی امان سیاسی آمرین سیاسی قطعات وجزوتام های جبهه برای تفهیم کردن انگیزهء دفاع ازسنگر و ضرورت دفاع از بلست بلست این خاک به سربازان وافسران حتی در زیر باران گلوله ومرمی دشمن. مواظبت دوامدار این مسؤولین سیاسی از وضع اعاشه ، البسه و تجهیزات پرسونل.        – تبلیغات بی امان و پیوسته دولتی درباره شکست تهاجم گسترده نیروهای بیگانه ( پاکستانی وعربی )بر سرزمین مقدس مان و آگاهی بخشیدن مردم درباره حقیقت وضرورت دفاع از کشور.                      – سوق واداره متین و تأمین همآهنگی وتشریک مساعی بین قوت های زمینی، توپچی وراکتی و قوای هوایی و از سوی دیگر بین قطعات وجزوتام های وزارت های دفاع ، داخله، امنیت دولتی، نیروهای حزبی و قطعات ملیشه وقومی .                                                                                    – استفاده مؤثر وبه موقع از راکت های سکاد وضربات قوای هوایی بعد از کشف دقیق اهداف آتشی توسط انواع مختلف کشف.                                                                                          – فعال نمودن ارگان های کشف واستخبارات جبهه و قطعات مادون و قیمت دادن به معلومات کشفی واستخباراتی به منظور به میدان کشیدن اهداف ونیات تکتیکی واستراتیژیکی دشمن.                         – وارد نمودن ضربات اسلحه ثقیل وقوای هوایی به صورت پیوسته بالای محلات سوق واداره وقرارگاه ها ، نقاط آتشی، محلات ترصد و جزوتام های خط اول ونیروهای ریزرف آنان درعمق جبهه .            – انتخاب دقیق استقامت ضربه اصلی و فرعی درهنگام تعرض متقابل .                                     – تجکیم نمودن مواضع، خطوط اصلی مدافعه ، حفر خندق ها وخندق های ارتباط  وپناهگاه ها و مواضع مستحکم ومستور برای توپچی و ووسایط زرهی.                                                      – به وجود آوردن کشت زارهای ماین برای پرسونل ووسایط دشمن درپیشروی خط مدافعه، حمایت آتشی این کشتزارها وموانع درهنگام حملات ومانورهای گاه وبیگاه دشمن.

  به نظر من نکات عمده ومهمی که قوای مسلح افغانستان را درآن جنگ تمام عیار پیروز ساخت همین ها بودند که هرنکتهء آن از صافی تجربه بیرون شده ومی تواند درسی باشد برای آن عده ازقوماندانان وافسران جوانی که به زودی مسؤولیت دفاع از سرزمین پدری شان را به صورت مستقلانه به دوش خواهند گرفت.                                                                    

 بخش آخرین

پیگفتار


September 24th, 2012


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسایل تاریخی