بازگشت
بخش دوم قانون وقانونیت دردورهء امانیه
ع.باغبان ع.باغبان

 

 ( فبروری 1919 الی جنوری 1929 ) یا ( حوت 1297 الی دلو 1307 ) !                        

امان الله خان بعد کشته شدن پدرش درکابل اعلان پادشاهی کرد.گرچه کاکایش درجلال آباد خود را مستحق  دانست.و پادشاه اعلان کرد.اما امان الئد که شخص وطنپرست ودربین مردم وروشنفکران محبوبیت ,وهم با جنبش روشنفکران ارتباط  داشت،مردم او را به پادشاهی قبول نمودند. موصوف اولین شاه کشورما بود که با افکاری مترقی(درآنزمان) ازدیموکراسی,آزادی فردی,عدالت،برابری وبرادری، ترقی وپیشرفت سخن زد.شاه دربیانیه معروف خود یک روزبعد ازاعلان پادشاهی در محضرمردم گفت ( افغانستان ازین  به بعد کشورآزاد ودارای استقلال خارجی میباشد.وازآزادیهای فردی،مساوات،برادری وبرابری،آزادی ملت وتامین امنیت ،عدالت وصداقت یاد آ ورگردید.) وبتاریخ 28 فبروری 1919 که توسط اعلامیه های چاپی بمردم پخش گردید،درخطاب بمردم چنین یادآورشد:( ای ملت معظم افغانستان...من عهد بستم که بایست دولت افغانستان مانند سایر قدرتهای مستقل جهان درداخل وخارج کشور آزاد ومستقل باشد.ملت افغانستان درداخل کشورآزادی کامل داشته وازهرگونه تجاوزوظلم محفوظ، ومردم مطیع قانون باشند وبس. کاری اجباری وبیگاری در تمام رشته ها ممنوع وملغی است.حکومت ما،درافغانستان اصلاحاتی خواهدنمود،که ملت ومملکت ما بتوانند دربین ملل  متمدن جهان جای مناسب مقام خود را حاصل نمایند....)امان الئد خان بعد از تصفیه حساب با انگلیس وگرفتن استقلال کشور متوجه ریفورم وتحولات داخلی گردید.         

