بازگشت
نگاه به اخراج مهاجرين افغاني از ايران
نويسنده: حامد شفايي نويسنده: حامد شفايي

دولت ايران باشدت و قساوت کم نظيری در هفته های اخير دست به اخراج افغانهای مهاجر از ايران زده است. بنا بر گزارش کميساريای عالي سازمان ملل متحد در امور مهاجرين، حکومت ايران در ظرف يکماه حدود 20 هزار مهاجر افغاني را از ايران به کشورشان بازگردانده است. شاهدان عيني اين اخراج دستجمعي را وحشتناک و خيلي شديد تعريف کرده اند. خبرنگار راديو بي بي سي آقای کريم عسکری که برای تهيه گزارش به مرز افغانستان در ولايت نيمروز رفته بود مي گويد که در مدت يکهفته حدود 25 هزار نفر تنها به مرز افغانستان در ناحيه زرنج اخراج شده اند. اخراج آنها در بد ترين وضع جوی که هوا طوفاني  و نا مناسب بوده است انجام شده است. اين در حاليست که کل جمعيت شهر زرنج شايد در حدودی باشد که ايران در ظرف يک هفته 25 هزار نفر را بطرف آن شهر اخراج نموده است. گزارشهای نيز رسيده است که بعضي از مهاجرين در آن نواحي مورد تاراج و اذيت و آزار گروههای اشرار قرار گرفته اند. يک خبرنگاران ديگر راديو بي بي سي که هفته پيش از هرات به ايران آمده است گفت که وی از شهر هرات تا مرز ايران را مملو از نفر در مسير راه ديده است که مانند يک راهپيمايي طويل در حرکت بودند. نمونه چنين چيزی را مي توان در رخدادهای خيلي هولناک طبيعي و يا در کشتار دستجمعي انسانها در بعضي کشورهای افريقايي ديد که مردم  به اين شدت و قساوت رانده مي شوند.

 

باز داشت افغانها نيز خيلي بيرحمانه بوده است. يکي از مهاجران افغاني از شهر قم بتاريخ 30 اپريل چنين نوشت:" يک نفر افغاني که خانم حامله اش در بيمارستان در بستر بوده است برای خريد دوا از بيمارستان بيرون مي شود که پوليس او را دستگير مي کند و هرچه او مشکلش را توضيح مي دهد که زنش نياز اشد به دوا دارد و طفلان کوچکش در خانه تنها اند، به گفته های او توجه نمي شود و او را به اردوگا برده و از آنجا به افغانستان اخراج مي کنند. خانم وی بر اثر نرسيدن دوا و کودکانش در منزل از تنهايي و گرسنگي همه مي ميرند. دوستان و آشنايان وی وقتي از جريان واقعه با خبر مي شوند به نزد آيت الله محقق کابلي مي روند تا از وی مشورت بخواهند تا اعتراض کنند و دست به تظاهرات بزنند."

 

مهاجر ديگری از تهران در تلفن گفت که :" برای اذيت و آزار افغانيها و توقيف آنها از  بچه های  اوباش سر کوچه استفاده مي شود و آنها افغانيها را مورد ضرب و شتم قرار داده و تحويل پوليس مي دهند."

 

موارد ذکر شده مشت نمونه ای خروار است. معلوم نيست که دهها هزار افغاني چگونه توقيف و چگونه اخراج شده اند. در اين زمينه بايد منابع دلسوز حقيقت ياب مانند رسانه های خبری، سازمانهای حقوق بشر و دولت افغانستان و کميساری ملل متحد تحقيق و جستجو نمايند. در هر صورت بازگشت اتباع کشورهای بيگانه حق هر کشور است، اما در چارچوب قانون و با رعايت حقوق بشر، چون موضوع مهاجرت يک مسئله بين المللي و حقوق بشری است. لذا تمام کشورها در برابر مهاجرين مطابق به اعلاميه جهاني حقوق بشر، معاهده 1951 جنيف و منشور سازمان ملل متحد مسئوليت دارد تا نهايت احتياط را در رعايت حقوق مهاجرين بنمايند.

