عروس نوروز

_________

ائین  نوروز من  اندر گروگان  است کنون

گلهای امیدوارزو پرت وپاشان است کنون

عروس نوروز  به  قید  فتوای  نوروز  گریز

قید زنجیر پشت کنده بند زندان است کنون

ار عروس نوروز اید ،ریزم بپاش گلهای ناز

تخت وتاج زری ارم، که او ارمان است کنون

مطربان و عندلیب با شور و شعارهای نوین

طرح نو،روش نو،این شرط پیمان است کنون

فرا  تبعیض د مد نوروز روز  نوروز ، هر  نوروز

میهن نوروز بدست فرق وشیطان است کنون

نازم ان نوروز  رها گردد  زچنگ  شر و نفاق

گل وبلبل مست و خندان درگلستان است کنون

چون برگ خشک شاخه ای افتیده "پیمان"درچمن

باد  نوروز  ار  وزد  سبز  و  بهاران  است  کنون

حسن پیمان

سه-میلۀ نوروزی:-نوروزهمه پدیده هارا درطبیعت بیدار وبه حرکت درمی اورد؛جان تازه ونفس تازه میبخشد.نسیم بهاری،انگیزه ای جنبش وبیداری،تحول وحرکت ودگرگونیها را می افریند؛پیام اور سرور وخوشی وسعادت است.اندیشۀ نو،ارمانها وارزوها وامید های نو،فصل خروش بیدارباش،کاروتلاش وتحرک نو وزنده داری،همسوئی وهمدلیهای نوین ومایۀ نو ونوپذیری است.ایجادگراعتبارها واعتمادهای نوین؛الفتها وصمیمیتها راستی ومهربانیها وصداقتهای نوین است.وپیروزی نو برکهنه است.سال کهنه جای خودارامطابق به قانونمندی روند تکامل درطبیعت به روز نو به ماه نو وایام نوین،به افکارواندیشه های نوین،رفتارها وروشهای نوین تعویض میکند.انچه کهنه است با او وداع میگردد.روح تازه جرئت تازه حرکت وجنبش تازه به همه زنده جانها وکائینان،نبات وحیوان وبویژه برای انسان میدمدماند و زنده میسازد.جنبش ولادتها وزائیشها وروئیشها وپوئیشها وپندارهای نو واغاذ گر همه چیزنو درطبیعت است.ا

مرسوم است که دراین روزباعظمت میراثی-عنعنوی-تأریخی؛شهروندان به دیدو وادید دوستان واقارب وخویشاوندان برای مبارک باد وابراز همدردیها به خانه های یکدیگرمیروند.نخست دردیدن بزرکان ومحاسن سفیدان برای ادای احترام وبویژه به خانواده هائیکه مصیبت دیده وعزادارهستند،برای ابراز غمشریکی وتسلیت ودلداری واحوال پرسی مانند سائیر اعیاد ازنزدیک حضوربه هم میرسانند.وبا دلهای گرم مملو ازمهرومحبت برای رفع کدورتها وتجدید روشها ورفتارهای ناپسند ونامطلوب پاروپراربرای طرد خصومتهای پیشینه وزدودن غبارکینه وبغض وملالتهای خاطرات مکدرونامیمون وتجدیدوتحکیم مجدد دوستیها ومحبتها؛باصفا وصمیمیتهای تازه وباروحیۀ نوین وعاری ازهرگونه تعصب وتبعیض؛یک دیگررا به اغوش میکشند.وبرای عیادت مریضان ومعلولین وبویژه خانواده های شهیدان برای ابراز همدردی ها وغمشریکیها وتسلیتها به پرسان شان میروند؛که یکی ازرسوم وسنتهای دیرینه وپسندیدۀ مردم ما دراین جشن وهمه اعیاد بوده است.که دراین روز خوشی وعید نوروز؛اطفال وخرد سالان معمولأ ازبزرگان طمع وتوقع"عیدی"دارند وبزرگان نیز مبلغی را بنام عیدی برای ایشان هدیه مینمایند،نوازش میکنند وازاهمیت وارزشهای میراثی این روز اگاهی میدهند.و

نوروز نماد پاکی ونظافت:-دراین روزنو نظافت وپاک کاری ها شرط اساسی ورکن مهم میراث نوروزی بوده؛یک روز قبل از نوروزرا برای خانه تکانیها وافتاب وهوادادن فرش وظرف ولوازم خانه؛شستو شوی وپاکیزگی خانه ومنازل ؛در ودیوار وائینه ها وکلکینها وپنجره ها ودرصورت لزوم رنگمالی مجدد نموده با پرده های نوین گلشن زیبا مزین مینمایند.لباسهای نو میپوشند ویا پاک میشویند وبروزنوروز میپوشند.ودرصورت لزوم فرش و ظرف ولوازم خانه هارا نیز نو وتبدیل مینمایند؛وانچه که به نظرشان کهنه وغیرکارامد باشد انرا به دورمی اندازند وهمه چیزرا نو وتازه میسازند.و

اندیشۀ ژرفیکه دربارۀ این روز وصلت ورسیدن به هدف ودرک ازروند تکامل طبیعت وشناخت ازقانونمندیها درونی ان ؛مولانای بزرگ خداوندگاربلخ دارد؛ظریفانه ومحتاطانه چنین اشکار میسازد:و

امده اول به اقلیم جهاد

وزجهادی برنباتی اوفتاد

سالها اندرنباتی عمرکرد

وزجهادی نام ناورد ازنبرد

وزنباتی چون به حیوان اوفتاد

نامدش حال نباتی هیچ یاد

بازازحیوان سوی انسانیش

میکشدان خالقی که دانیش

همچنین ازاقلیم تا اقلیم زفت

تا شد اکنون عاقل ودانا وزفت

عقلهای اولینش یاد نیست

هم ازاین عقلش تحول کردنیست

باز ازخوابش به بیداری کشند

که کند برحالت خود ریشخند

دراین روز همه اب تن گرفته میشویند ومعطر میسازند.جوانان تازه نامزادبا تحفه های نوروزی به خانه های نامزاد های خود میروند.لباس وزیورات وجواهرات و مواد غذائی ماهی،جلبی،کلچه های گوناگون وانواع شیرینی باب ومیوه جات خشک وتازه تهیه نموده به خانوادۀ عروس اینده خود میروند.ومتقابلأ فامیل عروس نیز لباسهای نوبرای داماد ایندۀ خود وبا تحفه های لازم طبق عنعنه به خانۀ داماد خود میبروندکه؛این مراسم را یک اقدام نیک برای تحکیم وصلت و اغاذ خوشبختی دوجوان دلداده ی نامزاد شده میپندارند.نوروز نوسازی زندگی را می اموزد؛انسانها بایدباطبعیت نو خودرا نو،عیاروموافق سازند وخودرا بسوی تغیر ونوپذیری وتحول پسندی حرکت وجنبش،کاروتولید موافق،برابروبازسازی نموده واماده سازندوانسان باید روحأ ومعنأوجسمأ بازسازی و خودرا وارد تغیروتکامل بسازد.شادی وخوشحالی را بخود به خانواده واقارب وخویشاوندان وبه محیط خود راه اندزی کند. وازاندیشۀ فقید گاندی زعیم بزرگ ملی هندوستان استمداد جوید؛وی معتقدبودکه انسان دردشوارترین شرائیط زندگی مقاومت نموده وبا اندوه وغم باید با خوشحالی نبرد کند وهمیشه درسراغ خوشحالی باشد ورنه هیچگونه تغیری نمیتواند با تن دردادن به مأیوسیتها ونا ملائیمات به زندگی خود وارد اورد....!--لذا؛انسان بایدبه مأیوسی وناامیدی تن درندهد وبا مشکلات ودشواریها دلیرانه نبردوپنجه نرم کند.انسانها استعدادهای نهفتۀ خودرابه شیوه های جدید ونو مجددأخلاقانه بکاراندازند ودرجهت رشد وانکشاف درهمه امور زندگی خودوجامعۀ خود بیشتروسعت ورونق دهند.ا

میله های مروج عنعنوی:-که مهمترین انها،پهلوانی اسپ سواری وبزکشی که ازعنعنات دیرینۀ مردمان صفحات شمال کشور دراین روز بوده وبعدأ درکابل دریک حلقۀ محدوددر"غازی ستودیم"ودربرخی مناطق دیگرنیزرواج گردیده است.بگونۀ مثال درشهرمیمنه مرکز ولایت باستانی فاریاب؛بای ها وثروتمندان ودنیاداران عنعنه پرست وفرهنگ دوست میمنه؛حتا برای یک هفته به استقبال همچو روزها واعیاد دیگر ودرمراسم عروسی وشیرینی خوریها وحتا درختنه سوریهای خود مسابقات دلچسپ وهیه جان اورپهلوانی وبزکشی با چابک سواری چاپ اندازان پهلوان ونامداربشکل باشکوه ان براه می انداختند.که دراین مراسم حتی ازولایات دورونزدیک صفحات شمال نیز با اسپها وچاپ اندازان ماهر خود امده درهمچو جشنواره ها اشتراک مینمودند.که درمجموع این مراسم ومسابقات بویژه بیشتردرصفحات  شمال کشور ازبسیاردیرینه ها معمول ومروج بوده وهمه ساله برقابت درهریک ازاین ولایات به نوبت براه انداخته میشد.افزون بران دراین روزباستانی،شترجنگی،سگ جنگی،بودنه جنگی،کبک جنگی،قوچ جنگی،بادپرک یا کاغذپران جنگی،تخم جنگی وسائیربازیهای سرگرم کننده اطفال وجوانان چون توپ دنده بازی،چلک بازی،سواربراسپکهای چوبی چرخکی،وغلتانکها،غرغرکان که مانند زاغ اوازمیکشدوبه زبان اوزبکی"قرغه"معنامیدهد؛عراده جات وموترهای چوبی،دلقکهای بازنگریاداربازکهای چوبی وبسا اسباب ساخت نجاران ماهر محل تهیه وبرای سرگرمیهای اطفال وجوانان وشهروندان اماده میگردید.که بالخاصه درهمچوروزهای اعیاد وجنواره ها پسر بچه گگهای سفید پوش باوسکتهای سرخ زریدار وائینه بند ازسمتهای لغمان وجلال ابادویا ازمناطق جنوبی کشور می امدند،سرورد وموسیقی به زبان خود سرداده با پایزیبهای قشنگ خود رقص وبازی نموده شهروندان میمنه را لحظه ها مسرور نگهمیداشتند ومردم بالای انها پولها پاش میدادن وبیشترتشویق میکردندکه برای شان خیلیها دیدنی ودلچسپ بود. وبویژه میلۀ معروف"گل سرخ مزار"درمزارشریف که بعد از ختم مراسم باشکوه ژنده بالای سخی علی مرتضی(رض)که تا 40 روزادارمه دارد؛ومیله های گل ارغوان دردرۀ خواجه صفا وشهدای صالحین ومناطق دیگرکابل که شهروندان به میلۀ ارغوان،پهلوانی،ضرب میل،کبک جنگی،سگ جنگی بادپرک جنگی وغیره برای تماشا میرفتند وازهوای معطر وگوارای نوروزبهاری بهره میبردند ونوروزرا باجشن وپایکوبی باسازوسرود وموسیقی وبا شورشوق فراوان استقبال مینمودند.که عاشقان ودلباخته گان نیز دراین روز برای ابراز محبت اتشین وعشق سوزان خود سروده ها میساخته اندکه؛یکی ازمعروفترین سروده های عاشقانه:و

بیاکه بریم به مزار ملا محمدجان

سیل گل لالهزار واوادلبرجان

است که انرا مکمل زمزمه مینمودندکه؛بمثابۀ یک فلکلورزیبای فرهنگ دیرینه درزبانها جاری وورد زبانها گردیده است ویکی ازمهمترین میراث فرهنگی این سرزمین است که داستان راستین عشق ومحبت  اتشین دودلدادۀ ان نهایت دلچسپ بوده و هرگزفراموش خاطره ها نمیگردد.ا

سفره های نوروزی:-که یکی ازباارزشترین رسوم تأریخی عنعنوی نوروزی بوده که باغذاها ومیوه های شیرین لذیذ مردم ما سفرۀ خودرا رنگین میسازند.که پیرامون عمده ترین انها دراینجا بطورایجاز مکث مینمائیم:ر

یک:-میلۀ سمنک یاسمنو یاسمنی یاسوملی:-یکی ازکهنترین میراث ارزشمند سرگرمی برای رنگین سازی و لذیذ وبا مزه ساختن روی سفره نوروزی سمنی ویا به زبان اوزبیکی(تورکی)"سوملی"استکه با ترانۀ سمنک یا سوملی این گرانبها ترین میراث عنعنوی وفرهنگی باچنگ ودف ورقص وپایکوبی به مراسم عید نوروزی ازطرف خانمها ودختران جوان که درجریان پخت وپز وتهیۀ سمنک یا سمنو اجرا میگردد.طوریکه این مراسم درشهرباستانی میمنه درولایت فاریاب ازسابق رواج مانده مرسوم  است اینست که:نظربه  ضرورت یکمقدارگندم را پاک نموده خوب میشویند وبالای یک تکۀ سفیدپاک یا ململ پاک ونوبه اندازۀ ضرورت انداخته دربالای یک تختۀ چوبی پاک کلان ویا صندلی میگذارند،بالای ان اب پاک میپاشند ومرطوب نگهمیدارند ویا درزیر باران میگزارند به فال انکه لذت ان بیشترمیگردد.پس ازانکه به نشأونمو نشست وتخمین بیشترازدوسانتی متر بالاترنمو نکند وسبزۀ ان رنگ سبزتیره را بخود نگیرد،تا سبزه های نورس بیشترشیرۀ گندم را صرف نموده بیشتربالغ نگردند؛بایک قیچی نو وپاک، سبزه های زیادی ان که انها علف هستند بکلی قطع وریشۀ باقیماندۀنیم ساقۀ سبزه که شیره و مواد غذائی لذیذ دارد،دربین دوسنگ پاک ویا دربین اونگهای پاک کلان انداخته میکوبندویا درعصرحاضر ازطریق ماشینهای گرایندریا شیره کشی برقی شیرۀ انرا میگیرند ازیک داکه یا ململ سفید نوپاک فلترنموده وهفت مراتبه این پروسه راتکرارأ انجام میدهند وصاف میسازند؛یعنی هفت باربالای این مواد چاپیده شده ریشه باسبزۀ نیم ساق اب پاک وصاف میریزند وتصفیه مینمایندتا شیرۀ مورد ضرورت درتفاله باقینماند،شیرۀ حاصل شده دریک ظرف پاک کشیده شده وتفاله راباسبزه های بریده شدۀ گندم یکجا به مواشی خود بویژه به گاو های شیری میدهند که باعث ازدیاد شیروتقویت هجرات وسلولهای هامونهای شیردهندۀ گاودرپستانها نیز میگردد وبه ازدیاد شیر کمک میرساند ویا برخی ها دراب روان می اندازند.بعدأ دیگ پاک کلان چدنی را بالای اجاق کلان حفرشده دریک گوشۀ حویلی نصب نموده اطراف انرا با کل ترمسدود مینمایندودرعقب دیگ یک دود رو میمانندتا سمنک ازاسیب دود درامان بماند.ویک ملاقه روغن به زیردیگ می اندازندتازیردیگ نگیردوچسپیده نسوزد.وشیرۀ مطلوب رابااب پاک وارد بی سبوس یکجا ترکیب نموده دربین دیگ انداخته خمیر مینمایند واتش دیگ را شدیدترمیسازندوبالای ان متواترپیوسته اب انداخته شورمیدهندتانسوزد واین پروسه نیز هفت مراتبه تکرار میگردد.بگونۀ مثال:به معیارهای تعین شده معمولأ دریک سیرکندم پنج سیرارد ضرورت است؛هرقدرکه این مقدار باهمین معیاربیشترباشد؛شیرینترولذیذتر وطعم ان مزه دارترمیگردد.که باچمچه های کلان ویا کفگیرپاک پیوسته بدون توقف به نوبت دیگ را شورمدهند وتا صبح بیدارخوابی میکشندتازمانیکه خمیره به پختگی خودرسیده ومعمولأ بعد از30 دقیقه جوش خوردن رنگ سیاه ان به تدریج رنگ اصلی را به خود گرفته به گونۀ حلوا رنگ ان سرخ میگردد وبه اندازه ای جوشداده میشود که بالاخره رنگ خرمائی را بخودبگیرد.که این مرحله تخمین مدت دو ساعت را دربرمیگیرد.ومتباقی نظربه شدت اتش مطابق ضرورت(6 مراتب)دیگراب انداخته میشود که هرمرتبۀ ان از(30تا60)دقیقه جوش را دربرمیگیرد؛وبعدأبمانند"پلو"دم داده میشود؛ویک ساعت پیش ازدم دادن(20دانه چهارمغز)دختران جوان به رسم مراد ونیت نموده دربین دیگ می اندازندکه،این مدت جوش نیز از(3تا4)ساعت را دربرمیگیرد.چیزمهمی که دراینرسم سمنک سازی ارزش فرهنگی -عنعنوی دارد ترانۀ ویژۀ  معروف سمنک است که خانمها ودختران باسرورومستی فراوان میسرایندکه دراین جا صرف دو فرد ان بیادم مانده است  که باین ترتیب شب را سحر میکنند:ا

سمنک درجوش ماچمچه زنیم

دیگران درخواب مادفچه زنیم

سمنک سال یکباراست

سمنک نزربهاراست

تا اخراین ترانه را مکمل زمزمه نموده وشب را الا صبح با این سرودۀ بهاری وبا رقص وپیکوبی الا پخته شدن واماده شدن سمنک شب را بسر میرسانند.بعدأ زنان مسن بادرود ودعا سردیگ را باز نموده سال پرفیض وبرکت که پیشروی دارند به فال نیک گرفته ودختران برای خود بخت ومراد استدعا مینمایند.انگارسمنک باین دشواری ومدت طولانی وبیدارخوابی به پختگی میرسد واماده وزیب سفرۀ رنگین نوروزی میگردد  وبه تقسیم ان اغاذ مینمایند.نخست به خویشاوندان واقارب وهمسایگان ودوستان توزیع نموده ومتباقی را بامهمانان خود با سرور وخوشحالی صرف مینمایند.که سمنک لذیذ ترین موئلفۀ سفرۀ نوروزی را تشکیل میدهدورنگین ترمیسازد ودرقطارسائیر غذاها ومیوه جات شیرین بامزه گذاشته شده صرف میگردد.که دراکثرشهرها واستانها وولایات افغانستان بنامهای"7 میوه"؛"7-س-"ویا"7-ش-"چنین مروج است:ا

دو-هفت میوه:-ازجملۀ میوه جات مروج،هفت نوع میوه راانتخاب مینمایند؛یک یا دوروزپیش انها را خوب پاک نموده میشویند ودریک ظرف بزرگ اب میاندازند تا مزه وشیرۀ میوه هارا بخود بگیرد که ازترکیب مزه وشیرینی میوه جات اب لذیذ وحیات بخش بدست می اید.بعدأدرروزنوروز درپیاله ها وگیلاسها تقسیم نموده با اعضای فامیل وبا اقرب وخویشاوندان ومهمانان خود صرف مینمایند وازان بهره میگیرندوراحت اساس میکنند.که این میوه ها معمولأ ازمیوه های خشک شدۀ(انجیر، مغزبادام پوست شده، مغزپسته،زرد الوی خشک"غولینگ خسته دارویا بی خستۀ انرا"اشتق ویا کشته")مینامند،سنجد،کشمش سرخ افتابی ویا سبز سایگی،مغزچهامغز یاازجوز پوست شد؛تهیه میگردد.و

سه-هفت-س-:-سفره خودراباچیدن هفت نوع مواد غذائی که حرف اول ان با"-س-"اغاذ میگردد چنین رنگین میسازند:و

الف:سمنک:-مانندحلوا رنگ خرمائی دارای طعم شیرین وبامزه بوده ازشیرۀ سبزۀ نوظهور جوانۀ گندم تهیه میگرددکه یک غذای مقوی است.و

ب-سیب:-یگانه میوۀ پرمنفعت است که مقدارزیاد اهن دارد وانرا سبول زیبائی وتازگی نیز خوانده اند.و

ت-سبزی یاسلاد:-که حاوی ویتامینها ومنرالهای فراوان بوده وضرورت بدن را ازاین ناحیه مرفوع میسازد وهم نمادی از سرسبزی وشادابی وطراوت بوده ونیز سمبول کامیابی خوانده اند.و

ث-سرکه:- یک مایع ترش است دربسا غذا ها انداخته شده منحیث یک مواد اشتها اور"اپی تایزر"خورده میشود.وطعم ومزۀ بیشترمیبخشد وخوشخورمیسازد.واستفادۀ بیشتران برای کسانیکه تیزاب معده داشته باشند مفید نبوده اسیدتی معده را زیاد ترمیسازد.و

ج-سنجد:-یک میوۀ شیرین وبامزه است وسمبول ارامش وراحت نیز خوانده اند،خوردن ان مفید است.و

د-سیر:-ازجملۀ سبزیجات مفیده بوده نه تنها خاصیت(انتی بیوتیکی) یاضد مکروبی دارد؛بلکه صرف ان با انواع غذاها انواع کباب ها وگوشت ها وسوپها(شروپه یا شوربا یا شورواها)وسلادها وغیره مفید بوده وطعم غذارا خوش مزه میسازد؛که دراین جا بنام سمبول صلح ونمادی از صبر وحوصله وبردباری خوانده میشود.و

پ-سماروق:-  درعلم (بیولوژی)ازجملۀ نباتات پست که درردیف(فنجای)ها شناخته شده است؛اما (فنگس)مکروبی نیست.که یک نبات باانرژی ودارای پروتین بوده به اشکال گونگون پخت وپز شده خورده میشود،سرعت نموی ان بیشتراست،ازاین لحاظ سمبول روئیش سریع فصل بهاران وحاوی نیرو ومزه فراوان میباشدکه زیب سفرۀ رنگین نوروزی خودمیسازند.و

چهار:هفت-ش-:-افزون برهفت-س-دربرخی مناطق کشور مواد غذائی لذیذی راکه حرف نخستین ان باحرف-ش_اغاذ گردیده باشد؛تهیه نموده سفرۀ نوروزی خودرا با ان رنگین ترمیسازندکه؛برخی ازانان را نام میبریم:و

یک-شیر:-مایۀ حیات ونشأونموی هجرات بدن وتقویت استخوانها باداشتن کلسیم کافی بوده که نخستین غذای با محتوای انسانها وحیوانات است.وسمبول رشد ونمووتکامل وبزرگ شدن بدن نیزخوانده اند.و

دو-شیربرنج:-که یک غذای نرم ولذیذ وشیرین است؛از شیروشکرتهیه میگردد به صحت وتندرستی بدن موئثراست.و

سه-شربت:-ازهرنوعی که باشد برای تقویه وسلامتی بدن مفید بوده  سمبول صحت وسلامتی میباشد.و

چها-شهد:-که به صحت وسلامتی وبرای تداوی بسا امراض مفید بوده ودرجلوگیری ازرشد ونموی سرطان دربدن نیز موثرخوانده شده است.و

پنج-شکر:-طعم شیرین داشته از لبلبو ونیشکر استحصال میگردد دارای گلوکوز است خوردن مقدارلازم ان دربدن انرژی میدهد.و

شش-شلغم:-ازجملۀ سبزیجات مفید وموئثربوده حاوی ویتامینها ومنرالها میباشد ودربدن نهایت مفید است.و

هفت-شفتل:- براساس "تکست بوک انیمل فیدینگ" ازجملۀ سبزیجات وازخانوادۀ علوفۀ(رشقه)است خوردن ان مفید بوده ازجملۀ مهمترین غذای حیوانات شمرده میشود ویکی از غنی ترین سبزی که ازلحاظ داشتن "دوازده"نوع  ویتامینها ومنرالها؛صرف تازۀان برای بهبود صحت وسلامتی جسم انسان وحیوان نهایت مفید وموئثرثابت شده است.و

روایات است که؛شاهان وامپراتوران وقت درنوروز یک باز سفید راپرواز میداده اند که حلال نمودن مرغ سفید دراین روز وتهیۀ سبزی چلو وکشمش پنیرتازه را نیز ادامۀ همان مراسم قدیمه میدانند که؛به این ترتیب سفره های نوروزی خودرا رنگین نموده امده اند.مطربان درمدح وصفت نوروزاین روز پرمیمنت با شوروشوق خاصی میسروده اند:ا

نوروزبزرگم،بزن ای مطرب امروز"

زیراکه بود،نوبت نوروز به نوروز"و

باقیدارد.......و

اپریل/27/12