   جهت ایجاد نظم ورعایت حقوق مردم درساحات،سیاسی,اقتصادی واجتماعی به تصویب نظامنامه ها اقدام نمود.نخستین قانون اساسی کشوررا توسط جرگه کبیر تصویب نمود. درعرصه قوانین جزایی با احتیاط اقدام نمود. ابتدا تمسک القضات درمسایل جزایی شامل 14 باب در سال 1300 تدوین گردید.این اثرعلمی حقوقی که هدفش ایجاد همآهنگی درفیصله های محاکم بود.به همکاری علمای آنزمان واستفاده ازکتب معتبرفقهی مانندهدایه،قاضی خانی،فتح القدیروسایرآثارفقهی حقوقی استفاده شده بود،که میتوان آنرا یکی ازآثار ارزشمند حقوقی بشمارآورد.امان الئد خان درمقدمه این کتاب می نویسد:(چون کتب فقه این زمان دارای اقوال وروایات به عبارات عربی بوده،استخراج حکم معلوم الصحه وحادثه ازآنها . . .. دارد. که ازعموم حکام وکارداران دولت،بلکه ازخصوص سایرقضات ومفتیان امید کرده نمیشود، امرفرمودم تا علمای حضور،روایات صحیحه مذهب حنفی را مطابق معمول فرصت حال یکجا کرده،وبه زبان فارسی ... تدوین نمایند.حسب الحکم « تمسک القضات الامانیه»را تدوین ساخته کل مسایل وروایات آن به نظردقت شاهانه ام رسید،حکم فرمودم که قضات محاکم حقوقی وجزایی واحکام ادارات ...... در فیصله دعاوی ومرافعات احکام مندرج کتاب موصوف را معمول داشته ازروایات دیگردرکتب ومجموعات صرف نظر نمایند واگرحادثه واقع گرددکه مشخصه حکم آن درمسایل مذکورکتاب مذبورنباشد،فیصله حکم مذکوررا معطل کرده کیفیت محضروصورت حال آن را کاملاً به حضوروزارت عدلیه،امریست که کیفیت ارسال قضات رابلا معطل تقدیم حضورانورپادشاهی بدارد.تا به اتفاق محفل شورای علوم تعین حکم غیرمذکور فرموده شود.بعد ازامضای پادشاهی برای تکمیل مسایل کتب داخل آن کرده شود.انشاء الله تعالی.)  درمسایل جزایی نیزازجانب احتیاط کارگرفته شد. وجزاء های ازپیش تعیین شده دررونداصلاحات تغییرنکرد.درقسمت تعزیرات اصدارحکم به رأی امام و اولوالامرواگذارگردید.که براساس همین طرزدید، نظامنامه های مختلفی تدوین گردید.همچنان درموردواگذاری به رأی امام واولوالامر،در نظامنامه های جداگانه یی تذکررفته است :برای احکام تعزیرات شرعیه که حدود معین نداشته، مربوط به رأی امام واولولامراست .به همینگونه نظامنامه های جداگانه ملکی، نظامی و اجتماعی تدوین گردید.اندازه ومقیاس تعزیرهرگونه جرایم (قباحت،جنحه و جنایت) درآن به صورت مفصل درج وتحریرگردید.تا قضات افغانستان درحکم جزاء تقلید ازمواد قضایی (تمسک القضات الامانیه) وپیروی فقرات(نظامنامه های جزایی) رادراحکام تعزیررعایت کرده،ازصدورحکم خلاف شریعت  ودورازواقیعت جلوگیری صورت گیرد.طوری که یادآوری شد قوانین فقط درعرصه حقوق عامه مورد اقتباس قرار گرفت ودامنه این اقتباس دردوران زمامداری شاه امان الله به عرصه حقوق خصوصی کشانیده نشد. ازجانب دیگر،اینکه مسئولین دولتی آن دوران چرابجای اصطلاح قانون از نظامنامه استفاده کردند،دلایلی متعد د داشتند.که یکی هم موجودیت دیدمحافظه کارانه گروپهای مذهبی ـ سنتی،وواکنش اقشاربه مخالف این گونه اصلاحات را می توان بشمار آورد.ازجانبی هم، شاه امان الله وهمکارانش دراین خصوص ازنهایت احتیاط ومحافظه کاری کارمیگرفتند .تا ذهنیت وافکار به شدت سنتی مردم را مغشوش نساخته،و موجب واکنش های شدید مردم نگردند.     درباره گزینش نام نظامنامه به عوض قانون، محمود طرزی در یکی ازمقالات خود می نویسد: (در مملکت عزیز ما کلمه ( قانون ) را ضد ( شرع ) دانسته ومخصوص قضاء پنداشته اند.واگر کدام قانون هم وضع شده باشد آن راقانون نه، بلکه ( دستورالعمل )  یا نظامنامه گفته اند.).   دردوره شاه امان الله بنابر طرح یک استراتیژی گسترده ودامنه داردرعرصه آوردن اصلاحات حقوقی،رعایت جومحافظه کارانه جامعه واحتیاط از برانگیختن واکنش مردم توسط تحریک قشر روحانیون محافظه کاروسنتی،نام نظامنامه که قرابت نزدیک با قانون ازنگاه مفهوم داشت به جای قانون برگزیده شد.گزینش نام نظامنامه با رعایت دلایل بالا یک وجه دیگری نیزداشت وآن اینکه اقتباس حقوق اروپایی قاروی ( سیستم حقوقی رومن- ژرمنیک) به صورت غیرمستقیم ازطریق ترکیه به افغانستان رسیده ودرترکیه بیشترازنظام حقوقی آلمان،اتریش وسویس استفاده صورت گرفته بود.درطول سلطنت امان الله خان برعلاوه نظامنامه اساسی دولت علیه افغانستان که حکم قانون اساسی افغانستان را داشت بیشتراز( 100) نظامنامه دیگرتدوین گردیده.با توجه به اهمیت روند قانونگذاری این دوره یکی ازدرخشان ترین دوره ها، در تاریخ حقوقی افغانستان به شمار میرود.سقوط سلطنت شاه امان الله را تاامروز،پایان عصرتطبیق ورعایت قانون درکشور دانست. که با سقوط شاه امان الله گویی تمام آن نظامنامه ها به تاریخ سپرده شده . 