 

مهاجرت افغانيها به ايران سابقه طولاني دارد. در زمان ژريم شاهنشاهي ايران عده ای قليلي از افغانها برای کار به ايران مهاجرت کرده بودند. پس از اشغال افغانستان توسط قوای اتحاد جماهير شوری سابق مهاجرت افغانها به ايران جنبه سياسي و عقيدتي بخود گرفت. در طي 14 سال حاکميت حزب دموکراتيک خلق افغانستان حدود يک و نيم ميليون افغاني به ايران مهاجرت کردند. در اين دوره ايران آنها را در شهرهای مختلف اجازه اقامت داد. البته به عده ای زيادی در همان زمان نيز اجازه اقامت داده نشده بود و بصورت غير قانوني زندگي مي کردند.

 

پس از پيروزی گروههای مجاهدين در افغانستان در سال 1992، دولت ايران همواره کوشيده است تا افغانيها را از ايران اخراج کند.  طرح اخراج مهاجرين روی برنامه و روی کدام نظمي نبوده است، بلکه هر موقعي که دل شان خواسته يکباره فشار خيلي سختي را بر مهاجرين وارد آورده و پس از چندی ملايمتر شده است.

 

دولت ايران از ابتدا نخواسته است که افغانهای مهاجر را بعنوان مهاجر قبول کند. آنها را " آوارگان افغاني"  و حالا " افغانيهای غير قانوني" مي گويند. معمولا مسلمانان به مسلمانان ديگر که بخاطر حفظ جان خويش از ديار شان هجرت کرده اند، کلمه " مهاجر" را بکار مي برند که از زمان هجرت پيامبر اسلام حضرت محمد (ص) از مکه به مدينه آغاز و تاکنون اين اسم مانده و بکار برده مي شود، ولي در ايران بطور رسمي اين کلمه در مورد مهاجرين افغاني بکار نرفته است، بلکه در رسميات به افغانهای مهاجر " آواره" که يک کلمه نا مناسب و تحقير اميز است استفاده شده است.

 

خارج از مبحث اسلامي مهاجر از خود تعريف خاص دارد که در قوانين و معاهدات بين المللي تعريف شده است. در کشورهای غربي پنانجويان را مصاحبه مي کنند و به دسته های مختلفي طبق قرار دادهای بين المللي به آنها اقامت مي دهند. در قوانين شان حقوق و مسئوليتهای مهاجرين ذکر شده است و که اساس قوانين شان را اعلاميه جهاني حقوق بشر، کنوانسيونها و قرار دادهای بين المللي در امور مهاجرين تشکيل مي دهند. وقتي شخصي بعنوان پناهنده چه پناهنده سياسي و چه پناهنده اجتماعي قبول مي شود طبق قانون با  او رفتار مي شود و از حقوق و مسئوليتهای معيني بدون تبعيض بر خوردار مي گردد.

 

از چيزهای اساسي که در قوانين بين المللي مهاجرت آمده است اين است که مهاجرين از حق زندگي قانوني، مسکن، کار، تحصيل، ورزش، گشت و گذار آزادانه، درمان و بيمه، الحاق اعضای خانواده شان، حق پاسپورت، حق تابعيت بر خور دارباشند. در اينجا اين سئوال مي شود که آيا در مورد افغانيهای مهاجر در ايران چنين حقوقي رعايت شده است؟ کساني که حدود سي سال در ايران زندگي کرده اند و يا در آنجا تولد شده و بزرگ شده اند آيا حق اقامت دايم را در آنکشور دارند؟ اصل چهل دوم قانون اساسي جهموری اسلامي ايران مي گويد که خارجيها مي توانند مطابق به قانون تابعيت ايران را کسب کنند، آيا افغانيهای مقيم ايران از اين اصل قانوني بر خور دار شده اند؟ بر در مورد خورد بدون تبعيض چه؟ در کشورهای اروپايي اکثر مهاجرين را مسلمانان تشکيل مي دهند، ولي در اينجا قانوني بنام " قانون برابری" در تمام کشورهای عضو اتحاديه اروپا نافذ شده است که تمام اعضای اتحاديه اروپا ملزم به رعايت حقوق مهاجرين و اقليتهای ساکن بدون تبعيض هستند. مسلمان و غير مسلمان برای اينها يکي است و انسان و انسانيت مهم است. چرا در کشورهای اسلامي با هم دينان شان يعني مسلمانان مهاجر بر خورد اسلامي و بدون تبعيض نمي شود؟ لا اقل از کشورهايي که ادعای حکومت اسلامي و برابری و برادری اسلامي را دارند انتظار مي رود که با مسلمانان هم دين شان رفتار اسلامي و انساني بدون تبعيض داشته باشند.

افغانيها چه نقشي مثبتي را در جامعه ايران داشته است؟

افغانيهای مهاجر در سخترين سالهای مردم ايران يعني در هشت سال جنگ ايران با عراق به آنها کمک کردند. افغانهای زيادی برای دفاع از سرزمين ايران در جنگ ايران و عراق شرکت کردند و جانهای عزيز شان را از دست دادند. در زمان جنگ که تقريبا  تمام مردان ايراني مشغول جنگ با نيروهای عراقي بودند، افغانيهای مهاجر خالصانه خلای نيروی کار جامعه ايران را پر کرده بودند و ايران با کمبود نيروی کار در اين دوره دشوار مواجه نشد. افغاني ها نيروی کار کاملا ارزان و مورد اعتماد در ايران بود. پس از ختم جنگ، افغانيها بعنوان کارگر در بازسازی دهها شهر خراب شده ای ايران سهم بزرگ داشتند، ولي پاسخ اينهمه مسئوليت پذيری و دلسوزی افغاني ها چگونه جبران مي شود؟

 

مهاجرين افغاني هميشه بي کس و مظلوم بوده است. به هر اندازه که حقوق شان نقض شده صدای از کسي بيرون نشده است. دولت افغانستان چه در گذشته  و چه در حال حاضر نتوانسته است که از حقوق مهاجرين افغاني در خارج از کشور دفاع کند. ضعف دولت در حاضر به حدی است که با وجود داشتن يک وزارت نام نهاد موسوم به وزارت مهاجرين هيچ برنامه موثری برای عودت آبرومندانه ی مهاجرين ندارد. دولت قرار دادهای دو جانبه و سه جانبه ای را با بعضي کشورها و سازمان ملل متحد برای عودت مهاجرين افغاني امضاء  نموده است، بدون کدام برنامه و طرحي حساب شده ای. کشورهای امضاء کننده، طرح موسوم به بازگشت داوطلبانه را با اخراج اجباری بطور دستجمعي و فاجعه اميزعملي مي سازند و دولت افغانستان همچنان سکوت مي کند؟ چندی پيش وزير امور خارجه افغانستان داکتر اسپنتا به ايران سفر نمود. انتظار مي رفت که مشکلات مهاجرين از مهمترين گفتگوهای ايشان با مقامات ايراني باشد، ولي در عمل ديده شد که ايشان نيز توجه به مشکلات ميليونها مهاجر افغاني نکرد و ما اکنون شاهد چنين اخراج سريع و شديد افغانيها از ايران هستيم که مي تواند در داخل افغانستان فاجعه انساني را در پي داشته باشد.

 

توانمندی دولت افغانستان و سازمان ملل متحد برای عودت مهاجرين در چه حد است؟

چند ماه پيش وزير امور ماليه افغانستان اقای احدی در مصاحبه اش به راديو بي بي سي گفت " در افغانستان حدود دو ميليون بيکار وجود دارد".  وقتي در کشوري کار نيست و مردم از نا امني، فقر، بيکاری، مشکل مسکن، فساد اداری رنج مي برند چگونه ميليونها مهاجر به افغانستان باز گردند؟ دهها هزار نفر هم اکنون در افغانستان بدون خانه اند. دولت افغانستان و مقامات سازمان ملل متحد و کشورهايي که مهاجرين افغاني در آنها قرار دارند بايد برای باز گشت افغانها به کشورشان برنامه ريزی دقيقتر و حساب شده تر داشته باشند و مشکلات اساسي آنها را مانند اسکان، کار، امنيت، تحصيل در نظر بگيرند. عودت مهاجرين نبايد شتابزده باشد تا بحران اجتماعي را به بار بياورد. طرح باز گشت بايد بر اساس ظرفيتها و توان منديهای دولت افغانستان و امکانات موجود عملي گردد. بر نحوه بازگشت داوطلبانه نظارت شود تا شکل اجباری را بخود نگيرد. با مهاجرين مطابق به قوانين بين المللي بر خورد گردد. به شکايات مهاجرين رسيدگي شود. با مهاجرين اخراج شده در افغانستان مصاحبه شود و مشکلات آنها مورد توجه قرار گيرد. ممکن است که تعداد زيادی از مهاجرين بدون تسويه حساب شان اخراج شده باشند و به آنها فرصت داده شود تا مطالبات و بدهکاريهای مالي شان را تسويه نمايند. اميد است که کميسيون مستقل حقوق بشر افغانستان به موضوع اخراج مهاجرين بعنوان يک مسئله حقوق بشر رسيدگي کند و با مهاجرين اخراج شده در شهرهای مرزی ملاقات و مصاحبه شده و حقايق منتشر گردد.

در اينجا بايد از رسانه های جمعي، مخصوصا راديو بي بي سي که در نشر خبرهای مهاجرين افغاني در ايران پيشگام بوده است قدرداني نمود و از رسانه های که متاسفانه سکوت اختيار کرده اند انتقاد کرد، مخصوصا رسانه های افغاني. از وزارت مهاجرين افغانستان و از وزارت خارجه و سفارتخانه های آن که در امر مهاجرين کم کاری کرده اند شديدا انتقاد کرد. متآسفانه بسيار از سفارتخانه های افغانستان در خارج وظيفه شان را درست پيش برده نمي توانند. يکي از وظايف اساسي يک سفارت خانه حمايت و دفاع از حقوق اتباع آنکشور در خارج است. ديده مي شود که اغلب سفارتخانه های افغانستان در خارج از کشور در انجام اين وظيفه مهم شان عاجر بوده اند. در اين زمينه بسياری از مهاجرين افغاني در اروپا وکشورهای ايران و پاکستان معترض اند. حتي در بعضي کشورهای اروپايي گفتگوی بر سری نوشتن يک اعتراض نامه جمعي به وزارت خارجه افغانستان از کم کاری بعضي از سفارتخانه ها با مهاجرين است. البته ممکن است اين کم کاری ناشي از عدم برنامه مشخخص دولت در امور مهاجرين باشد. در هر صورت اميد است که مقامات دولت افغانستان در رابطه با عودت مهاجرين افغانستان برنامه ريزی دقيق تر و مطابق به منافع ملي و با توجه به ظرفيتهای کاری و امکاناتش ايجاد نمايد و سفارتخانه های افغانستان مسئوليت بيشتری در حمايت از حقوق مهاجرين و کمک به حل مشکلات آنها بگيرند!

 

همچنين اميد است که کشورهای ميزبان از حوصله مندی و بردباری بيشتری در طرح بازگشت مهاجرين کار گرفته و مهاجرين افغاني را در يک پروسه طولاني تر بصورت داوطلبانه تشويق به بازگشت نمايند و از خراج اجباری خود داری نمايند!

 

 


May 6th, 2007


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسايل اجتماعي