  علاوتا جهت تصویب سایرقوانین شورای دولت را که مرکب ازنمایندگان انتخابی وانتصابی بود بوجودآورد.بطورخلص ازقوانین ذیل میتوان نامبرد.ـ قانون تشکیلات اساسی که وظایف واختیارات شورای دولت ومجالس مشوره ولایات را تنظیم نموده بود ـ قانون جلو گیری از آزادی های بی حد وحصر قضات که بنام (تمسک القضاء امانیه )یاد میشد. که جزای هرجرم پیشبینی شده بود.و خود یک تغیرعمده ء فقهی درافغانستان بود.که بعدابا مخالفت متعصبین مذهبی ودشمنان آزادی وعدالت واقع شد.محاکم علنی اعلان گردید. وعلاوتا قضیه حق الئد وحق العبد جدا گردید.ـ قوانین دیگرمانند القابها ونشانها ـتذکرهءنفوس ـتعمیرات دولتی ـ تفریق وظایف حکام ومامورین ـ تقاعدـ تشویق صنایع ـ محابس ـ تعلیم وتربیه ـ خدمات عسکری ـ تعلیمات نظامی ـزراعت  للمی ـ فروش املاک دولتی ـ قونسلی هاـ محاکم شرعی ـ معا ملات تجارتی ـ تعزیه داری ـ مکاتب خانگی ـ مطبوعات ـ مقیاسات ـ محصول مواشی ـ نکاح وختنه سوری ـمامورین دولت,جزای عموم ـ جزای عسکری ـ مالیات ـ ودها نظامنامهء دیگر .                                                                             درشورای دولت جهت ترتیب پروژه های قانون وتصویب قوانین مترقی ازدانشمندان ،حقوقدانان روشنفکران ومشاورین ترکی که تجربه بیشتردرزمینه داشتند استفاده میگردید.بااینکه تفکیک قوای ثلاثه (اجرائیه ,مقننهء وقضائیه) بوجودآمده بود. بصورت عموم درراس هرسه قوه شاه قرارداشت. وظیفه صدراعظم را خودش عهده داربود.به گمان اغلب نسبت قلت کادرهای ورزیده,واینکه بتوانند افکار ونظریاتش را درک .ودرعمل تطبیق خواهند نمود شک وتردید داشت .بهمین لحاظ رهبری هرسه قوه به خصوص قوه جرائیه را شخصا پیش میبرد.وعلاوتا درجهت رفاء عمومی واعطای حقوق وآزادیهای مردم توجه لازم مبذول میداشت ,چنانچه آزادیهای ذیل را درقانون اساسی پیشبینی نمود:                                                                                                           ـ ماده هشتم :همه افرادکه درمملکت افغانستان میباشد بلا تفریق دینی ومذهبی تبعه افغانستان گفته میشود. ـ ماده نهم :کافه تبعه افغانستان دراموردینی ومذهبی ونظامات سیاسی دولت پابند بوده وآزادی حقوق  شخصی خودرا مالک هستند.                                                              ـ ماده دهم: حریت شخصیه ازهرگونه تعرض و مداخله مصئون است,هیچکس بدون امرشرعی ونظامات مقننه توقیف ومجازات نمیشود.درافغانستان اصول اسارت بالکل موقوف است.        

   ـ ماده شانزدهم :کافه تبعه افغانستان به حضورشرعیت ونظامات دولت درحقوق ووظایف مملکت مساوی دارند.                                                                                                 ـ ماده بیست ودو : مصادره وبیگاری بهصورت کل تحریم شد.                                          ـ ماده بیست وچار : شکنجه وانواع زجرممنوع گردید ومصئونیت منزل ومکالمات تامین شد.به همین ترتیب دها قوانین دیگر رادرجهت بهبود وضع زندگی مردم وایجاد نظم جامعه  تصویب ود ر جهت تحقق آن کوشید .شاه درجهت بلند بردن ارتقاء سویه وترقی جامعه برعلاوه سایر بخشها در باسواد سازی اتباع کشورتپ وتلاش بسیارنمود.                                                       ـ طبق ماده شصت وهشت قانون اساسی،معارف تا درجه ابتدائیه اجباری شد.مکاتب متعدد دختران وپسران درمرکزوولایات کشوراحداث ،ورشته های متعددعلوم متداوله آنزمان را رایج نمود .      درقسمت آزادی زنان توجه خاص صورت گرفت,برعلاوه رفع حجاب زنان,یک تعداد دختران و زنان جهت ادامه تحصیل به خارج کشوراعزام نمود.همچنان هیچ ماموردولت حق نداشت چهارزن داشته باشد.ازایجادریفورمها بخاطرآزادی زنان،مرتجعین،فیودالها ومتعصبین مذهبی وانگلیس سئو استفاده نموده وشاه را بنام بی ناموسی وکفر متهم نمودند.علیه موصوف شورشهاهای بکمک دول خارجی سازمان داده شد.تا آنکه دولت سقوط نمود .                                               

       شاه با داشتن افکارمترقی درجهت رعایت حقوق انسانها درآنزمان نظامنامه مهاجرین راتصویب وبمعرض اجرا گذاشت.شاه علاقهء وافربه پیشرفت ومتمدن شدن کشورداشت,چنانچه قراردادهای متعدد با کشورهای مختلف درراه اعمارخط آهن ازشمال به طرف جنوب،احداث استیشنهای برق جلال آباد ،پغمان وکندهار احداث فابریکات چرمگری،باروت سازی،سمنت،گوگرد،پرزه سازی وترمیم عراده جات نجاری،نختابی روغن،صابون،نساجی،قندسازی،لبنیات،یخسازی واستخراج معادن مختلف به شمول احداث یک پروژه ذوب آهن را به امضاء رسانیده بود،اما افسوس که باز هم دشمنان وطن ومردم که قرنها دین ومذهب رابهانه قرارداده ومخالف ترقی وپیشرفت میباشند، مانند امروزوطن ما رابه جنگ ویرانی کشانیدند.شاه که مخالف جنگ وقتل وکشتارهموطنان خود بود با حوصله مندی پسشنهاد دشمنان ترقی ومردم کشور راکه شامل 19 فقره بود درحلیکه اغتشاش وبغاوتها را دربعضی نقاط کشورشروع نموده بودند،درجرگه کبیر قبول نمود.   که فشرده آن قرارذیل میباشد.                    

    ـ تعین مجازات قانونی قبل از وقوع جرم ممنوع است.                      

       ـ ممنوعیت نکاح صغیر جایز است.                                                                      

   ـ  زن باید درخانه تحصیل کند نه در مدرسه ویا مکتب  .                                           

    ـ ملا درمحاکم شهری شامل اعضای محکمه باشند.                                    

    ـ درمکاتب ومدارس قبل ازلسان خارجی,شرح عقائید ودنیات خوانده شود.             

  ـ محتسب به احتساب بپردازد.                                                               

   ـ دارلعلوم عربی تاسیس شود.                                                                  

  ـامور،ملا و موذن مساجد تنظیم گردد.                                        

     ـآزادی فردی عبارت از آزادی درامورشخصی ,نه در امور دولتی ومذهب ودیانت .    

   ـ در طرح دعاوی شرعی داشتن تذکره تابعیت شرط نیست.                               

  ـ ازدواج یک مرد با چهارزن درست است.                               

     ـ درخدمت زیر بیرق عوض خدمت بدل نقدی دادن درست است.                      

  ـ مکاتب حفظ قرآنکریم بدون تغیر بماند.                                                          

  ـ بخشهای دیگر شامل حجاب،عدم اعزام دختران به خارج کشورو....این رفورمهایکه از طرف مرتجعین ومتعصبین مذهبی بالای دولت تحمیل شد ضربه شدیدی بود که بررشد وترقی،علم و پیشرفت، آزادی و دیموکراسی،رفاء وآسایش مردم ونظم وقانونیت درکشورواردگردید.که سبب خانه جنگها قتل،کشتار،تخریب وویرانی گردید. شاه امان الئد آرزوداشت تاافغانستان رابه جانب پیشرفت وترقی سوق دهدتامردم کشور ما ازفقروغریبی رهائی یابد.وبیشترازاین مردم مسلمان ما درقید افکارخرافاتی متعصبین مذهبی باقی نمانند.وجامعه بدوئی مادرپهنای قانون وقانونیت که ایجاد کنندهء نظام عدالت،برادری وبرابری میباشد،بطرف ترقی وتکامل رهسپارگردد.چنانچه قوانین متعدد درعرصه های مختلف تدوین نمود.وجهت تحقق اهداف فوق اقدامات عملی نمود.که اعماروایجاد نهادهای اقتصادی،احداث پروژه های متعدد،عقد پروتوکولها جهت اعمارتاسیسات عامل المنفعه وغیره که قبلایادآورشدم نمود.اما افسوس که تندروان اسلامی, متعصبین مذهبی و مزدوران سیاسی که آبخورشان ازخارج کشورسرچشمه میگیرد,به اساس هدایت باداران شان که درآن زمان انگلیس بوداقدام به اعمال انتقام جویانه ،بکمک روحانیون فروخته شده مانند (نورالمشایخ وفخر المشایخ) ومریدان شان جهت تغیرافکارمذهبی مردم مسلمان وطن،علیه دولت بنام اینکه الحاد وکفرتوسط شاه امان الئد دروطن آمده است،بغاوت نمودند.درحالیکه شاه علیه خرافات,ظلم وستم,ظلم وجهالت مبارزه میکرد تاباایجادحکومت نظم وقانون جامعه رابطرف عدالت ،برادری،برابری،آزادی های فردی،اجتماعی  فرهنگی ،اقتصادی بخصوص آزادی قشرمحروم جامعه ما(زنان) رهنمائی نماید.امابدبختانه دشمنان ترقی وعدالت که تاجران دین ومذهب میباشند، پیروزگردیده.ظلم وستم دروطن ما دوباره سایه افگند. 


January 25th, 2009


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي