برونو دروسکی

Bruno Drweski


La pensée libre

http://www.lapenseelibre.org/article-marx-lenine-les-bolcheviks-et-l-islam-n-60-104736418.html



منتشر شده توسط انوستیگ آکسیون به مدیریت میشل کولن

3 دسامبر 2013

http://www.michelcollon.info/Marx-Lenine-les-bolcheviks-et-l.html



پیشگفتار سایت تفکر آزاد

موضوع رابطۀ بلشویک ها با اسلام تنها یک موضوع صرفا تاریخی نیست، بلکه موضوعی است که به ما اجازه می دهد تا جغرافیای سیاسی و تفکر جغرافیای فرهنگی نزد رهبران اصلی روسیۀ جوان را درک کنیم که بعدا به اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی تبدیل شد. نخست به این علت که اولین گام های انقلاب روسیه بین مردم و سپس طی جنگ داخلی و تشکل ارتش سرخ از بطن موجیک ها (طبقۀ کشاورزان فقیر) بی آنکه به اعتقاد قوی مسیحیت تکیه داشته باشد امکان پذیر نمی بود : « پی یر پاسکال (تاریخشناس و متخصص تاریخ روسیه) می نویسد که نباید فراموش کنیم که انقلاب 1917 از سوی سربازان و دهقانان به جنبش اعتراضی مسیحیت علیه دولت تبدیل شده بود» (1). نه مارکس را خوانده بودند و نه با آثار لنین آشنائی داشتند، ولی جهان بینی آنها منحصر بود به نجات و مرحمت الهی از سوی مسیح فقیر! سپس به این علت که هیچ انقلابی بی آن که در واقعیات نوین و در اشکال بی سابقه میراثی از خود برجا گذاشته باشد هرگز کاملا از صحنۀ تاریخ خارج نمی شود(تاریخ فرانسه در قرن نوزدهم می تواند مثال بارزی باشد). و سرانجام، به این علت که بلشویک ها، از دیدگاه تاریخی، دست کم تا دیروز، یکی از قله ها، و شاید رادیکال ترین در متن تاریخ روسیه، در عرصۀ روند اجتماعی، تئوری و پراتیک است که بنام «عصر روشنائی» می شناسیم، ما را بر آن می دارد تا دوباره موضع گیری بلشویکها را در رابطه با مذهب و به ویژه در رابطه با اسلام و مسلمانان مورد بررسی قرار دهیم.

به راحتی می بینیم که نظریۀ بلشویک برگرفته شده از رادیکالترین و برجسته ترن (با وجود وسعت و تنوع فرهنگ های امپراتوری)، جریان هائی است که در بررسی جدی تمام جریانهائی کشف می کنیم که از تفکر عصر روشنائی منشأ گرفته اند، چه آنهائی که از جریان های مردمی منشأ گرفته و چه آنهائی که به جریان های بورژوازی تعلق داشته است. در عین حال می بینیم که آنچه را که در روزگار ما اسلام-ترسائی نامیده اند پدیدۀ تاز ای نبوده و همیشه وجود داشته است، به نسبتی که اسلام علاوه بر تصویری که از دیدگاه خداناباوران افراطی، به عنوان مذهبی مشابه با مذاهب دیگر و شاید بدوی تر داشته، در عین حال به عنوان مذهبی که همواره در پیوند با تجربیات استعماری، پسا استعماری و نو استعماری، و در نتیجه با وجود آمیزش آن با برخی مبارزات آزادیبخش ملی مطرح بوده که حتی با گذشت زمان توسط قدرت امپراتوریهای غربی به سختی قابل پذیرش بوده است (مانند آنچه که اکنون در آفریقای سفید و سیاه مسلمان روی می دهد).

از سوی دیگر، جای آن دارد تا یادآوری کنیم که سنت کمونیسم فرانسوی، خلاف سوسیال دموکرات ها و آزاد اندیشان بورژوا، خداناباوری و لائیسیته را در مقابل مذهب قرار ندادند، به شکلی که موریس تورز (دبیر اول حزب کمونیست فرانسه 1930 – 1964 و وزیر خدمات اجتماعی بین ساله ای 1945-1947) در سال های سی اصطلاح «لائیسیم» را افشا می کرد.

لائیسیسم به سختی می توانست رویگردانی برخی چپ ها را از اصول بنیادی چپ استتار کند : رادیکالیسم و برابری اجتماعی، انترناسیونالیسم، ضد استعماری، ضد امپریالیسم. لائیسیسم که مشخصا دورادور از «لائیسیته» فراتر می رفت که چیزی نیست بجز تأیید حق آزادی عقیده برای همه، بی هیچ استثنائی (همانگونه که آراگون می گوید : «آن که به آسمان باور داشت، آن که به آسمان باور نداشت» و به همین علت در سر تا سر آمریکای جنوبی جنبش های انقلابی با تمایلات مارکسیست و مسیحی به راه افتاد). علاوه بر این یادآوری کنیم که در این دوران، به همین گونه به نام نوعی «لائیسیته»، لائیسیسم بود که سوسیالیست ها ورود کارگران ایتالیائی، لهستانی، یهودی را به سندیکاهای کارگری ممنوع کرده بودند زیرا تمایلات آنها را «خیلی مذهبی» و حتی «اصولگرا» تلقی می کردند، در حالی که سندیکای وابسته به حزب کمونیست فرانسه به روی آنها باز بود. در آن دوران، در فرانسه، این موضوع ارتباط چندانی با مسلمانها نداشت، ولی رفتار فرانسۀ «لائیک» رسمی در مجموع مشابه آن چیزی است که امروز می بینیم. در الجزائر مستعمره شده، همین دلیل و برهان «طرفدار پیشرفت» بود که به «جمهوری» اجازه می داد تا با «شهروندان مسلمان فرانسوی» بر اساس قوانین دیگری رفتار کنند (جدا از دیگران : مسیحیان و یهودیان). در نتیجه بایسته است که تاریخ «تبعیض جمهوری خواه» را مورد بررسی قرار دهیم زیرا در برخی موارد تشابهات متعددی را با بلشویسم روسها نشان می دهد.


[1] Pierre Pascal, La Religion du peuple russe, L’Âge d’Homme, Lausanne 1973, p. 48.

پی یر پاسکال، مذهب مردم روس.



مارکس، لنین، بلشویکها و اسلام

می 2012 

برونو دروسکی

مارکسیستها و طرفداران پیشرفت باید از سیاست تناقض آمیزی که بلشویکها در رابطه با شهروندان مسلمان به اجرا گذاشتند، یعنی جریانی که به تشکل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی انجامید درس بگیرند. دولت سوسیالیستی از همان آغاز متأثر از تضادهائی بود که بین طرفداران «وفادار به مارکسیسم» قویا خدا ناباور، غربگرا، مدرنیست از یک سو، و مارکسیست های طرفدار دیالکتیک و قویا انترناسیونالیست از سوی جریان داشت که توانسته بودند پلی بین مارکسیسم و اعتقادات اسلامی متصور شوند. موضوع این نوشته مطمئنا تحلیل رابطۀ مارکسیسم با پدیدۀ اعتقادات مذهبی نیست که البته باید جداگانه در چشم انداز تاریخی پیدایش و رشد رفتار نوین در جوامع غربی در واکنش عینی به قرنها حاکمیت مسیحی مورد بررسی قرار گیرد.

در اینجا می خواهیم به شکل عینی به تحلیل یک تجربۀ تاریخی بپردازیم، که عبارتا ست از مناسبات تحول یابندۀ نظام شوروی در رابطه با ساختار مذهبی به ویژه در رابطه با اسلام، مذهب کلیدی در مناسبات بین جهان غرب، مدرنیتۀ غربی و جهان استعماری آن دوران. دو جهان که اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی بین آن جای می گیرد، مشخصا یعنی در جایگاه محوری بین اروپا و آنچه که بعدا به جهان سوم تبدیل شد. جهان سومی که برخی به ویژه از جیهۀ بلشویکها به عنوان دولت انقلابی نوین دیگری تلقی کردند. دولتی دیگر که از این پس جهانی بوده و در چهار چوب روند انقلاب بین المللی در دوران امپریالیسم به منصۀ ظهور رسیده است.

موضوع رابطۀ با اسلام، که در کشورهای غربی توانست و همواره می تواند نه در وجه استعماری و پسا استعماری، بلکه به عنوان تکرار معاصر مبارزه ای تلقی شود که برای تحمیل آزادی عقیده «به شیوۀ غربی»، «توهم زدا»، «خصوصی»، در جوامعی که هنوز متأثر از سنگینی میراث حاکمیت کلیسا هستند راه اندازی شد _ حاکمیت کلیسائی که در بحران فروپاشید. ولی به شکلی خاص از دیدگاه برخی مذهب سرسخت تری جایگزین حاکمیت کلیسا شده، و این مذهب جدید نیز اسلام است.

مسلمانان روسیه و انقلاب

وقتی که انقلاب روسیه به سال 1917 به وقوع پیوست، در امپراتوری روس تقریبا شانزده میلیون مسلمان از ملیت های مختلف زندگی می کردند، این مسلمانان غالبا ترک تبار و یا ایرانی تبار بودند، یعنی در مجموع 10 درصد جمعیت کشور را تشکیل می دادند. مبارزه علیه استعمار تزاری و سپس انقلاب روسیه موجب خیزش رادیکال مسلمانان برای دستیابی به پیشرفت اجتماعی، آموزش عمومی، آزادی مذهب و حقوق ملی شد که غالبا تزار با آن مخالفت می کرد و خواهان اسلامی حاشیه نشین، قبیله ای، بی تحرک، فرمانبردار و حاضر به خدمت بود. با این وجود دولت روسیه از تاریخ تولدش اسلام را به شکل قانونی بازشناسی کرده بود (و به همین گونه بودیسم)، خلاف روندهای حذف تمام مذاهب رقیب که از دوران قرون وسطی و دست کم تا عصر روشنائی در اروپای غربی توسعه یافته بود. پیش از پایان قرن هجدهم، اروپای شرقی بود که تحت تأثیر جهان مسلمان سرزمین آزادی و تفاهم بود، و نه اروپای غربی که برای خروج از افکار و تخیلات مرتبط به جنگ های مذهبی دچار مشکل بود. این موضوعی است که باید به آنهائی یادآور شویم که از روی اشتباه تصور می کنند که این غرب بوده که تفاهم، پلورالیسم مذهبی و ایدئولوژیک، و همزیستی جمعی را اختراع کرده است.

اول ماه می 1917 پس از آن واقعه ای که انقلاب «فوریه» می نامند، نخستین گردهمآئی مسلمانان «پان روسیه» در مسکو برگزار شد. پس از بحث و جدل پر شور و حرات، نمایندگان به نفع بازشناسی حقوق برابر برای زنان رأی دادند، و بر این اساس مسلمانان روسیه نخستین گروهی در جهان بودند که محدودیت هائی را که وجه مشخصۀ بخش عظیمی از جوامع مسلمان (و غیر مسلمان) بود از میان برداشتند. یعنی از وقتی که حاکمان ارثی «مراجعات مشورتی»(1) را جایگزین دولت کرده بودند، و وضعیت زنان حتی به سطح نازلتری از آن چیزی سقوط کرد که در دوران خلیفۀ مدینه رایج بود. ولی بطور کلی انقلاب روسیه بین نخستین دولت هائی در اروپا بود که حق رأی و به همین گونه حقوق قانونی برابر را برای زنان بازشناسی کرد. ولی در حالی که «مسلمانان طرفدار پیشرفت» در روسیه به نام اسلام از این تحولات دفاع می کردند، هم زمان با چنین رویدادی مقامات و صاحب منصبان سنت اسلامی فورا و باز هم به نام همان اسلام با هر گونه تحولی بنای مخالفت را گذاشتند، و هر گونه تعبیر و تحلیل متون قرآن را که مسائل را خلاف تعبیر ثابت و تحت الفظی آنها عرضه می کرد مردود اعلام کردند. در متن جهانی که همواره به شکل گسترده تحت سیطرۀ قدرت های اروپای غربی و در نتیجه تحت تأثیر اروپا محوری استعمارگر بود، مارکسیست های روسی و با آنها، بلشویکها نیز، به شکل متناقضی نسبت به این مسئله واکنش نشان دادند.



پی نوشت :

1)Consultation

مترجم : در اینجا به شکل «مراجعۀ مشورتی» ترجمه کرده ام. احتمالا به معنای نوعی هیئت یا نظام قضائی است که سرنوشت منازعات را به رأی رسمی حاکم موکول می کند. معنای دیگر این کلمه، رفراندم نیز هست. ولی تصور نمی کنم که در اینجا به معنای رأی عمومی مردم به کار برده باشد.

خدا ناباوری، خرد گرائی یا آزاد اندیشی؟

مارکسیسم بینشی مادی گرا از جهان را عرضه می کند، و در نتیجه بر اساس چنین اصلی کاملا خدا ناباور است. این موضوعی است که تمایلات بسیاری از مارکسیست ها را عملا درخداناباوری رادیکال توضیح می دهد. ولی اگر کارل مارکس را به دقت بخوانیم، کشف خواهیم کرد که پشت این نظریه ای که طی 150 سال صحنۀ مارکسیسم را تحت تأثیر قرار داده، مسائل مطرح شده جاوی جزئیات متنوعی بوده است، و مارکس با استفاد هاز رویکرد ماتریالیسم به طریق اولی به تحریف مذاهب «عینی» حمله می کرد، بی آن که هرگز به مسئلۀ معنویت بپردازد، و در عین حال با روش ایده آلیست ها در تحلیل واقعیت مقابله می کرد.

(http://www.lapenseelibre.org/article-le-socialisme-idealisme-ou-materialisme-au-carrefour-entre-croyance-et-raison-79683133.html)

زیرا مارکس، و در پی او، نخستین مارکسیست ها می دانستند که مذهب منشأ و ریشه هایش را در وضعیت سلطه توسط نیروی سرکوب، نابرابری و در نتیجه در وضعیت از خود بیگانه توسعه می دهد، بینشی هیچ یک دست کم نمی گرفتند. در نتیجه آنها مجبور بودند بین چنین وضعیتی و مسائلی که به منشأ جهان و معنویت مرتبط بود دست به انتخاب بزنند، که مطمئنا نمی توانست در متن تمایلات اثبات گرا، علم گرا و در رابطه با تمایلات مذهبی در اروپا که در حال از دست دادن بنیادهایش بود مورد بررسی قرار گیرد. خداناباوری ابتدا جریانی بود علیه تصاویر نمادینه برای تزئین مذهبی که از این پس به قدرتی ناعادل قانونیت می بخشید. از دیدگاه مارکسیست های نخستین، در آغاز اسلام پدیده ای بود بین پدیده های دیگر که در خارج از جهان آنها واقع شده بود، یعنی جهانی که روی مسیحیت و روابط مشکل آمیز با یهودیت تمرکز داشت.

ولی پیش از مارکس، سوسیالیسم منشأ خود را از جنبشی آغاز کرد که رادیکالیسم خود را از مسیحیت به عاریت گرفته بود، و در رابطه با چنین مسیحیتی است که مارکس تأملاتش را متوجه مذهب ساخت و به ضرورت افشای باز هم رادیکالتر آن باور داشت. این است منشأ ضد تصویر «خداناباور». با تکیه روی وضعیت سرکوب که قدرت مذهب را بین توده های مردم فراهم می ساخت، و بی آن که پرسیده شود که ایمان چیست؟ با این وجود، احزاب سیاسی مارکسیست از اعضای و یا هواداران خود نخواسته اند که حتما خداناباور باشند، ولی تنها از آنها انتظار دارند که برای عدالت و برابری اجتماعی مبارزه کنند، مبارزه علیه تمایلات «فردگرای بورژوا» که می تواند در هر فرد آدمی وجود داشته باشد، که به تحلیل علمی واقعیات پیرامون بپردازند. بی آن که پیش داوری دربارۀ مسائل مذهبی داشته باشند، ولی بر عکس حداکثر فاصله در رابطه با کلیساها و سلسه مراتب مذهبی را باید حفظ کنند.



بلشویکها بر سر دو راهی

به همین علت بلشویکها خداناباوری را به عنوان امری ضروری در برنامۀ خودشان مطرح نکردند. واقعیت تحول عینی در روند انقلابی روسیه و در کشورهای بلوک شوروی بعدا در این زمینه تغییر کرد. حزب بلشویک در آغاز افراد مذهبی و به ویژه مسلمانان را که در حاشیۀ جامعۀ روسی به سر می بردند در حزب پذیرفته بود، یعنی رویکردی که احزاب کمونیستی دیگر نیز در پیش گرفته بودند. آیا باید حزب کمونیست اندونزی را یادآور شویم که نقش مهمی در آزادی ملی کشو ربه عهده داشت و پیدایش آن حاصل تبدیل یک سازمان سیاسی اسلامی «سارکات اسلام» به یک سازمان عضو انترناسیونال کمونیستی بود؟علاوه بر این لئون تروتسکی به سال 1923 می نویسد که در چندین منطقه با اکثریت مسلمان در امپراتوری سابق روسیه، حدود 15 درصد مبارزان حزب کمونیست را مسلمانان تشکیل می دادند(1). این تعداد، بسیار و در عین حال اندک بنظر می رسد. او از چنین اعضائی با خشنودی و در عین حال با نوعی ادب دیپلماتیک اروپائی محور یاد می کند : «داوطلبان جدید انقلابی و بی تجربه که در حال حاضر به درب ما مراجعه می کنند». با این وجود در برخی مناطق آسیای مرکزی در شوروی، مسلمانان تا 70 درصد اعضا را تشکیل می دادند(2).

به دلیل مداخلات لنین، سرانجام بلشویکها در رابطه با مسیحیان ارتدکس، مذهب تحت فرمان کلیسای وابسته به تزاریسم و نظام سرمایه داری که در عین حال در خدمت روند تصرف زمین ها توسط مهاجران روسی بودند، و در رابطه با اسلام مذهب استعمار شدگان رویکرد متفاوتی قائل شدند(3). سیاست حزب کمونیست برای آسیای مرکزی، خلاف رفتار مضنونی که در رابطه با کلیسای ارتدکس داشتند، اعلام داشتند که «فقدان کامل پیشداوری های مذهبی»(4) شرط ضروری برای پیوستن به حزب کمونیست نیست. علاوه بر این باید یادآوری کنیم که بلشویکها به همین شکل با اقلیت های مذهبی دیگر در امپراتوری رفتار می کردند (یهودیان، کاتولیک ها، پروتستان ها، بودیست ها)، و از آنجائی که این اقلیت ها را تحت فشار و سرکوب شده تلقی می کردند، در نتیجه برای آنها امتیازاتی خاصی قائل می شدند(5). و با تطبیق دادن حرف با عمل، سال 1922 حدود 1500 «کمونیست» روسی از حزب کمونیست ترکستا ن به دلیل رفتاری که «نئو-استعماری»، «اولترا لائیک»، ضد مسلمان یا خیلی به سادگی به دلیل اعتقاد پر رنگ به مسیحیت اخراج شدند. ولی هیچ مسلمانی در این دوران از حزب اخراج نشد.

با وجود مخالفت های بسیاری از کمونیست ها، لنین و طرفدارانش در بطن حزب به جنایاتی که طی دوران تزاریسم به نام ملت روس و تمدن اروپائی و یا مسیحیت در سرزمین های حاشیه ای و استعمار شده صورت گرفته بود آگاه بودند. لنین می خواست در چنین وضعیتی تعادل ایجاد کند و روی ضرورت جبران خسارات وارد آمده به مسلمانان تحت ستم پافشاری می کرد. لنین و چندین نفر دیگر از رهبران شوروی، مانند تروتسکی یا به ویژه زینوویو این موضوع را درک می کردند که با ضرورت بنیادی عدالت بازمی گردد و در عین حال به مسئلۀ تقسیمات طبقاتی بین استعمارگر و استعمار شونده مرتبط می باشد. علاوه بر این در عین حال می بایستی تقسیمات طبقاتی را که در بطن جوامع مسلمان وجود داشت آشکار می کردند، و چنین امری بی آن که سلطۀ روسیه را افشا کند ممکن نبود. یعنی همان تقسیمات طبقاتی که رژیم تزاریسم برای تحمیل خود به خدمت گرفته بود. ولی در آنجائی که تزارهای روسیه به اشرافیت سنتی، شاهزاده ها، رؤسای قبیله، قضات اسلامی، حکیم مذهبی و ثروتمند تکیه می کردند، بلشویکها به توده های مردم و روشنفکران مسلمان و خواهان پیشرفت تکیه کردند که نگرش اسلامی آنها از دیدگاه فکری نوآور بود و برابری اجتماعی را در چشم اندازهایشان ترسیم می کردند (6).

پس از انقلاب اکتبر 1917، و در وضعیتی که ارتش ضد انقلابی به تدریج درهم شکسته می شد، گروه های مهاجر روسی در آسیای مرکزی به حزب بلشویک پیوستند که پیروزمندانه پیشرفت می کرد. ولی این گروه ها برای حفظ موقعیت ممتاز خود که حاصل استعمار بود به حزب بلشویک می پیوستند و نه بر اساس خواست واقعی برای جامعه ای برابر. به همین علت از شعار «تمام قدرت برای شوراها» دفاع می کردند و بر آن بودند که به نام پیشرفتف لائیسیته و با تکیه به ادبیات کارگری بی آن که در منطقه ریشه داشته باشد با فراخواست های توده های مردم در سرزمین های استعمار شده مخالفت کنند، که در سطح گسترده توده های دهقان را تشکیل می دادند. این جریان انحرافی در واقع استراتژی ضد انقلابی و واپس گرا بود. طی تقریبا دو سال، منطقه به دلیل حضور ارتش سفید از روسیۀ مرکزی جدا شده مانده بود، و مهاجران روسی (به اصطلاح) «بلشویک های» خود برگزیده بودند که به دلیل وضعیت پیش آمده دست هایشان باز بود و جان و مال مردم «بومی» منطقه را تحت کنترل خود داشتند. با آگاهی به چنین رویداد تاریخی است که باید دلایل انقلاب مسلحانه ای را که امروز به عنوان اسلام گرا بازمی شناسیم، جستجو کنیم که در این مناطق روی داد، به ویژه شورشی که به نام شورش باسماچی ها شهرت دارد. آنها غالبا تبلیغات ملی گرا، پان تورانی (پان-ترکی) و تخیلات «اسلامی» را با هم ترکیب می کردند، و در عین حال با قدرت های استعماری ضد کمونیست (بریتانیا، فرانسه، ایالات متحده)، . عالی جنابان قدیمی ترکیه که پس از شکست عثمانی طی سال 1918 فرار کرده بودند، مالکان قدیمی زمین یا صاحب منصبان «مسلمان» محلی در دوران تزارهای روسیه که از این پس در رؤیای ایجاد دولت های مستقل و حتی ایجاد یک فدراسیون از تمام ترک ها را در سر می پروراندند، در تبانی بودند.

لنین یک هیئت تحقیقاتی به آسیای مرکزی فرستاد که گزارشاتی از بی عدالتی ها و جنایات کارمندان روسی حزب بلشویک در محل تهیه کردند(7). در رابطه با چنین گزارشاتی لنین واکنش نشان داد و خواستار تغییرات اساسی به نفع استعمارشدگان قدیمی شد و روی اهمیت «بزرگ تاریخی» سرنگونی نظم موجود در رابطه با آیندۀ انقلاب بلشویک و در عین حال روی ضرورت اتحاد بین تمام جنبش های ضد استعماری و ضد امپریالیستی در جهان پافشاری کرد. سال 1920، پس از توفیق در تصویب پیشنهاداتش در کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست، لنین دستور داد که «تمام اعضای پلیس، ارتش، نیروهای امنیتی، اداری و غیره به اردوگاه های روسیه فرستاده شوند، یعنی افرادی که محصول دوران تزاری بودند و پیرامون قدرت شوروی می گشتند زیرا از این راه می خواستند تسلط دوران روسیه تزاری را تداوم ببخشند» (8).

در ادامۀ چنین تصمیمی، یادمان ها، کتاب ها و اشیاء مرتبط به سنت اسلامی که توسط تزارها ربوده شده و به موزه ها یا کلکسیون های شخصی سپرده شده بود به مساجد بازگردانده شد و در تمام جمهوری های شوروی که اکثریت با مسلمانان بود روز جمعه، بر اساس سنت های خود آنها به عنوان روز تعطیل اعلام گردید. حق استفاده از چاقچور یا چادر که توسط قدرت «سرخ روسی» ممنوع اعلام شده بود، دوباره آزاد گردید و نظام قضائی مضاعفی نیز در سال 1921 ایجاد شد. در کنتار دادگاه های شوروی، دادگاه های اسلامی بر اساس قوانین و شریعت اسلامی به امور قضائی رسیدگی می کردند. هدف این بود که هر مسلمانی برای حل مشکلاتش بین عدالت انقلابی و عدالت مذهبی حق انتخاب داشته باشد. چنین رویکردی از دیدگاه کمونیست ها، بر اساس باور به اصل انتخاب تدریجی پیشگام ترین نوع عدالت از سوی مسلمانان بود، یعنی انتخاب دادگاه شوروی. ولی بسیاری از کمونیست های مسلمان بر این باور بودند که تعبیر نوین حقوق و وفاداری بیشتر به اسلام اصیل، موجب پیدایش اسلام خواهان پیشرفت خواهد شد و خلق های آزاد شده از بند بردگی و استعمار را بخود جلب خواهد کرد. با ضمانت کرملن، هیئت ویژۀ شریعت اسلامی در بطن دستگاه قضائی انقلاب (وزارت دادگستری) ایجاد شد.

این هیئت ویژه در توافق با متون اسلامی بیشتر روی بخشایش و امور تربیتی بجای تنبیه تکیه داشت و مجازات های بدنی به شکلی که جبهۀ محافظه کار شریعت از آن دفاع می کرد، مانند سنگسار برای زنا یا قطع عضو و بریدن دست دزدان ممنوع اعلام شده بود. متن شرایط اجتماعی جرائم می بایستی دوباره به حساب آورده شود (مانند نخستین ده های پیدایش اسلام)، و مانند تمام روسیه شوروی در آن دوران، هدف نهائی اعلام شده به محض این که وضعیت جنگ و سطح آموزشی و تربیتی توده ها امکان تحقق آن را فراهم سازد، رسیدن به مرحلۀ حذف مجازات مرگ به نام بخشایش و امکان آموزش بود. تصمیمات دادگاه های اسلامی که به مرگ و زندگی مرتبط می شد، به هر صورت می بایستی توسط دستگاه دادگستری ارشد شوروی به تأیید می رسید(9).

ولی در عمل، با وجود این که باسمچی ها سرنگون شده و بسیاری از صاحب منصبان سنتی گریخته بودند، برخی دادگاه های اسلامی با روحیۀ دوران شوروی نوین مخالفت کردند و از بازشناسی حقوق یکسان برای زنان سرپیچی کردند. و با وجود این که کمونیست های مسلمان بر این باور بودند که می توان خوانش دیگری از متون قرآن و سنت داشت، ولی همچنان تقاضای طلاق از سوی زنان مردود اعلام می شد، و یا شهادت زنان نصف شهادت مرد به حساب می آمد.

برای حل قطعی چنین گزینش هائیف طی دسامبر 1922، لایحه ای در مسکو به تصویب رسید که از این پس به طرفین دعوا اجازه می داد که در صورتی که یکی از طرفین درخواست کند، پرونده به به دادگاه های شوروی رجوع داده شود. ولی طی سالهای 1920، بین 30 و 50 درصد تمام امور قضائی در جمهوری های متحد یا مستقل مسلمان توسط دادگاه های اسلامی انجام گرفت، در چچنی حتی به 80 درصد رسید (باید یادآوری کنیم که در آسیای مرکزی، بخشی از جمعیت محلی روس و در نتیجه مسیحی تبار بودند، بخش دیگری از جمعیت محلی نیز یهودی بودند که تحت پوشش دستگاه قضائی شوروی مسائلشان را حل می کردند، و به همین گونه پروندۀ هر دعوائی بین مسلمان و غیر مسلمان به دادگستری شوروی ارسال می شد(10).

مقامات شوروی در عین حال نظام آموزشی موازی ایجاد کردند تا آنهائی که می خواهند فرزندانشان را به مدارس اسلامی بفرستند و نه به مدارس شوروی. سال 1922، برخی اموالی که در دوران تزاری به «وقف» تعلق داشت به اداره های مذهبی مسلمان بازگردانده شد، ولی تنها با این شرط که صرفا برای اهداف آموزشی و اسلامی مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس مدارس جدیدی (مدرسۀ مذهبی) ایجاد شد. سال 1925، 1500 مدرسۀ مسلمان دولتی با 45000 دانش آموز در داغستان وجود داشت، ولی تعداد مدرسۀ شوروی تنها 183 مدرسه بود. و در نوامبر 1921، تنها حدود کمتر از هزار مدرسۀ شوروی در تمام آسیای مرکزی با 85000 دانش آموز وجود داشت، که در مقایسه با تعداد مدرسه رو ها در این منطقه رقم ناچیزی بنظر می رسد(11).

در اینجا می بینیم که رژیم نوپای شوروی تا چه اندازه به سختی جایگزین سیاست اسفناک تزارها در زمینۀ آموزش توده ها شد. در واقع آسیای مرکزی، خلاف قفقاز، نه تنها از دیدگاه استراتژیک سرزمین پر اهمتی به حساب می آمد بلکه از دیدگاه پتانسیل اقتصادی نیز سرزمینی پر اهمتی بود به همین علت با مردم این منطقه رفتار استعمارگرانه داشتند.

در مسکو وزارت کارپردازی مردم در امور مسلمانان تمام سیاست دولت شوروی را در رابطه با اسلام بازرسی می کرد. مسلمانانی که قویا تحت تأثیر سنت بودند و شناخت مختصری نیز از مارکسیسم داشتند پست های کلیدی را در این وزارتخانه اشغال کرده بودند. این جریان سرانجام به تدریج به منازعات درونی منتهی گردید و سپس موجب انشعاباتی در بطن جریان اسلامی شد.

پژوهشگران مشاهده کرده اند که در آن دوران، اکثریت رهبران مسلمان از دولت شوروی پشتیبانی می کردند زیرا حقوقی را برای آنها قائل شده بود که پیش از این از آن برخوردار نبودند، چه در امور مذهبی و چه اقتصادی و فرهنگی، زیرا دولت شوروی موجب ارتقاء اجتماعی جوانان مسلمان شده بود و در عین حال برای مذهب آزادی واقعی قائل بود. در این دورا بود که بررسی ها، مقالات و بحث و جدل های بسیاری روی مسائل الهی شناسی، فرهنگی و سنتی، اقتصادی و اجتماعی در محیط مسلمانان در جائی که طی سال 1922 به اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی تبدیل شد، به راه افتاد که روی تشابهات بین بینش اسلامی و اصول سوسیالیستی تمرکز داشت، و به توده ای از پرونده های تحقیقاتی تبدیل شد که امروز در آرشیو های کتابخانه ها جای گرفته و تنها مورد توجه تعداد اندکی از پژوهشگران مسلمان و غیر مسلمان بوده است. این گونه تأملات و پژوهش ها به فراخواست مشترک اسلامی و مارکسیست تکیه داشت که از عدالت، حقوق خلق ها، مخالفت با افکار جادوئی و خرافاتی، و ارتقاء اندیشه های خردمندانه در زمینه ها دفاع می کرد. در آن دوران، در تظاهرات توده ای که توسط کمونیست ها سازماندهی می شد، شعارهائی مانند «زنده باد دولت شوراها! زنده باد شریعت» چندان استثنائی و موجب شگفتی نبود. زیرا در آن دوران، اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی نه به عنوان یک دولت یکپارجه، بلکه به عنوان اتحادیه ای از کشورهای آزاد تلقی می شد، یعنی از جمهوری هائی متشکل شده بود که از حق تعیین سرنوشت برخوردار بودند(12). طرفداران سوسیالیسم شوروی و انهائی که از «سوسیالیسم اسلامی» دفاع می کردند تمام مسلمانان را برای ایجاد شوراها فرا می خواندند، یعنی شوراهای نمایندگان خلقی، در محل کار، روستا، خیابان های شهرها، محلات.



سیاست همکاری و اتحاد

کمونیست های شوروی به چندین گروه سیاسی محلی نزدیک شدند و با آنها قردادهائی را به امضا رساندند، به عنوان مثال با جنبش پان اسلامی های قزاق که سال 1920 به حزب کمونیست پیوستند یا گروه سوفی بین تاتارهای ولگا. شوروی ها در عین حال به سازمان های اسلامگرا که در هر دو سوی مرز شوروی و ایران نفوذ داشتند به توافق رسیدند، مانند جنبش جنگل (13). در داغستان دولت شوروی بی آن که طرفداران رهبر مسلمانان محلی علی حاج آخوچینسکی با آن همکاری کنند هرگز نمی توانست در این منطقه توسعه پیدا کند. و البته، اسلام بلشویک بدون نظریات و اعمال مسلمان تاتار میر سعید سلطان گالیف(14) که برخی او را مسلمان اصیلی معرفی کرده اند که به کمونیسم گرویده، قابل تصور نبود. برخی دیگر از محققان میر سعید سلطان گالیف را کمونیستی دانسته اند که به لباس مسلمان در آمده، و برخی دیگر او را ناسیونالیست تاتار تلقی کرده اند که با قدرت شوروی متحده شده است(15).

در چچنی، بلشویک ها همکاری علی ماتایوف را داشتند که رهبر یک اتحادیۀ سوفی کاملا محلی بود و هدایت کمیتۀ انقلابی چچن را به عهده گرفت. در ارتش سرخ، ده ها هزار مبارز در بطن «یگا نهای اسلامی» به رهبری ملا کاتکاخانوف (خاتخاخانوف) برای انقلاب می جنگیدند. این جریان در دورانی بود که تنها روس ها ارتش سرخ را تشکیل نمی دادند بلکه از گروه های نظامی از ملت ها و مذاهب گوناگون شکل گرفته بود که پیرامون آرمان متعالی انقلاب بین المللی علیه نظم قدیم به پا خاسته بودند.

طی نخستین گردهمآئی خلق های شرق که به تاریخ سپتامبر 1920 در باکو برگزار شد، زینوویو که رئیس انترناسیونال کمونیست بود و چند تن دیگر از اعضای رهبری حزب بلشویک رهبران ملت های استعمار شده را برای مبارزۀ طبقاتی بین المللی ضد امپریالیست و «جهاد» علیه امپریایلسم قدرت های غربی که به روسیه حمله کرده بودند و مردم سرزمین های استعمار شده را استثمار می کردند فراخواندند. دو سال بعد، چهارمین گردهمآئی انترناسیونال کمونیستی سیاست اتحاد با پان اسلامیست ها را تأیید کرد.

رهبران کرملن دائما ارتش های غیر روسی را برای جنگ در آسیای مرکزی و در مناطق غیر روسی امپراتوری تزاری سابق گسیل می کردند _ یگانهای نظامی متشکل از چچن، آذری، تاتار، باشقیری، قزاق، ازبک، تاجیک و ترکمن هم زمان علیه مداخلات ضد بلشویک خارجی و یگا نهای کشورهای استعمار شده و مسلمانان شورشی منطقه می جنگیدند که بعضا متشکل از داوطلبان ترک بودند که از شکست ترکیه گریخته و از پشتیبانی برخی مهاجران روس یا صاحب منصبان محافظه کار مسلمان در منطقه برخوردار بودند. در مرز شرقی شوروی، سربازان مسلمان تاتار نیمی از یگان ها را تشکیل می دادند(16).

بلشویک های دومین مرحلۀ انقلاب (مرحلۀ نخستین ماه های جنگ داخلی) می خواستند که مردم غیر روس دوران امپراتوری خودشان کنترل جمهوری های مستقل نوین و جمهوری های متحد شده را به عهده بگیرند. موضوعی که در آن دوران در همه جا به نام «ریشه دار بودن» مطرح می کردند. چنین جریانی موجب بازگشت مهاجران روس (یا قزاق) شد که در دوران تزاریست در قفقاز و آسیای مرکزی مستقر شده بودند. در برخی موارد با عوامل تشویقی آنها را به روسیه باز می گرداندند و در برخی موارد به زور آنها را مجبور به نقل مکان می کردند.

زبان های محلی مورد بازشناسی قرار گرفت، حتی بر اساس استاندارد مدرن و گفتارهای موجود، هم زمان زبا نهای ارتباطاتی سنتی بین جوامع سنتی در منطقه (فارسی یا ترکی در زمینۀ ادبی و سیاسی، و زبان عربی در سطح مذهبی) جدیت خاصی پیدا کرد و مدارس، ادارات، نشریات، رادیو، فیلم از انحصارات زبان روسی بیرون آمد.

مقامات دولتی برای ارتقاء اجتماعی کارمندانی که به ملیت های قدیمی یا مذاهب به حاشیه رانده شده در دوران تزاریسم تعلق داشتند طرح های قانونی پیشنهاد کرده و به اجرا گذاشتند.

به همین گونه نمایندگان بر حسب تعلقات طبقاتی و ملی انتخاب می شدند. نوعی «تبعیض مثبت» بر اساس وجه مشخصۀ قومی، مذهبی و طبقاتی. نمایندگان این ملت ها به مقام رهبری در سازمان های اداری دولت و احزاب کمونیستی برگزیده شدند. کرملن در مورد کار برای مسلمانان در مناطق خودشان به استثناء چند مورد نسبت به روس هائی که از مناطق دیگر آمده بودند ارجحیت قائل شد. دانشگاه های جدید با اهدافی مانند ارتقاء زبان ملت های به حاشیه رانده شده در دوران و متشکل ساختن نسل جدیدی از رهبران، کارمندان، روشنفکران و مهندسین، در محل ایجاد کردند. با این وجود، اندک اندک سیاست حاکم برای زبان های پان اسلامیسم مانند عربی، فارسی و ترکی محدودیت هائی به وجود آورد، و زبان روسی به عنوان زبان مشترک برای تمام ملت ها به صحنه بازگشت.

این جریان در وضعیتی به وقوع پیوست که قحطی ناشی از تأخیر سنتی اقتصاد روسیه، بدویت مناطق حاشیه ای، خسارات جنگ اول جهانی، جنگ داخلی و محاصرۀ اقتصادی توسط قدرت های استعماری علیه دولت جوان شوروی از وجه مشخصات تاریخی آن دوران بود. فقر و فلاکت، و گرسنگی در همه جا حضور دائمی داشت. از سال 1922، کمک های مالی دولت به مناطق آسیای مرکزی کاهش یافت و چندین مدرسۀ عمومی شوروی بسته شد. اساتید به دلیل فقدان حقوق ماهیانه پست های خود را ترک کردند. مدارس مسلمان محلی که روی کار داوطلبانه و رایگان و پشتیبانی ویژۀ مردم بومی تکیه داشت تنها وسیلۀ آموزشی برای مردم بود.

لوناچارسکی وزیر امور آموزش عمومی برای مقابله با فشارهائی که از سوی «خداناباوران افراطی و سخت گیر» که به چشم تردید به شبکۀ مدارس اسلامی نگاه می گردند و در فقدان امکانات برای پشتیبانی از نظام آموزشی شوروی می خواستند روی سیستم آموزشی رقیب فشار بیاورند، اعلام کرد که «وقتی نمی توانید به مردم نان بدهید، نباید آنچه را که مردم جایگزین می کنند از آنها بگیرید» (17). با وجود تمام مشکلات تلاش های دولت شوروی برای امور آموزشی دائمی بود و مؤثر واقع شد، ولی همزیستی این دولت در رابطه با شبکه های آموزش اسلامی، در برخی موارد متأثر از نگرش اجتماعی محافظه کار بود و ناامیدی هائی را نزد کادرهای کمونیست دامن می زند، زیرا رقابت آزاد بین اسلام و مارکسیسم بیش از آنچه چیزی بود که انتظار می رفت و مارکسیست ها نیز الزاما همیشه پیروزمند نبودند.

در همان زمان، و برای تمام دلایل انباشت شده، مقامات شوروی سال 1924 بودجه های دولتی را برای دادگاه های اسلامی حذف کردند. در تمام سطوح، در نظام شوروی «انقلاب در انقلاب» وجود داشت. قانون نوین در هر صورت عملا در اجرا ناممکن بود، زیرا بسیاری از زنان جوان که با ازدواج های مصلحتی مخالفت می کردند و یا نمی خواستند با مردی که دارای چند همسر است ازدواج کنند، امکان تحمیل خواست خود را نداشتند، و به دلیل فقدان آموزش ضروری و کندی بازسازی اقتصادی هیچ امکانی برای پیدا کردن کار نداشتند. این دورانی بود که به دوران سیاست نوین اقتصادی شهرت داشت که طی آن بلشویک ها باززائی بخش خصوصی را می پذیرفتند زیرا موجب فعال سازی روند اقتصادی می شد ولی در عین حال ارزش اضافی اندکی هم که در سطح اجتماعی وجود داشت جذب می کرد و نمی توانست در برنامه های بازسازی و توسعه بلند پروازانه سرمایه گذاری کند.

در این وضعیت مبارزه علیه فقدان توسعه، کاستی های آموزشی و باز زائی «منطقه گرائی» در تمام اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی بود که استالین و طرفدارانش به تدریج قدرا را بدست گرفتند و مرکزیت گرائی و دولتی سازی اقتصاد را تحمیل کردند که موجب راه اندازی طرح عظیم گسترش شد که تمام کشور را به سوی جامعۀ صنعتی و مدرنیزاسیون فوق العاده هدایت کرد، البته به بهای نیروی انسانی با نتایج غالبا اسفناک.

سیاست نوین گذار عینی روسیه قدیمی و عقب مانده را به کشوری توسعه یافته ممکن ساخت، سواد آموزی توده ها، ارتقاء اجتماعی توده های طبقات مردمی به ویژه در مناطقی که به شکل سنتی در حاشیه به سر می بردند و در نتیجه مناطق مسلمان به واقعیت عینی تبدیل شد. ولی چنین تحولاتی بر اساس انتخاب رهبران در چهار چوب نظم آهنینی که روی انسجام اقتصادی، مرکزیت گرائی اولویت های سرمایه گذاری پافشاری می کرد، و نظامی سازی رفتارها، انسجام سیاست زبان و ایدئولوژی امکان پذیر شد. بازگشت سیاستی که زبان روسی را به عنوان زبان رسمی برگزیده بود با راه اندازی سیاست یگانه سازی ایدئولوژیک هم گام بود که در اصل و اساس طرح خود می بایستی از «محلی گرائی» ملت ها و مذاهب عبور کند. مارکسیسم لنینیسم بینش ایدئولوژیکی که بر اساسا تعبیری خدشه ناپذیر و انعطاف ناپذیر از مارکسیسم و نظریات لنین در دوران استالین اختراع شد، به تدریج به شکل اجتناب ناپذیری در این دوران یعنی طی سالهای 1920 تحمیل شد.

این سیاست، با وجود مقاومت هائی چند در بطن حزب راهبر، به چیزی حمله برد که آن را «انحرافات بورژوازی ملی» در جمهوری های غیر روسی می نامیدند، یعنی چیزی که بسیاری دیگر آن را به عنوان بازگشت تحریف شدۀ طرفداران شوینیسم روسیۀ کبیر تعبیر می کردند.

در این وضعیت عمومی در تمام اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی بود که به نام حقوق زنان به ویژه از مسکو یک سری حمله به اسلام صورت گرفت، که به نام «هجوم» سر زبان ها افتاد. به مناسبت روز جهانی زن، 8 مارس 1927 تظاهرات توده ای در تاشکند و سمرقند و شهرهای دیگر با اکثریت مسلمان، و با همراهی مبارزان سازمان های زنان شوروی که قربانی خشونت در خانواده هایشان بودند برگزار شد. گروه های کوچک زنان مسلمان روی پودیوم آمدند و در برابر دیدگان همکان کشف حجاب کردند، و سپس پوشش اسلامی آنها به آتش کشیده شد(18). هدف از این عملیات نمایشی ایجاد «زن نوین» بود که با «آگاهی پولادین» می تواند به عنوان فردی با کارائی خدشه ناپذیر آهنگ سریع مدرنیزاسیونی را که توسط مسکو راه اندازی شده بود پی گیری کند. مبارزان کمونیست می بایستی روسری هایشان را بدارند، یعنی پوشش اسلامی که تا اینجا، به ویژه برای کار آموزشی یا سیاسی در مساجد رعایت می کردند.

با این وجود متعاقبا جامعۀ استالینی پس از بحث و جدل های پر جنجال و قوانین فمینستی سال های 1920 که آزادی جنسی را به شکل رادیکال مجاز دانسته بود، دوباره به نحو خاصی شیوۀ محافظه کارانه را در پیش گرفت. در نتیجه بین کمونیست ها و اسلامگرایان در عرصۀ روزمره تفاهم برقرار شد. طی سال های 1930 بزرگداشت مادر جایگزین زن مستقل در سال های 1920 شد و روسری سنتی دهقانان روسی به عنوان پوششی مناسب تر نسبت به موهای آزاد پریشان در هوا طی دوران «بورژوازی در حال زوال» تلقی گردید. سقط جنین دوباره ممنوع اعلام شد و سیاست زاد و ولد تغییر کرد. چنین موردی عملا به زنان مسلمان سنتی اجازه می داد که شیوۀ زندگی خودشان را حفظ کنند، و بی آن که در پی اشغال نخستین پست ها در زندگی سیاسی و اجتماعی باشند که غالبا به مردان واگذار می کردند.

در این دوران است که دو نوع زن در رقابت با یکدیگر پا به عرصۀ زندگی اجتماعی شوروی می گذارند : زن شهر نشین، تحصیل کرده، پرولتر شده با پوششی منطبق بر تعبیر بسیار محتاطانۀ شاخص های مدرن غربی (دامن بلند، فقدان عریانی ...) و زن دهقان، کولخوزی، کارگر، مادر خانوادۀ پر جمعیت، با دامن بلند و پهن، و با روسری برای پنهان کردن موها. بر این اساس راهکارهای لنین را کاملا بفرنوشی سپردند که اعلام کرده بود : «ما کاملا مخالف هر گونه بی حرمتی به اعتقادات مذهبی هستیم!».

این «هجوم» نتایج متعددی داشت. کودکان مسلمان، به ویژه دختران را از مدارس شوروی خارج کردند یا از جوانان کمونیست استعفا دادند. خانواده های آنها به همین علت تحت فشار قرار گرفتند. زنان بدون رو سری بخودشان اجازه می دادند که در خیابان به آنهائی که به شکل سنتی پوشش اسلامی داشتند انتقاد کنند، و در مقابل زنان بی حجاب به مثابه فاحشه توسط مردان مورد خشونت قرار می گرفتند. از هر سو می توانستیم تماشاگر خشونت باشیم، و حتی تجاوز و جنایت. تبلیغات جدید رسمی همیشه چنین مواردی را به شکل یکجانبه به عنوان «مبارزه برای مدرنیته علیه ارتجاع» به اطلاع عموم می رساند، و تنها خشونت هائی را مطرح می کرد که یک زن پیشگام قربانی آن بود و نه موارد دیگر. متهم دانستن دائمی و سیستمیک اعتقادات مذهبی تا سال 1941 ادامه یافت.

چنین سیاستی سرانجام به بازداشت، فشار و حتی محکومیت به مرگ بسیاری از رهبران مذهبی یا روشنفکر و یا دهقان انجامید. ولی مناطق مسلمان در آسیای مرکزی، خلاف کریمه و قفقاز، شامل گسیل توده ای نشد که هدفش به طریق اولی بخش اروپائی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی بود. تا حملۀ نازی ها تمام رهبران مذهبی سرکوب شدند یا تحت نظارت دائمی بودند. با حملۀ نازی ها، رهبران شوروی به ضرورت اتحاد با تمام ترکیبات ملی پی بردند، مضافا بر این که بسیاری از رهبران مذهبی مسلمان در اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی هم زمان به هم مسلکان خود برای «جنگ بزرگ ملی» و دفاع از وطن سوسیالیستی در رویاروئی با نازی ها بیانیه «جهاد» صادر کردند.

رفتار و کردار میهن دوستانه در بطن ارتش سرخ یا در «حملۀ تولیدی» برای جبهه اغلب مسلمانان شوروی در کوران این جنگ نمونه بود ولی افسردگی ها و دردهای انباشت شده طی بیش از از ده سال توضیح روشنی است که چرا مسلمانانی که به اسارت نازی ها درمی آمدند به تشکلات ملی که آنها برای جنگ در جبهۀ شوروی یا روی دیوار آتلانتیک تدارک دیده بودند می پیوستند که در کنار آنها بجگند. با این وجود سال 1941 بود که مذهب اسلام جایگاهش را در جامعه باز یافت و درهای مساجد و اماکن آموزش اسلامی دوبار گشوده و باز سازی شد. برای هدایت معنوی و روحی مسلمانان در آسیای مرکزی و قفقازستان ساخت و ساز تازه ای ایجاد شد. تحولات مشابهی در دیگر مناطق مسلمانان اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی به وقوع پیوست و موجب پیدایش یک سری پژوهش هائی شد که روی نقاط مشترک و همسازی ارزش های اسلامی و اصول مارکسیستی تمرکز داشت، و بر عکس تضادهای این دو جهان بینی را به سکوت برگزار می کرد(19). به هر صورت، چنین امری به مسلمانان شوروی اجازه داد که به انکشاف عناصر اعتقادات اسلامیکه با مفاهیمی مانند عدالت اجتماعی، برابری اجتماعی و برابری جنسیت همخوانی داشت تحقق بخشند.

به مرور زمان، ساختارهای اجتماعی قدیمی مانند محله ها که مکان تجمعات بود، بی آن که برای تعلقات اجتماعی تفکیکی قائل شوند، مردم ساکن یک زیست محیط مشترک در شهر ها و محلات و شهرک های نوین با خانه های اجتماعی متشکل شدند. موضوع شگفت انگیزی نبود که دبیر کمیتۀ حزب کمونیست، حتی بین مقامات عالی، در عین حال مدرس غیر رسمی قرآن باشد.

علاوه بر این می بینیم که بسیاری از افردی که به خانواده های ضد انقلاب تعلق داشتند، باسماچی ها در سال های جنگ داخلی، در سال های گشایش های پسا استالینی به حزب کمونیست راه پیدا کردند و حتی به مقام رهبری نائل آمدند. این افراد روی ابهامات موجود بازی می کردند، یعنی از یکسو در رابطه با حق قانونی اکتسابی به عنوان خانوادۀ ضد انقلابی در جوامع سنتی و از سوی دیگر بر اساس سهمی که به دلیل دیپلم های علمی شان از دوایر «مدرنیست» بدست می آوردند و قابلیت های نوینشان در «مدیریت مناسب». جامعۀ «پسا شوروی»، نیمی مسلمان، نیمی شوروی، نیمی سنت گرا و نیمی مدرنیست اندک اندک تشکیل گردید، و به ویژه به درون مقامات بالای حزب کمونیست نیز راه یافت. با این وجود تشکلات مذهبی ناکامل بود و همین امر موجب شد که در فروپاشی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، گروه های اسلامی آگاهی مختصر خود را با رادیکالیسم مبارزه جویانۀ و با اعمال خشونت جبران کنند.

امروز نتایح ابهام آمیز دوران شوروی را با دعاوی «ملی» جدید برای تشکیل دولت های مستقل «مسلمان» شوروی سابق یا جمهوری های خود مختار مسلمان در بطن فدراسیون روسیه را مشاهده می کنیم. ابهاماتی که به شکل گسترده برچیده شده، دست کم ظاهرا خواست مبنی بر سنتز بین ارزش های «محرک» و «خردگرا» در اسلام و اصول «خواهان پیشرفت» و «انقلابی» مارکسیسم دیگر مطرح نمی باشد. ولی اگر از گفتار رسمی چشم پوشی کنیم، می بینیم که میراث اسلامی، حتی تخفیف یافته، به روزمرۀ مردم در آسیای مرکزی جدید پسا شوروی تعلق دارد و با این وجود «هویت شوروی» کاملا از بین نرفته است.

و این موردی است که به این جوامع احساس برتری خاصی می دهد که به سختی می توانند آن را در مقابل جوامع و دولت های مسلمان همسایه کتمان کنند، همان گونه که غالبا در گفتار ساکنان این مناطق در شوروی سابق می شنویم : «آنها شانس زندگی در اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی را نداشتند و نتوانستند از پیشرفت های آن بهره مند شوند».

در نتیجه ابهامی که اگر در وجه مثبت مورد بررسی قرار گیرد به این جوامع اجازه می دهد که نوآوری کنند، و در عین حال در بهترین ها و والاگرایانه ترین وجوه خود ریشه داشته باشند. ولی همین ابهامات در حال حاضر به نابسامانی هائی دامن زده و به جریان هائی که از آموزش و آگاهی کمتری برخوردار هستند میدان عمل داده است.

در مورد اسلام در روسیه، از این پس به عنوان یکی از چهار «مذهب ملی» در قانون اساسی به ثبت رسیده است، و به شبکۀ جمهوری های خود مختار تکیه دارد که تاتارستان نمادینه ترین بنظر می رسد.

تاتارستان نقش محرک منافع اقتصادی و دیپلماتیک روسیه در جهان مسلمانان را به عهده دارد، و بیش از پیش در رقابت با چچنی می باشد که پس از حذف جدائی طلبان و «وهابی ها» در دست رهبرانی است که در رابطه با اتحادیه های سنتی هستند، اگر چه چنین امری مانع از پذیرفتن آنها برای نمازگذاری به همراهی پادشاه عربستان سعودی در مکه نشده است...و مذاکره برای همآهنک سازی سیاست روسیه و عربستان سعودی در زمینۀ نفت. با این وجود آیا در روسیه در حال بازسازی چیزی از الهامات برابرخواهی سلطان گالیف باقی مانده است؟ که در اعماق الیکارسی سرمایه داری جدید به سر می برد؟ شاید؟




[1] < http://revuesocialisme.pagesperso-orange.fr/s9crouch.html >

[2] Idem

3)از تاریخ 20 نوامبر 1917، دولت انقلابی نوین یک بیانیه برای کارگران مسلمان روسیه در شرق صادر کرده بود.

4)فرمولاسیونی که از سوی دیگر گواه بر ابهام مارکسیست ها در رابطه با مذهب است

5)بلشویک ها حتی فورا با واتیکان متارکه نکردند. و می دانیم که الگوی ژزوئیت ها (فرقه ای از مسیحیت) تا چه اندازه از دیدگاه لنین برای بلشویک ها مناسب ارزیابی می شد.

< http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/mefr_1123-9891_1993_num_105_1_4256 >.

[6] Voir : Rinat Šigabdinov, Cahiers d'Asie centrale, nos 13/14, « De la question du socialisme islamique. De la question du socialisme islamique au Turkestan : le parcours d’Arif Klevleev (1874-1918) », Traduction de Alié Akimova; et : < http://fr.internationalism.org/french/rint/109_religion.html >

[7] < http://fr.internationalism.org/french/rint/109_religion.html >

[8] < http://revuesocialisme.pagesperso-orange.fr/s9crouch.html >

9) یادآوری کنیم که خلاف برداشت یکجانبه از گذشتۀ شوروی، بلشویک ها به محض این که قدرت را بدست گرفتند، مجازات مرگ را حذف کردند، ولی به دلیل جگ داخلی که توسط نیروهای ضد انقلاب بر پا شده بود، دوباره مجازات مرگ را به شکل قانونی تمدید کردند. سپس در پایان جنگ دوم جهانی، وقتی که پیروزی علیه نازی ها فضای صلح آمیزی در جهان ایجاد کرد، رهبران شوروی دوباره حکم مرگ را حذف کردند، ولی باز هم دوباره با آغاز جنگ سرد مجازات مرگ دوباره به اجرا گذاشته شد. چنین تحولاتی نشان می دهد که تا چه اندازه نظام شوروی از یک نگرش ثابت تبعیت نمی کند بلکه مبنی بر بینشی متحرک از جامعه منشأ می گیرد که می بایستی به مرحله ای از رشد منطبق بر کمال مطلوب کمونیستی نائل آید.

[10] < http://revuesocialisme.pagesperso-orange.fr/s9crouch.html >

[11] Idem

12)باید خصوصیت ابهام آمیز اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی را از آغاز تا پایان یادآور شویم، زیرا این دولت واقعا در آغاز مناطقی را به وجود آورد که از خودمختاری واقعی برخوردار بودند ولی از وقتی که خواهان استقلال شدند، پس از یک دوره رقابت بین نیروهای مرکز گریز و مرکز گرا که در مسکو صورت گرفت، از بین رفتند.

[13] < http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1980_num_21_2_1384 >

[14] < http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1980_num_21_2_1384 >

15)به هر صورت، او طی دوران استالینی با فشار «ناسیونالیسم بورژوا» و «خرافات مذهبی» به جوخۀ اعدان سپرده می شد.

[16] < http://elkhadra.over-blog.com/article-13205107.html >

[17] < http://elkhadra.over-blog.com/article-13205107.html >

18) اگر چنین سیاستی در فضای زنان آسیای مرکزی که قویا پدر سالار بود از پشتیبانی برخوردار شد، بین چادر نشینان دشت های قزاق که زنان از اقتدار برخوردار بودند و فعالانه در زندگی اقتصاد محلی شرکت داشتند باشکست مواجه شد.

Voir Catherine Poujol, Le Kazackhstan, PUF, coll. QSJ n°3520, 2000, p. 64.

19) در این دوران، برخی مذهبیان مسلمان در مورد روزه داری در ماه رمضان نظریۀ خاصی رام طرح می کردند که مبنی بر آن روزه داری موجب کاهش تولید می شود و می توان بجای آن به کارهای عام المنفعه پرداخت و تلاش بیشتر برای بالا بردن تولیدات عمومی.

December 12th, 2013

• برگردان: ا. م. شیرینظریه استالینی انقلاب جهانی
• ناصر اصغرینكاتی درباره افزایش حداقل دستمزد
• داکترسخی اشرف زی سیدکاغذفرقه وهابی در کشور های عقب مانده,دستنگروبی سواد
• سید احمد ضیا نوریحضرت عیسی مسیح علیه السلام
• نویسنده : مهرالدین مشیدچگونه می توان ملت شد و هویت مقتدر ملی پیدا کرد
• امان ریاضتآدم مرده است بگذار بنی آدمان همین باشند
• جاویدفرهادسه مقوله دریک گفتمان
• امیر هوشنگ اطیابیدر بزرگداشت نلسون ماندلا چه حقایق تاریخی‌ای پنهان می‌شود؟
• محمد عوض نبی زادهمرحوم فرقه مشرفتح محمد خان میرزاد یکی ازمنادیان آزادی وعدالت
• نویسنده : مهرالدین مشیدهیچ تهاجمی مقدس نیست و هر اشغالی توجیه ناپذیر است
• نویسنده : دکتور طاوس وردک از خود بګویید و راجع به خود بنویسید
• نگارنده : زلمی رزمیاعلامیه جهانی حقوق بشر
• گزارنده به دری: عزیز آریانفر(کوشانی ها، کانگیویی ها، ، سابری ها، کروات ها و...)
• برونو دروسکیمارکس، لنین، بلشویک ها و اسلام
• نویسنده : دکتور طاوس وردک فساد اداري ، مسموم کننده مردم افغانستان
• زمان ( مراد )«قرار و فرار شاهِ ما»(1)
• سیامک ستوده آیا ماندلا در مبارزه بر علیه آپارتاید به توده ها تکیه کرد؟
• علی صدارت ابهام در لائیسیته و مذهب شیعه
• دهم دسامبر روز جهانی حقوق بشر نوشته از ع. بصیر دهزاد
• تُخارهاگزارنده: عزیز آریانفر
• محمد عوض نبی زادهنجف بیگ شیرویکی ازقربانیان عهد شکنی کوچیهای مهاجم
• سلیمان کبیر نورینماد جاویدان و پیروزمندانه ی آزادی و برابری انسانی
• محمد ضیا ضیاجمهوری دموکراتیک سخن
• نظر برهاندر جاودانگی تاریخ ومردی از افریقای جنوبی نلسون ماندیلا
• نویسنده : مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت پشتون ها
• زمان هوتکدهم دسمبرروز جهانی حقوق بشر
• علی رستمینلسون رولیهلاها ماندلا پدرمعنوی مردم افریقای جنوبی درگذشت
• عزیز آریانفرکشاکش در آسیای میانه
• ناصر اصغریدرباره آنارشیسم پرودون و باكونین
• نویسنده : مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت پشتون های آنسوی خط
• حسن پیمانپهبادهای بدون سرنشین امریکائی
• وصیت امام احمد ابن حنبل برای پسر خود در روزی عروسی اش !الحاج امــیـن الـدیــن » سعـیـدی – سعید افـغــانی«
• گزارنده به پارسی دری: عزیز آریانفرمیهن نخستین و ریشه های هندواروپایی ها، فینی ها و اگورها 1و تورک ها
• داکتر سخی اشرف زی سید کاغذ خط مش سیاسی ,اقتصادی واداری حکومت کرزی به ناکامی گراید
• حسن پیمانپهبادهای بدون سرنشین امریکائی
• نویسنده : مهرالدین مشیدحماسۀ استثنایی تاریخ
• فرامرز دادورجایگاه جنبش چپ در اپوزیسیون دمکراتیک
• لیکونکي : دکتور طاوس وردک دافغانستان د سرتاسري بحران دنجات لاره
• بګرامیوال ـ از المانتبلیغات ریاکاران خود فروخته ماویست
• حسن پیمانپهبادهای بدون سرنشین امریکائی
• نویسنده : مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت باشنده گان آن
• ترجمه توسط حمید محویاسلام ترسائی : مذهب از دیدگاه واقعی مارکسیسم
• جلال بايانی کاوشگرتروريســــــــــــت شــــــناخته شــــده حسن اميری
• دکتور طاوس وردک د اقتصادی اوسیاسي ونډې دوام
• داکتر سخی اشر ف زی سیدکاغذچراعیسویت درتضاد با جهان اسلام قرارگرفت؟
• افاده حقوقی از جلال بايانیدفاع از حق مشروع حقوقی خود هم قطاران خود
• لیکونکۍ : دکتور طاوس وردکولې امریکا د افغاني طالبانو یو لیډر مړ نه کړو
• محمد عوض نبی زادهابراهیم خان گاوسوارنمادی ازمبارزات داد خواهانه برضد استبداد
• مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت باشنده گان آن
• دکتور طاوس وردک د اقتصاد او سیاست ونډه په جنګ کې
• لیکونکۍ : دکتورطاوس وردک کرکه ( نفرت )
• ناصر اصغرینگاهی به كنگره فدراسیون كار آمریكا
• دکتور طاوس وردک په اطلاعاتی مواردو کې د سوق او اداری اصول
• ترجمه: محمد پورهرمزاندربارهٔ کئوپراسیون
• دکتور طاوس وردک د محوري سازمان ستراتیژي
• الحاج امــیـن الـدیــن سعـیـدی – سعید افـغــانیمصافحه زن با مرد نامحرم !
• دکتور طاوس وردک د ستراتیژۍ بل ډول درهبر او مدیر کړه وړه دي
• الحاج امــیـن الـدیــن » سعـیـدی – سعید افـغــانی«جنتری عبادتی سال
• نظرمحمد مطمئنامريکايې پوهنتون او برتانوي پوځي اکاډمي
• خلیل ودادمصئو نیت قضایی نظامیان شوروی و ضمانتهایی که افغانستان میخواست
• نوشته کریم پوپل صحت و سلامتی درافغانستان
• دکتور طاوس وردک بیړنۍ ، د ډار او مجبوریت ستراتیژي
• محمد عوض نبی زاده ملا خداداد لورانی یکی ازرهبران جنبش دهقانی درکشور
• مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت باشنده گان آن
• نوشته از ع. بصیر دهزادپاسخ و توضیح بر سوالات محترم داکتر سید عبد الله کاظم
• نوشته کریم پوپلادیان ابراهیمی یا یکتا پرستی
• دکتور طاوس وردک د جنګو علتونه کوم شیان دی
• دکتور طاوس وردک جنګ څه ته وايي
• نیش ِ بی بی سی ، نه از ره کین است !
• سید احمد ضیا نوریعید سعید قربان بر مسلمین جهان مبارک باد
• نویسنده : مهرالدین مشیدحج تجسم عینی توحید و قربانی نماد ایثار و توجه به اصل اقتصاد است
• ستراتیژی څه ته وایی او ولې سیاسیون دغه اصطلاح ډیره استعمالويلیکونکۍ : پوهندوی جنرال ارکانحرب دکتور طاوس وردک
• شباهنگ راددر چهل وششمین سالگرد جانباختن چه گوارا
• اسماعیل هوشیارنوبل و شیخ حسن روحانی !
• نویسنده : مهرالدین مشیدرابطۀ طالبان و القاعده ناشکستنی است
• صبا راهیگوسفند های مشنگ
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«حج نیابتی
• ارسالی صمیمیاز تقسیم به دست متفقین تا آلمان متحد
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«حج بعد از مرگ
• الماس فرضیپیرامون اقلیت مذهبی یارسان (اهل حق)
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«حــج رفـــتـن تکراری!
• نویسنده : مهرالدین مشیدنیایش کانون عبادت و عصیانی خودجوش و آگاهانه
• فرزاد رمضانی بونشنگاه ترکمنستان به افغانستان، از تلاش برای اجرای تاپی تا میانجیگری در مذاکرات صلح
• خلیل ودادفراز و فرود مناسبات هالند افغانستان
• الحاج امـیـن الـدیــن» سعـیـدی ــ سعید افـغــانی«در جنت عبادتی وجود ندارد!
• شباهنگ رادانساندوستی سرمایه ریاکارانه است
• نصرت شادلیبرال ها و بن بست کاپیتالیسم – دمکراسی
• علی رستمیخردستیزان قرن بیست ویکم
• سلیمان راوشجشن مهرگان
• ارسالی صمیمیمقبره 2600 ساله در ايتاليا كشف شد
• نظرمحمد مطمئنزموږ له پاره وياړ! د ټوپکوالو له پاره کباړ!؟؟؟
• رسول پويانجايگاه حقوق تعاملی در نظام حقوقي و قضايي افغانستان
• فرزاد رمضاني بونشدستاوردها وچالش هاي شورای کشورهای ترک‌زبان و نقش برادر بزرگتر تركيه
• نویسنده : مهرالدین مشیدسنت گرایی طالبان به مثابۀ انحطاط فرهنگی ضربه یی بر پیکر اسلام
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«اهل تسویف
• تتبع ونگارش : الحاج امین الدین « سعـیـدی »آیا جایز است بگوئیم فلان شخص شهید است؟
• خلیل الله عالم پیش نویس تولید نیروی برق در افغانستان است
• پروفیسر عبدالصبور فروزان نگاهی به کنفرانس مس عینک
• دوکتور صلاح الدین سعیدي – سعید افغانينمونه های ازمنابع آزادی، حاکمیت قانون ودیموکراسی واقعی!
• نویسنده : مهرالدین مشیدروشنفکران راستین نسل سوگوار در هر برهه یی از تاریخ
• عتیق الله مولوی‌زادهجمعیت اسلامی و فقدان رهبری
• مترجم: ا. م. شیریمبادله وامهای معوقه، یا تسلیحات مالی کشتار جمعی
• دکتر بیژن بارانشکنجه و استبداد
• نصرت شادفلسفه انقلابی ، حرافی ، سفسطه و شارلاتانیسم روشنفکری نیست
• الحاج امـیـن الدین « سـعـیـدی- سعید افغانی »ادرار بصورت ایستاده
• ادیب معصومی آزادي عقيده ، اندیشه وبیان حق طبیعی هر انسان است
• مترجم: ا. م. شیریبازیهای پشت صحنه با طلا: در انتظار شکست بزرگ(۲)
• مترجم: ا. م. شیریبازیهای پشت صحنه با طلا: در انتظار تحول بزرگ(۱)
• نویسنده : مهرالدین مشیددرد های استخوان سوز بیگانگی با سنت و ناآشنایی با تجدد
• نصرت شاداقتصاد سیاسی چپ ؛- محتوا ، شعار و امید
• نویسنده : مهرالدین مشیدمدرسه های دینی خاستگاۀ اصلی طالبان، ابزاری در دست آی اسی آی
• شباهنگ رادمفهوم انقلاب از نگاهِ اپوزیسیون چپ
• الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »صـدقـه فطر روزه
• نویسنده : مهرالدین مشیدفرهنگ سنتی و قبیله یی ( درسرحد) سکویی برای پرش استعماردرمنطقه
• عبدالواسع غفاریسیرانکشاف فوندامیتالیزم اسلامی دربسترآرام اروپا وامریکا
• تهیه و پژوهش از ظاهر دقیقشکل گیری فرهنگ قسمت 5
• مترجم: ا. م. شیریجهاد گزینشی
• نویسنده: مهرالدین مشیدنماز نماد یگانگی، عدالت و آزادی تفکر و بیکرانگی اندیشه در اسلام
• الحاج امــیـن الـدیــن سعـیـدی – سعید افـغــانیفدیه غرباء در رمضان
• تهیه و پژوهش از ظاهر دقیق شکل گیری فرهنگ قسمت 4
• فرامرز دادورجنبش کارگری و چشم انداز سوسیالیسم در ایران
• نصرت شادزنان و کالا در فلسفه ساختارگرا یی
• شیرین نظیری فعال حقوق زنانماری کوری مخترع عناصر شیمائی رادیوم و پلوتونیوم
• یونس شاملیآقای علیرضا اصغرزاده در نقد سیدجواد طباطبایی پای لنگی دارد
• سرلوڅ مرادزی د جولای ۱۲ مه، د ملالې یوسفزۍ نړیواله ورځ
• تهیه و پژوهش از ظاهر دقیقشکل گیری فرهنگ قسمت ۳
• الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »حکم روزه در کشور های اسکندنوی
• الحاجامین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »دندان کشی در رمضان
• رسول پویاننقش هرات در اقتصاد افغانستان
• نصیراحمد -- مهمندماه صیام یا ماه تصفیه وتزکیه
• ارسالی صمیمیگذري بر شهرموزه سن پترزبورگ – از شليك توپ لنين تا شب هاي نقره اي
• نویسنده :مهرالدین مشیدفرهنگ سنتی و قبیله یی در دو طرف دیورند سکویی برای پرش های استعماری
• تهیه و پژوهش از ظاهر دقیقشکل گیری فرهنگ قسمت ۲
• تهیه و پژوهش از ظاهر دقیق شکل گیری فرهنگ
• شیرین نظیری فعال حقوق زنسیمون دوبووار
• ترجمۀ امیر کشفی«آزاد اندیشی و تبلیغات رسمی
• حمید محوی«ایران، تخریب ضروری» یا جنگ تحمیلی
• اسماعیل هوشیاردو روایت متفاوت با یک نتیجه مشابه !
• فرزاد رمضاني بونشبنيان سازمان فرهنگی هنری فارسي زبانان و همگرايي بيشتر ايران افغانستان و تاجيكستان
• فرزاد رمضاني بونشچالش هاي ساخت طرح كاسا 1000 و آينده همكاري انرژي آسياي مركزي با جنوبي
• نصرت شاد چپ ها و روشنفکران نیچه گرا
• ارسالی صمیمی50 سالگي چايكاي روسي در فضا - پرونده محرمانه اي كه پس از نيم قرن جهاني شد
• ارسالی صمیمیطلاق پوتین تابوی سیاستمداران روس را شکست
• ارسالی صمیمینلسون ماندلا از مبارزه با آپارتاید تا دست و پنجه نرم کردن با بیماری
• عبدالو کیل کوچی روشنگران
• بهروز عارفیاستفان هسل، اندیشمند مقاومت
• طیار یزدان پناه لموکیوضع کنونی و نقش احزاب و اتحادیه های طبقه گارگر و متوسط در جنبش های اجتماعی
• دوکتور بشير افضليبخش دوم مقاله نجات انسان-نمايشنامه
• امین الدین سعیدیخواندن نمازدر محل که تصاویر باشد!
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«داستان عبرت انگیز
• علی صدارتابهام در لائیسیته و سربازان گمنام امام زمان
• مصلح سلجوقیدیموکراسیی کم بند (!)
• اسدالله جعفريامام علي در چشم ودل يار غار رسول الله ابوبكر
• میرعنایت الله ساداتاعتراف یک نویسندۀ ایرانی
• شيرين روشارمیشل فوکو، دولت و فقرای نیک‌سیرت
• شهباز نخعينابرابري، دموکراسي، حاکميت
• برگردان و تبصره از دکتر خلیل وداد با اینهمه منابع غنی آب کشوری کم آب و با آنهمه وقار و آبروهنوز هم سرزمین «بی آب» هستیم
• دوکتور بشير افضلي راه نجات انسان
• صبا راهیجنبش عدم خشونت و خشونت تولید انبوه سلاح های مرگزا !
• عزیز آریانفرآریا، آریانا و آریایی
• نظرمحمد مطمئند اسامه بن لادن ړنګ کور دخالص بابا فامیلۍ
• شیرین نظیریپیدایش نظام مادر تباری در جامعه بدوی
• نوشته الهه افتخاربشر؛ چرا مرتجع و پسگرا و تاریک فکر میشود؟
• عبدالو کیل کوچیغزنی مرکز فرهنگی جهان اسلام
• الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی » یادداشتی : به خطاطي قــرآن کریم به خـــون صدام حسیـن
• سید احمد ضیا نوریعفو یا بخشش
• نوشته کریم پوپلزلمی خلیل زاد
• علی رستمی پرولتاریاومبارزه طبقاتی درجامعه مدرن
• گزارنده: عزیز آریانفراز «پهنه های اریایی» تا افسانه های آذربایجانی
• عبدالو کیل کوچیگناه بیکاری به گردن کیست ؟
• برگردان: شهباز نخعيخط‌ سير يک انقلابی
• برگردان: باقر جهانبانيشکست جنگ برای نفت
• شباهنگ رادکارگران و کودکان کار در اوّل ماه مه!
• شیرین نظیریزن نخستین نگهبان کودک ووسیله تولید نسل بشر:
• نصرت شادفلسفه مارکسیسم و مکاتب بورژوایی
• برگردان و تبصره از دکتر خلیل ودادنگاهی به گذشتهء ترانسپورت در افغانستان
• نویسنده : مهرالدین مشیدگسست های بیرون فرهنگی و درون فرهنگی جاده صافکن مداخله و تجاوزقسمت سوم
• به قلم الهه افتخار روشنفکری : روشنفکری دینی است و یا دینی و غیر دینی ندارد!
• ترجمه: ا. م. شیریُردار طلائی سیاست چینی (۲)
• داکترسخی اشرف زی سیدکاغذنشر ارقام واهی توسط دایرهً المعارف افغانستان
• لیکوال : ننګیالی بڅرکیغزنی په اسني وخت کي داسلامي تمدن دپایتخت په توګه
• نویسنده : مهرالدین مشیدگسست های بیرون فرهنگی و درون فرهنگی جاده صافکن مداخله و تجاوزقسمت دوم
• ترجمه: ا. م. شیریبُردار طلائی سیاست چینی (۱)
• نصرت شاد قرن بیست ؛ از فروید تا لوکاچ
• ترجمه: ا. م. شیریطلا: بازگشت به دنیای پول(۲)
• میر عنایت الله ساداتتحقق مشی ملی
• سید احمد ضیا نوریفشرده ی از زندگینامه خداوندگار عشق و عرفان حضرت مولانا (رح) وگذری بر آیین رقص سماع
• نویسنده : مهرالدین مشیدگسست های فرهنگی در سطح ملی زمینه ساز عمیق تر ساختن فرهنگ های محلی
• لیکونکۍ : دکتور طاوس وردک دعسکری مکلفیت دوه کلنه دوره
• ترجمه: ا. م. شیریطلا: بازگشت به دنیای پول(۱)
• مترجم: ا. م. شیریجنگ اقتصادی: بهترین دفاع، حمله است(۲)
• اسماعیل هوشیاردروغ سیزده به انتخاب خودتان !
• نصرت شاد ما و جامعه شناسان لیبرال غرب
• مترجم: ا. م. شیریجنگ اقتصادی: بهترین دفاع، حمله است(۱)
• شیرین نظیرینقش زن درپروسه تولید دردوره پیش از تاریخ:
• ترجمه توسط حمید محویبازگشت مبارزۀ طبقاتی
• نویسنده : مهرالدین مشیداز قبض و بسط تیوریک شریعت تا قبض و بسط اسلام گرایی
• نویسنده : مهرالدین مشیدزبان، ادبیات و فرهنگ را نباید بیشتر سیاسی کرد
• مترجم: پيام پرتوى تاريخ تجارت برده از آفريقا به اروپااز دهه هاى ۱٤٤۱ تا ۱٩٥۰
• اسماعیل هوشیارزوایای حسی و لمسی نوروز !
• دوکتورصلاح الدین سعیدي - سعید افغانی بحث بوزینه بودن آدمی!
• نصرت شاددو جامعه شناس
• ارسالی صمیمیمیزبان امسال جشن جهانی نوروز کجاست؟
• عنایت الله پویان ژور خپګان
• علی رستمی جشنهای باستانی نمایانکر همبستگی اقوام وملیتهای تمدن اریایی
• نویسنده: مهرالدین مشیداز قبض و بسط تیوریک شریعت تا قبض و بسط اسلام گرایی
• نوشته از : ع. بصیر دهزادحقوق بشر و جرائم حذف فزیکی ( قتل های سیاسی) بدون پروسه عدلی و قضائی
• مترجم: پيام پرتوى تاريخ تجارت برده از آفريقا به اروپا
• آصف بره کیبوداها فرو ریختند، نه آسمان تکان خورد نه زمین
• پيام پرتوىبرده‌داری در عصر مدرن؛ ارزش یک انسان چقدر است؟
• پیشگفتار و ترجمه: ا. م. شیرینمایشی تحت عنوان «بازرسی ذخیره طلای آمریکا»
• شباهنگ رادراه‏اندازی جنگ و تنش، سیاست کنونی امپریالیست‏ها
• سید احمد ضیا نوری روز سیاه و فراموش ناشدنی در تاریخ افغانستان فروپاشی تندیس های بودا
• اسماعیل هوشیارمشکلات چپ ازدرون و دربیرون !
• ترجمه توسط حمید محویامپریالیسم : مبارزه علیه آن و یا در تبانی با آن
• ‏نوشته کریم پوپل تعداد تلفات جنگهای سال 2001-2013 در افغانستان
• فرامرز دادور جایگاه جنبش زنان در ایران
• مترجم: پيام پرتوى تاريخ تجارت برده از آفريقا به اروپا
• نویسنده : مهرالدین مشیدحکومت دینی از تجربۀ اسلام گرایی تا آزمون های تازۀ پسا اسلام گرایی
• مترجم: ا. م. شیریچاله های سیاه اقتصاد جهانی (بخش دوم)
• نویسنده : مهرالدین مشیدحکومت دینی از تجربۀ اسلام گرایی تا آزمون های تازۀ پسا اسلام گرایی قسمت دوم
• ارسالی صمیمیهشت تن از منحوس‌ترین روسای جمهوری آمریکا!
• الحاج امــیــن الـدیــن» سعـیـدي – سعید افـغــانـي «مــــدیــنـــﮥ مــنــوره وفــضـایــل آن
• ترجمه توسط حمید محویعلم و فرهنگ در ایران : چالشی برای غرب
• شباهنگ راددر یادمان کمونیست‏های یازده اسفند پنجاه!
• فرزاد رمضانی بونش؛ کارشناس مسائل بین‌المللچرا سازمان همکاری اسلامی منفعلانه عمل می‌کند؟
• برگردان: منوچهر مرزبانيانقرائتی دنیوی از سرشت ستیزه ها
• نوشته از : ع. بصیر دهزاد لایحه (اصولنامه) طالبان آئینه از تحجر و هویت خشن
• نویسنده : مهرالدین مشیدحکومت دینی از تجربۀ اسلام گرایی تا آزمون های تازۀ پسا اسلام گرایی
• تتبع ونگارش؛ترجمه وتلخیص:ازحسن پیمانامیرتیمورموئسس سبک اصیل هنرمعماری وحامی فرهنگ ومدنیت آسیای وسطی
• تهیه و ترتیب کننده : انجینر سرور « صالح » مبارز صلح و تفاهم نیک ؛ مولانا استاد « سعید افغانی»
• نصرت شادبورژوازی و روانشناسی شورش توده ها
• غلامعلی بیگدلیاستعفای پاپ و بحران فساد جنسی در واتیکان
• مترجم: ا. م. شیریچاله های سیاه اقتصاد جهانی (بخش نخست)
• اسماعیل هوشیاررابطه هنر؛ سیاست و ایدئولوژی !
• پيام پرتوى چرا بحران رخ ميدهد؟
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی« عقدنــکاح درانــتـریـنـت
• ترجمه توسط حمید محویناسیونالیسم : بیماری روانی ؟
• سفر زن به حج وعمره بدون محرمالحاج امـیـن الدین « سـعـیـدی- سعید افغانی »
• نصرت شادمارکس جمعبندی فلسفه و تاریخ بود
• مترجم: ا. م. شیریجهان مالی موازی (۲)
• ارسالی صمیمیحمله فضایی - وحشت بارش شهاب سنگ روسیه را فرا گرفت
• مترجم: ا. م. شیریجهان مالی موازی (۱)
• مترجم: ا. م. شیرینشت اطلاعات از صندوق بین المللی پول
• نوشته کریم پوپل افغانستان باید قبل از خروج قوای ائتلاف استفاده از آب دریای آمورا آغاز نماید
• حريف حريفمصئونيت قضائی يا مجوز تداوم جنايات جنگی؟!
• مترجم: ا. م. شیریاطلاعات تکاندهنده در باره سوداگری بانکی بین المللی
• سرلوڅ مرادزید نوبل د سولې جایزه د پښتنې ملالې حق دی
• نویسنده : مهرالدین مشیداز مدرنیسم و اسلام گرایی تا پسامدرنیسم و پسااسلام گرایی
• گزارش‌گران بدون مرزرده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ٢٠١٣: پس از بهار، امیدهای ناامید شده
• کریم پوپلاستخبارات وفعالیتهای آن در افغانستان
• نویسنده : مهرالدین مشیداز مدرنیسم و اسلام گرایی تا پسامدرنیسم و پسااسلام گرایی
• تهیه . ن . شادزبان دینی عربی فلسفه اسلامی
• شباهنگ رادتقابل و رویارویی دو فرهنگ
• داکتر سخی اشرف زی سیدکاغذموافقه نامه نافرجام ترانزیتی واقتصادی اپتا بین افغانستان وپاکستان
• نصیراحمد – مهمند دحضرت محمد (ص) دنیکمرغی زیږدنی اوسیرت په ویاړیادونه
• نویسنده: مهرالدین مشیداز اسلام گرایی تا پسا اسلام گرایی قسمت دوم
• نوشته از ع. بصیر دهزادتاٌملی بر گزارش پروژه عدالت انتقالی سازمان فارو
• مهرالدین مشیداز اسلام گرایی تا پسا اسلام گرایی
• نوشته : ماریا دارو غزنه مرکز فرهنگ وادبیات
• داکترسخی اشرف زی سیدکاغذبازکشائی خط آهن درشمال وانکشاف جدید شهراه ترانزیتی
• نوشته کریم پوپلنامها وقصه های فلکلوریک کابل
• نصرت شاددین سیاسی و سیاست دینی ، ماکیاولی را زائید
• ترجمه: اکبر تک دهقاندوُیچه بانک آلمان و رفع اتهام از خود
• رسول پوياننگاهی به نقش موسسات خارجی در افغانستان(NGOs)
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«دین اسلام آخرین دین آسمانِی برای بشریت!
• نصرت شاد رمان های میلان کوندرا - و ما
• علی رستمی جهان هستی درآیینه تاریخ
• الحاج امــیــن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«استعمال وخوردن قطره چکان
• امین الدین « سعیدی- سعيد افغانی »جشن تولد در اسلام
• برگردان – دوکتور سید احمد جهشپایان جهان :غیبگوئی 2012 مستقیما از زبان راهبان مایا
• کریم پوپلکانون تمدنهای باستان
• ترجمه از: ا. م. شیریبمناسب در گذشت اسکار نیمایر
• نصرت شاد هزار سال نبرد فلسفه غرب با الهیات مسیحی
• شباهنگ رادجامعه (مردم)، حاکمیت و موقعیت چپ
• پوهانددوکتورم.ا. زيارد نوې پښتوژبپوهنې په مورچل کې
• پوهاند دوکتورم.ا. زيارپښتو غړپوهنه
• پوهاند دوکتورم.ا. زيار پښتو وييپوهنه
• نوشته کریم پوپل هنر صنایع باستان افغانستان
• نوشته کریم پوپل هنرصنایع اسلامی در افغانستانقسمت دوم
• نوشته کریم پوپل هنر صنایع باستان افغانستان
• نوشته کریم پوپل صنایع معاصر افغانستان
• سید احمد ضیا نوری نقدی بر گفتار کامبیز رفیع زیر عنوان ( دانشگاه سعودی در کابل)
• اسدالله جعفریرسالت پیغمبری زینب(س)
• ترجمه: اکبر تک دهقانخطرات بانکهای سایه برای اقتصاد جهانی
• نجم کاويانینگاهی به چالش‌های فراروی فارسی‌دری در افغانستان
• میرویس جوادله شیعي هلال تر شیعي ښاماره
• اسدالله جعفریشهادت حسین ویاران حسین(ع) بر کمال جویان قرار گرفته در جاذبه حق، تسلیت باد!
• جوانان بیداررښتيا هم په ۲۰۱۲کې دنيا ختميدونکي ده؟
• آزيتا نيکنامدو چهره دولت
• ترجمه توسط حمید محویبخش دوّم «تصویر : از بهت زدگی تا آموزش و پرورش»
• ترجمه توسط حمید محوی«تصویر : از بهت زدگی تا آموزش و پرورش»
• ترجمه: اکبر تک دهقانتبعات اقتصادی طوفان دریایی اخیر در آمریکا
• نصرت شادشناخت نیچه ، محاکمه یا نقد او ؟
• تایب و ارسال کننده: امان معاشرپیامد های نامیمون استخراج معدن مس عینک از دید گاه جیولوجی
• فرزاد رمضاني بونشفرصت طلايي چابهار در آينده اقتصاد آسياي مركزي و نگاه بازيگران
• نصرت شاد از انقلاب فرهنگی تا قدرت جهانی
• نوشته و تحلیل از سکندر تخاری چرا علیه قصرنشینان وثروت اندوزان که عاملان اصلی انتحار اند فتوی نه میــدهید ؟
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«اکثریت اهل جنت را زنان تشکیل میدهد!
• داکتر سخی اشرف زی سیدکاغذبزرگترین مرکز فرقه وهابیزم در تپه مرنجان تعمیر میشود
• ترجمه توسط حمید محویراسل مینز (1939-2012) سرخپوست مبارز دیگر در میان ما نیست
• علی رستمی مبارزهء سیاسی و رعایت موازین اخلاقی
• محمد عالم افتخارازعید قربان و جش دیوالی تا شیطان سوزی و شیطان یابی!
• عبدالقدیر میرزاییبه ششمین برج مخابراتی جهان آشنا شوید :
• نوشته کریم پوپلوضیعت حیات وحش در افغانستان
• نوشته کریم پوپلفهرست پستانداران افغانستان
• نوشته کریم پوپل لست پرندگان افغانستان
• نوشته کریم پوپلچگونگی زیست خزندگان افغانستان
• نصرت شاد مائو و مائوئیسم در چین و ماچین
• علی رستمی تمدن شوراها زاده ء انقلاب اکتوبر
• انجنېر ظهورالدين اندېشسو سیا لیزم برۍ پر امپر یا لیزم حتمي دی
• شباهنگ رادکدام چپ و کدام سازمان؟
• نور مُحمَّـــد غـفـوريسیاسی گـــــونـد
• محمد عالم افتخاربار دیگر در بارهء «ساده»، «ساده نویسی» و از «ساده» یا از «پیچیده» گفتن!
• دکتر بیژن باران اصلاحات دینی در خاور میانه
• الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«آنانیکه جسد پیامبرصلی الله علیه وسلم رابسرقت برده نتوانستد شخصیت اورا هم لکه دار ساخته نمیتوانند!
• نظر برهان مجبوریم آحترام تجویزی را به جا نمایم
• نصرت شاد انقلاب وجدان ؛ جمعبندی یک شاهد
• ترجمه توسط حمید محویاستعمار در آسیا
• نیما فرمین، دکتر در حقوق از دانشگاه مون پلیه فرانسهنوری علا از حقوق اساسی چه می داند؟
• الحاج امــیـــن الـدیــن« سعـیـدی – سعید افـغــانی«وفای به عهد
• نصرت شاد ادعای غیرطبقاتی بودن آنارشیسم
• سرلوڅ مرادزی هرهیواد خپله ملي ترمینالوژي لري
• شباهنگ رادمنفعت سرمایه و سرکوب جهانی‏ست
• الحاج امــیـــن الدین « سعیـــدی – سعــید افغانی »بوسیدن دست از دیدگاه اسلام
• نصرت شادگنجشک نقد استالین یا کبوتر روی بام تروتسکی ؟
• نصرت شاد آنارشیست ها در کمون پاریس
• عبدالقدیر میرزاییتاج محل ؛ نمادی از عشق ، محبت و دوستی
• ویدا میرزاییفراموشی در بزرگ سالان
• نویسنده : مهرالدین مشیدفراز و فرود های مبارزاتی اخوان المسلمین و بهار عرب قسمت چهارم
• نوشته کریم پوپلمقروضیت جدید و سابقه دولت افغانستان
• نصرت شاد آنارشیسم و انقلاب ناتمام آلمان
• منتشره تازه ترین شماره لوموند دیپلوماتیکنئوليبراليسم در دالان هبا
• الماس فرضیمسابقات المپیک لندن و سازماندهی سود محور آن
• نصرت شاد خاطرات آنارشیست ها و تاریخ نویسی بلشویک ها
• مهرالدین مشید فراز و فرود جنبش اخوان المسلمین قسمت سوم
• اسدالله جعفریفلسفه حیات، در کلام امام حسن مجتبی(ع)(بخش اول)
• نصرت شادفراز و فرود آنارشیست های اسپانیا
• رازميک کوچيان گرامشي، تفکري که جهاني‌ شد
• نویسنده : مهرالدین مشیدنهضت اصلاح دینی و جنبش اخوان المسلمین قسمت دوم
• برگردان: ا. م. شیریاسلام افراطی، بمثابه ابزار جهانی سازی
• محمداسحاق فیاضمرثیه ای برای میراث فرهنگی و تاریخی ما
• ډاکټر لمرد پلار مسلک او د ماشوم معيوبه زېږېدنه
• شباهنگ راداتحاد از کدام منظر و در کدام بستر
• ترجمه: نسترن احمدیچرا مارکس بازخوانی می شود؟
• نویسنده : مهرالدین مشیدنهضت اصلاح دینی و جنبش اخوان المسلمین
• ارسالی صمیمیروزنامه اتفاق اسلام پس از یک قرن فعالیت متوقف شد
• حسینه رووفیسیاه دانه درمان برای هر بیماری بجز از مرگ
• نصرت شادیادی از کروچه ، ادیب و فیلسوف ایتالیایی
• ارسالی صمیمی مهمترین دستاورد علمی قرن
• محمداسحاق فیاضدهلی، تلاش های جدید برای رونق اقتصادی افغانستان
• نوشته کریم پوپلامکانات راه بحری افغانستان از ایران
• دکتر بیژن بارانیادها- تختی
• تتبع و نگارش : برهان الدین « سعیدی »كوروش« كبير» شاهی؛ خردمند و عادل !
• الحاج امــیــن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«آیا سگ نجس است؟
• زائران ايراني
• نصرت شاد فمنیسم ، - آزادی زنان یا نجات زحمتکشان ؟
• اسدالله جعفریمبعث پیغمبر عشق ورحمت برحق جویان مبارک
• نوشته کریم پوپلوضیعت مالداری در افغانستان
• ولی محمد«نورزی»دتورو اوشنو چایو څښل څه ګټه لری؟
• تحليل : دوکتور علوم جلال بايانی طرح امضا سند رهبردی امريکا و افغانستان در سال ۱۹۷۲ ريخته شده بود
• نویسنده : مهرالدین مشید حیرت زده گی های فرصت سوزانۀ نخبگان و روشنفکران افغانستان
• داکتر سخی اشرف زی سیدکاغذبررسی دشواری های راه ترانزیتی افغانستان باکشورهای همسایه
• کریم پوپل کشمیره
• تتبع و نگارش:داکتر فیض الله نهال ایماقخط اورخون و آثار مکتوبه ٔ دیگردر زبان ترکی
• عبدالصبور فروزاننقش معادن افغانستان در تحولات سیاسی کشور
• نصرت شاد ما انقلاب می خواهیم نه جنگ !
• برگردان: ا. م. شیریمالکیت خصوصی و عدالت اجتماعی
• ترجمه توسط حمید محویسوسیالیسم و فرهنگ
• نورمحمد غفوریافلاطون او دټولنیز عدالت
• کریم پوپلخاکشناسی خاکهای افغانستان
• نصرت شاد فلسفه ایده آلیستی شرق در تاریخ فلسفه غرب
• شباهنگ رادچپ و چالش‏های آن!
• صدیق رهپو طرزیدانش تبار شناسی یا ژنی و جنی
• الحاج امــیـــن الـدیــن« سعـیـدی – سعید افـغــانی«وضعیت چشم در نماز
• ( سيد احسان واعظی )فاشيسم و نازيسم منفور ترين پديده های ضد بشری اند( بخش دوم )
• نویسنده : مهرالدین مشید حیرت زده گی های فرصت سوزانۀ نخبگان و روشنفکران افغانستان
• نوشته توسط الهه افتخار تمدن علمی - صنعتی یا تمدن خود کشی؟
• محمد عالم افتخار از کارل مارکس تا کارل پوپر؟!
• کریم پوپل یاد بود از سوم می رور جهانی آزادی مطبوعات
• الحاج امــیـــن الـدیــن« سعـیـدی – سعید افـغــانی«چهل نماز در مدینه منوره
• صدیق رهپو طرزیکشور های چند قومی: درد سر ها و راه حل ها
• تهیه و ترتیب توسط محمدالله نصرتاسهالات
• سید احسان واعظی فاشیزم و نازیزم منفورترین پدیده های ضد بشری اند
• اقتباس و برگرد از : دوکتور علوم جلال بايانی [ تعريف والستريت ، جنبش والســتريت و آئنده پر خروش والســـتريت ]
• نویسنده :مهرالدین مشیدارایه وغنای الگوهای نظری برای گشودن بن بستهای فکری درحوزه های گوناگون
• نصرت شادمردان شورشی و زنان ناراضی
• الحاج امین الدین « سعیدی- سعید افغانی »آیاپیروی وتقـلیداز مذهب ( مذاهب)چهارگانه اهل سنت واجب است؟
• محمدالله نصرتسوءتغذیه چیست؟
• ع . باغبانقانون وقانونیت دردوره طالبان !
• نویسنده : مهرالدین مشیدجنگ بر سر ارزش ها جدا از جنگ تمدن ها و فرهنگ ها است
• نورمحمد غفوری افلاطون او د سیاسی - ټولنیز نظام سمون
• الحاج امــیـــن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«طــــلا ق 

• نصرت شاد اخلاق و فلسفه اخلاق ،– ما و بورژوازی
• نورمحمد غفوریټولنیز خوځښت (اجتماعی جنبش)
• سلام خاناز ۱۱۰ مشاورین تنها ده تن در مشوره ها نقش دارد
• رسول پویانابعاد مثبت و منفی تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی و نقش آن در افغانستان
• سید احمد ضیا نوری علم و عالم
• ترجمه : بابک پاکزادتأثیر کوبا بر وضعیت بهداشتی و آموزشی
• نویسنده : مهرالدین مشیدجای مردان سیاسی بنشانید درخت که هوا تازه شود
• نصرت شادهایدگر ، فیلسوفی مهم ، سیاستمداری گمراه
• الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعيد افغاني »حکم خریدن خانه به سود بانکی
• د مولانا ډاکـټـر محمد سعید « سعید افغاني » لیکنهزورور
• محمد امان ریاضتتبعیض قومی ونژادی
• نوشته کریم پوپل جشن نوروز میراث قوم آریائیها بخصوص بلخ وبخدی است
• ډاکټر حرکتفلسفي بحث
• نوشته کریم پوپل ظرفیت و پوتانشیل تولید انرژی در فغانستان
• تهیه وتدوین توسط محمدالله نصرتنگاهی مختصر به پیدایش نوروز در طول تاریخ
• خسرو صادقی بروجنی، در دفاع از «منطق استثمار»
• نویسنده : مهرالدین مشیدظهور انسان بزرگترین سناریوی نظام تکاملی آفرینش
• اقتصاد سياسي سرمايه داري ايران
• سید احسان واعظیبرخی از مفاهیم و مقولات اقتصادی در ادبیات کلاسیک فارسی – دری
• فرامرز دادرس«جنگ هدف‌مند چیست؟»
• نصرت شادبورژوازی و فلسفه اجتماعی اش
• مهسا بهاریروز جهانی زبان مادری حقیقتی تلخ
• نگارنده : زلمی رزمیورزش باستانی
• محمد یوسفبزکشی
• نوشته صوفی کریم فیضانی احزاب التحریر
• نوشته کریم پوپلشهر کابل جدید
• نصیراحمد – مهمند میلادالنبی یادبشریت نجات بخښوونکی سټرلارښود
• سیاسی سیستمونه او د هغو ډولونهنورمحمد غفوری
• نوشته کریم پوپل بانکداری در افغانستان
• نوشته کریم پوپل اقتصاد افغانستان
• الحاج امـین الدین سعیـدی- سـعـیـد افـغـانی تقویت نیروی معنوی در صحبت
• میرعبدالواحد ساداتاعمار وبازسازی قصرهای تاریخی
• نجیب الله جویا پیشینه و پیامد کیش شخصیت در جامعه نیکپی
• جهانگیر محبیچگونه خشم و عصبانیت مان را کنترول کنیم
• محمد عالم افتخارشناخت و دانش؛ وثیقهء نجات درعصر امروز است!
• تتبع و نگارش: رستم پیمانمجموعه حقوق زن – قسمت نهم
• نویسنده : مهرالدین مشید انحراف « مذهبیون مادی گرا » در انقلاب ها کشنده تر از هر انحرافی است
• نیما فرمیندموکراسی (مردم سالاری ) چیست ؟
• تهیه و ترتیب توسط : محمدالله نصرتسردرد چیست؟ چرا انسان مبتلا به سردرد می شود؟
• کریم پوپل فرسایش خاک و بیابانی شدن در افغانستان
• سید احمد ضیا نوریآنچه در سال گذشته 2011 م بوقوع پیوست
• نورمحمد غفوریسیاسی سیستمونه او د هغو ډولونه(دوهمه برخه)
• محمد عالم افتخاردستنوشته های معرفتی :
• سیرژه حلیمیجاي چپ در اين توفان اقتصادي کجا ست؟
• نویسنده : مهرالدین مشیدافق روشنگری در گسترهٔ حقیقت سوژه پذیر نیست قسمت اول
• نوشته کریم پوپل ارزش معادن افغانستان تثبیت شد
• اسدالله جعفريميلاد حضرت مسيح بر آزادگان جهان مبارك باد
• نوشته کریم پوپلمعادن افغانستان
• خامه ی از : داکتر حمیدالله مفید جشن شکوهمند کرسمس( وای نختن) در برگ های از تاریخ
• رسول پویاننقش فلسفه و عرفان در مدنيت خراسان(افغانستان)
• انجنیر عبدالقادرمسعودارواښاد محمد علم بڅرکی
• سید احمد ضیا نوریانتحار........
• نصیراحمد ـ مهمنددهم محرم الحرام یا روز عاشورا
• نصرت شادعرفان شرقی ، بازیگوشی غربی
• نوشته کریم پوپلاشتراک کشورهای هند و چین در سرمایه گذاری معادن افغانستان تعادل منطقه را بار می آورد
• اسدالله جعفريپشمينه پوش پارسا(نگاهي به زندگي آقا بزرگ كرماني)
• بقلم بهروز دانشعاشورای سياسی و معرکه گيری !
• جمعه خان صوفيخټک: دتفکر دپاره خوراک
• فاروق ثواب خودشناسی، اهمیت و ضرورت آن
• لیکنه : ډاکټر سید شیر اقا حرکتحقیقت تل مادي او قانونمند دې !
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (11)
• عدالتسوسيال دمکراسی، سوسياليسم شوروی و ۹۹ درصد پايينی
• تحلیل واره ای از گاف سنگزادسیری در تفکرات فرهاد عرفانی (مزدک) (3)
• کریم پوپل تنظیم منابع آب درافغانستان
• برگردان شین میم شینپست مدرنیسم و امپریالیسم (9)
• علی رستمیرستا خیز انقلاب اکتوبر
• تحلیل واره ای از گاف سنگزادسیری در تفکرات فرهاد عرفانی (مزدک) (2)
• نصرت شادجدایی دین از فلسفه در عصر جدید
• برگردان شین میم شیناراده (خواست)
• تحلیل واره ای از گاف سنگزادسیری در تفکرات فرهاد عرفانی (مزدک) (1)
• يونس پارسا بنابدو نمونه از پديده های جهانی شده در مسير حرکت جهانی سرمايه
• مترجم: ا. م. شیریمفهوم لنینی «طبقه» و زمان حاضر
• عدالتده جزء روند انديشۀ انقلابی لنين
• نورمحمد غفوریسیاسی سیستمونه او د هغو ډولونه
• در انتظار پایان تاریخ فلسفه
• برگردان شین میم شینزوال تمدنی ـ فرهنگی
• مهرالدین مشید جهان وطنی دینی تا فرا دینی
• برگردان ـ ر. ح . بازیارتضادهای سوسیالیسم
• برگردان شین میم شینپست مدرنیسم و امپریالیسم (4)
• سوسن دادرسمیلیونر ها کجا پنهان می شوند ؟
• ترجمه احمد سیفچاله ها و چالش ها (85)
• برگردان یدالله سلطان پورحزب و جهان بینی آن (4)
• رضا خسرویایدولوژی کولاک زاده های وطنی
• نصرت شادآغاز فلسفه ، سکولار یا دینی ؟
• برگردان یدالله سلطان پورحزب و جهان بینی آن (3)
• برگردان شین میم شیناگزیستانسیالیسم کاتولیکی (مسیحی) )
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (9)
• برگردان شین میم شیناگزیستانسیالیسم (2) (بخش آخر)
• ایدئولوژی کولاک زاده های وطنی (2)
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (8)
• رضا خسرویایدئولوژی کولاک زاده های وطنی (1)
• برگردان شین میم شیناگزیستانسیالیسم (1)
• برگردان یدالله سلطان پورحزب و جهان بینی آن (2)
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (7)
• برگردان شین میم شینایدئالیزاسیون
• میم حجریمشت نمونه خروار (1)
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (6)
• برگردان شین میم شیندیالک تیک تمدن زدائی (3)
• برگردان شین میم شینمفهوم
• برگردان شین میم شیندیالک تیک تمدن زدائی (2)
• برگردان یدالله سلطان پورحزب و جهان بینی آن (1)
• برگردان شین میم شیندیالک تیک رئال و ایدئال
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (5)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (34) (بخش آخر)
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (4)
• برگردان شین میم شینتضادهای تمدن ستیز سرمایه داری
• برگردان شین میم شیندیالک تیک تمدن زدائی (1)
• نصرت شادانترناسیونالیسم فقر مخالف امپریالیسم گلوبال
• برگردان شین میم شینحقیقت پرستی (صداقت)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (33)
• برگردان میم حجریمارکسیسم بدون لنین؟
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (3)
• مترجم: ا. م. شیریتوفان سرمایه داری
• سلګې !!!د مولانا ډاکټر محمد سعید « سعید افغاني » لیکنه
• واسع عظیمی آنچه تعریف و تعهد کردیم تحقق نیابید
• برگردان شین میم شینحقیقت
• گاف سنگزادچاله ها و چالش ها (77)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (32)
• برگردان شین میم شینواقعیت و واقعیت عینی
• برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (2)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (31)
• سلیمان کبیر نوریعشق چگوارا؛ حماسه ی جاویدان و تابناک
• استالینیسم چیست؟ (1)
• شباهنگ رادجایگاه و اهمیت سلاح در جهان سرمایه‏داری
• تحلیل واره ای از شین میم شینسیری در جهان بینی امیر حسین آریان پور (4)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (30)
• تحلیل واره ای از شین میم شینسیری در جهان بینی امیر حسین آریان پور (3)
• تحلیل واره ای از شین میم شینسیری در جهان بینی امیر حسین آریان پور (2)
• برگردان میم حجریجنبه ایدئولوژیکی نئولیبرالیسم
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (29)
• نصرت شادما و مردان ریشوی غرب
• نویسنده : مهرالدین مشیدروح مشترک در ادیان پیام آور آشتی میان ادیان و فرهنگ ها است
• علی رستمیسرمایداری از مدرنیته تا پسامدرنیسم همراه با خشونت درلابلای تاریخ !
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (28)
• محمد عالم افتخارحقایق کودتا علیه حضرت محمد ؛و تبعات آن بر 14 قرن «اسلام» و مدعیات اسلامی
• تحلیل واره ای از شین میم شینسیری در جهان بینی امیر حسین آریان پور (1)
• ع باغبانقانون وقانونیت در دوران مجاهدین
• نصرت شادمارکسیست های تعارفی غرب
• برگردان یدالله سلطان پوردس انتگراسیون فرهنگی
• برگردان شین میم شیندیالک تیک انتگراسیون و دس انتگراسیون
• برگردان شین میم شینافسانه روزا لوکزمبورگ و اسطوره آنتونیو گرامشی (3)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (27)
• برگردان شین میم شینانقلاب علمی ـ فنی
• برگردان شین میم شینافسانه روزا لوکزمبورگ و اسطوره آنتونیو گرامشی (2)
• برگردان شین میم شینانقلاب صنعتی (قرن هجدهم)
• برگردان شین میم شینافسانه روزا لوکزمبورگ و اسطوره آنتونیو گرامشی
• انقلابدکتر بیژن باران
• نصیراحمد« مهمند »رادیو
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (26)
• نویسنده : مهرالدین مشید کفتار ها را به زنجیر ببندید و اگر شیری یافتید به نوازشش بکشید
• نوشتۀ : مولانا داکتر محمد سعید « سعید افغانی »انـتـظار تا به چه وقت ؟
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (25)
• برگردان شین میم شین سایه دراز اوبژکتیویسم (1)
• نویسنده : مهرالدین مشیدآگاهی ، آزادی و عدالت در جامعۀ بشری عصارۀ قرائت دینی است قسمت دوم
• سلیمان راوشجشن مهرگان
• نصرت شادهومانیسم سوسیالیستی ، آزادی اگزیستانسیالیستی
• کریم پوپل مخابرات در افغانستان
• پارسا بهنابپاسخ به پرسشهای حائز اهمیت پیرامون نظام جهانی سرمایه و مضامین مربوط به آن
• برگردان میم حجریمارکسیسم بدون لنین؟ (2)
• رضا فانی یزدییاد بعضی نفرات
• تحلیلی از شین میم شینسیری در جهان بینی دکتر فیروز نجومی (3)
• برگردان شین میم شین همزیستی مسالمت آمیز
• برگردان میم حجریمارکسیسم بدون لنین؟ (1)
• تهيه و تنظيم از سهيلا دهماسیبه ياد کمونيست فراموش نشدني، دکتر هنری نورمن بثيون!
• نورمحمد غفورید بازار اقتصادی نظام او د هغه بڼې
• نصرت شاداگزیستنسیالیسم و ادعای تکمیل مارکسیسم
• برگردان شین میم شین دیالک تیک علت و معلول (6)
• شین میم شینسیری در جهان بینی دکتر فیروز نجومی (2)
• برگردان شین میم شینسرگذشت ناجیان و انحلال طلبان (6) (بخش آخر)
• برگردان شین میم شین سوسیالیسم به جای بربریت (23)
• برگردان میم حجریدولت، انحصارات، امپریالیسم (5) (بخش آخر)
• برگردان شین میم شینسرگذشت ناجیان و انحلال طلبان (5)
• برگردان شین میم شین سوسیالیسم به جای بربریت (22 )
• احمد بخردطبع چاله ها و چالش ها (47)
• شین میم شینسیری در جهان بینی دکتر فیروز نجومی (1)
• نور محمد غفورید کار په بازار کې د ګړندیو بدلونو اړتیا
• رضا خسرویزنده باد دیکتاتوری پرولتاریا
• محمد اسحاق فیاضآفت های دموکراسی درکشورهای جهان سومی
• برگردان میم حجریامپریالیسم در دوره رقابت دو سیستم (4)
• نگارشی : از دکتر حمیداله مفیدشناسایی شهر کابل قلب تپنده وپایتخت زیبنده افغانستان
• برگردان شین میم شینسرگذشت ناجیان و انحلال طلبان (3)
• برگردان میم حجریدولت، انحصارات، امپریالیسم (4)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (20 )
• نصرت شاددوره باستان ، حقایق و خیال ها
• جهان سرمایه و ثروت به لرزه در‌آمده استجهان سرمایه و ثروت به لرزه در‌آمده است
• برگردان شین میم شینسرگذشت ناجیان و انحلال طلبان (1)
• مترجم: محمدتقی برومند (ب. کیوان) مسئله انسان پس از مارکس (۲)
• نوشته: محمد عوضدموکراسی خلقی و دیکتاتوری پرولتاریا
• برگردان میم حجریدولت، انحصارات، امپریالیسم (2)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (18 )
• تتبع ونگارش :امین الدین « سعـیـدی –سعيد افغانی دفـــع ظلــم ظالــم
• ترجمه و چند توضیح مختصر: ا. م. شیریده روش برای اغوای مردم بواسطه رسانه های جمعی
• برگردان میم حجریدولت، انحصارات، امپریالیسم (1)
• برگردان شین میم شینعدالت
• میرعنایت الله سادات ارج گذاری به تمدن غزنه
• منبع: پرنسا لاتينادربارۀ آگوستو ساندينو مظهر انقلاب رهايی‌بخش نيکاراگوئه
• نصرت شادسقراط اعدام شد ، افلاتون نویسنده
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (9)
• برگردان میم حجریلنینیسم بمثابه فاز دوم سوسیالیسم علمی (2)
• نوشته محمد عوضمبارزه وضرورت آن
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (8)
• برگردان میم حجریلنینیسم بمثابه فاز دوم سوسیالیسم علمی (1)
• برگردان میم حجریامپریالیسم در دوره رقابت دو سیستم (3)
• نورمحمد غفوریاقتصادی سیستمونه او د هغو ډولونه
• حجریچاله ها و چالش ها (3)
• برگردان شین میم شینچیز
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (7)
• نصرت شاد عصای پای نیچه برای دست فلج هیتلر
• برگردان میم حجریامپریالیسم در دوره رقابت دو سیستم (2)
• پارسا بهنابپاسخ به پرسشهای حائز اهمیت پیرامون نظام جهانی سرمایه و مضامین مربوط به آن (قسمت دوم)
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (6) (بخش آخر)
• برگردان شین میم شینفتیشیسم (بت پرستی)
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (5)
• برگردان میم حجریامپریالیسم در دوره رقابت دو سیستم (1)
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (4)
• حسینه رووفیاختلالات در شخصیت ها
• برگردان شین میم شینجنگ های دهقانی
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (3)
• واکنشی بر نوشته ای از رشید اسماعیلیدوباره «ما»! (2) (بخش آخر)
• ح. مهدی پورنظری بر نظرات دکتر قراگوزلو (1)
• واکنشی بر نوشته ای از رشید اسماعیلیدوباره «ما»! (1)
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (2)
• محمد عوضشخصیت ، رهبر و کیش شخصیت
• برگردان شین میم شینپرولتاریای مدرن (4) (بخش آخر)
• برگردان شین میم شینپرولتاریای مدرن (3)
• پارسا بهنابپاسخ به پرسشهای حائز اهمیت پیرامون نظام جهانی سرمایه و مضامین مربوط به آن(قسمت اول)
• برگردان شین میم شینپرولتاریای مدرن (2)
• برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (1)
• برگردان میم حجریپرولتاریای متشعشع (3) (بخش آخر)
• برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (7)
• نصرت شادانسان موجودی است معلق ، در فلسفه
• نوشته کریم پوپلکیها جهان را در کنترول دارند
• برگردان شین میم شینپرولتاریای مدرن (1)
• برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (6)
• مترجم: بابک پاکزاد اعتقاد کورکورانه سردمداران پرهیاهوی بازار آزاد
• برگردان میم حجریپرولتاریای متشعشع (2)
• محمد اسحاق فیاضآیا افغانستان بعد از 2014 دچار بحران اقتصادی می شود؟
• برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (5)
• محمدنبی عظیمی جامعه شناسی نظامی
• میم حا نجارفرمایشات اسکار لافونتن در کنگره مارکس «21»
• برگردان شین میم شیندولتی کردن، کاپیتالیسم و سوسیالیسم
• برگردان میم حجریپرولتاریای متشعشع (1)
• برگردان میم حجریسوسیال ـ دموکراتیسم و کمونیسم (4) (بخش آخر)
• محمد اسحاق فیاضغزنی، عجوزه ای که می خواهد پایتخت فرهنگی شود
• برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (4)
• برگردان میم حجریسوسیال ـ دموکراتیسم و کمونیسم (3)
• برگردان میم حجریسوسیال ـ دموکراتیسم و کمونیسم (2)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (10)
• برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (3)
• برگردان شین میم شینایدئولوژی (2) (بخش پایانی)
• برگردان میم حجریسوسیال ـ دموکراتیسم و کمونیسم (1)
• خدامراد فولادیدر شناختِ حزب کِمونیست – بخش اول
• نصرت شاد لیبرالها و خاطرات فلسفی شان
• برگردان شین میم شینایدئولوژی (1)
• برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (2)
• برگردان یدالله سلطان پوردر پناه ناتو، سر سفره بی صاحب افغانستان (6)
• برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (1)
• سید احمد ضیا نوری فلسطين شصت و سه سال زير چكمه اشغالگران
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (12) (بخش پایانی)
• داکترآریندرباره سیاست اجتماعی
• برگردان یدالله سلطان پوردر پناه ناتو، سر سفره بی صاحب افغانستان (5)
• برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (بخش پایانی و 6)
• نورمحمد غفوری ولسواکی (دموکراسی)
• برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (5)
• نصرت شادسه سخنرانی یک مبارز آنارشیست
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (11)
• نبی عظیمی زور گویی از نظر جامعه شناسی نظامی
• برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (4)
• برگردان یدالله سلطان پوردر پناه ناتو، سر سفره بی صاحب افغانستان (4)
• برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (3)
• برگردان یدالله سلطان پوررفرم و انقلاب
• برگردان میم حجریکارخانه گی پیرامون ایمانسیپاسیون زنان(1)
• برگردان یدالله سلطان پوردر پناه ناتو سر سفره بی صاحب افغانستان (3)
• برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (2)
• برگردان میم حجریکاپیتالیسم و دموکراسی (4) (پایان)
• برگردان یدالله سلطان پورجنگ فراموش شده ای در افغانستان (2)
• ارسالی یما فریدونسرنوشت غم انگیزروشنفکری در افغانستان
• برگردان میم حجری بناپارتیسم (نئوناپلئونیسم)
• برگردان یدالله سلطان پورجنگ فراموش شده ای در افغانستان (1)
• توضیح مختصری از راویپریکاریته به چه معنی است؟
• برگردان میم حجریتجزیه و تلاشی احزاب کمونیست اروپای شرقی (1)
• برگردان میم حجریکاپیتالیسم و دموکراسی (3)
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (11)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (9)
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (10)
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (9)
• برگردان میم حجریکاپیتالیسم و دموکراسی (2)
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (8)
• برگردان میم حجریدموکراسی به جای دیکتاتوری و یا اینکه هم دموکراسی ـ هم دیکتاتوری؟
• برگردان میم حجریکاپیتالیسم و دموکراسی (1)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (8)
• برگردان: ا. م. شیریانقلابی نابغه
• برگردان شین میم شینفرار بزدلانه از تاریخ (17)
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (7)
• نصرت شادغرب و فلسفه فرهنگ های دیگر
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (6)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (7)
• امان معاشراندک نگاهی به فرهنگ تیموریان
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (5)
• جاویدفرهادنیچه از زبان نیچه
• روز رزم جنبش کارگریسیر و سرگذشت «اول ماه مه»
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (4)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (6)
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (3)
• برگردان میم حجریآلفارو سیکوه ئیروز ـ نقاشی اندیشنده و رزمنده از مکزیک (1)
• برگردان شین میم شینفرار بزدلانه از تاریخ (16)
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (2)
• برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (1)
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (5)
• برگردان میم حجرینظری گذرا به گذشته ای نه چندان دور
• برگردان میم حجریتزهائی در باره وضع کنونی طبقه کارگر
• تتبع ونگارش : امین الدین « سعیدی- سعيد افغانی »تسبیح در شرعیت اسلامی
• برگردان شین میم شین پایان انتقاد از سرمایه داری؟ (4)
• برگردان شین میم شینپایان انتقاد از سرمایه داری؟ (3)
• برگردان شین میم شیننیهلیسم
• نوشته کریم پوپلزراعت و مالداری در افغانستان
• لطيف بهاندولادیمیر میخایلوویچ فلیپوف
• برگردان میم حجریدموکراسی پایه ای به چه معنی است؟
• برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (4)
• برگردان شین میم شینیا سوسیالیسم ـ یا بربریت (3)
• محمد رضا راثی پوراز علوم قضائی تا فنون فضائی
• برگردان شین میم شینپایان انتقاد از سرمایه داری؟ (2)
• برگردان شین میم شینفرار بزدلانه از تاریخ (15)
• برگردان شین میم شیناوتوپی
• برگردان شین میم شیناستعمال تسلیحات اتمی در خاور میانه (4) (بخش پایانی)
• دوکتور لطیف بهاندکانستانتین الکساندرویچ لیبیدیف
• ترجمه از فرانسه به فارسی توسط حمید محویاصول و قواعد تبلیغات جنگ
• نصرت شاد باختین- ، فیلسوف فرهنگ ، تئوریسین رمان
• تهیه ترتیب توسط محمدالله نصرتامراض زهروی
• ویرایش متن توسط شین میم شین گفت و گوی کسروی با مدعی (1)
• سید احمد ضیا نوریدموکراسی تفهیم ناشده
• برگردان شین میم شینیا سوسیالیسم ـ یا بربریت (2)
• برگردان شین میم شیناستعمال تسلیحات اتمی در خاور میانه (3)
• برگردان شین میم شینآشنائی با مفهوم «دوران گذار از سرمایه داری به سوسیالیسم»
• برگردان شین میم شینیا سوسیالیسم ـ یا بربریت (1)
• برگردان شین میم شیناصل « قابل شناسائی بودن جهان»
• برگردان شین میم شینآشنائی با مفهوم «دوران»
• برگردان شین میم شیناستعمال تسلیحات اتمی در خاور میانه (2)
• برگردان میم حجریبرای پیروزی آلترناتیو، مبارزه باید کرد! (4) (بخش پایانی)
• برگردان شین میم شین پایان انتقاد از سرمایه داری؟ (1)
• برگردان میم حجریبرای پیروزی آلترناتیو، مبارزه باید کرد! (3)
• برگردان میم حجریپرسش و پاسخ
• برگردان شین میم شینآنتی کمونیسم (کمونیسم ستیزی) (4) (بخش پایانی)
• برگردان شین میم شیناستعمال تسلیحات اتمی در خاور میانه (1)
• برگردان میم حجریبرای پیروزی آلترناتیو مبارزه باید کرد! (2)
• نوشته کریم پوپلکانال و تونل سازی
• برگردان میم حجریبرای پیروزی آلترناتیو، مبارزه باید کرد! (1)
• نویسنده : مهرالدین مشید روشنفکر افریینده وعصیانگر را نباید با «رشن فکر» مصرفی به عوضی گرفت قسمت دوم
• عزیز آریانفرپست گلوبالیسم (پساجهانشمولی) یا پست لیبرالیسم
• برگردان شین میم شینآنتی کمونیسم (کمونیسم ستیزی) (3)
• سلیمان راوشچرا دین ستیزی؟
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 15
• کریم پوپلشاهراه حلقوی افغانستان
• نویسنده : مهرالدین مشید روشنفکر افریینده وعصیانگر را نباید با «"رشن" فکر» مصرفی به عوضی گرفت
• برگردان میم حجریعوارض روانی ناشی از شرکت در جنگ های نئواستعماری
• برگردان شین میم شینسرمایه داری انحصاری ـ دولتی
• برگردان شین میم شینآنتی کمونیسم (کمونیسم ستیزی) (2)
• نصرت شادما و فیلسوفان بورژوایی
• صدیق رهپو طرزیسرزمین ما:ارژنگ زیبای قومی
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 14
• برگردان شین میم شینفرماسیون اجتماعی ـ اقتصادی سرمایه داری (کاپیتالیسم)
• برگردان شین میم شینتوده های خلق
• برگردان شین میم شینامپریالیسم
• برگردان شین میم شینتئوری نخبگان
• برگردان شین میم شینآنتی کمونیسم (1)
• برگردان شین میم شین سوسیال ـ داروینیسم
• محمد رفیع حمیدیجدیدترین راز های طب
• برگردان میم حجریفمینیسم بورژوائی، یا اینکه همبستگی زنان؟ (4) (بخش پایانی)
• نصرت شاد اگر مارکس را تبعید نمی کردند
• شباهنگ رادمارکس متعلق به همه‏ی زمانه‏هاست
• برگردان میم حجریفمینیسم بورژوائی، یا اینکه همبستگی زنان؟ (3)
• برگردان شین میم شینآنتروپولوژی و آنتروپولوژیسم
• برگردان شین میم شینفرازهائی از «تخریب خرد» اثر گئورگ لوکاچ
• محمد رضا راثی پورکسروی و عالم ترین «علما»
• برگردان میم حجریفمینیسم بورژوائی، یا اینکه همبستگی زنان؟ (2)
• برگردان شین میم شینتدارک تئوریکی توضیح مقوله «درک ماتریالیستی تاریخ»
• فرازهائی از نوشتاری از خدامراد فولادیدرس هائی از کمون پاریس
• برگردان شین میم شینرهائی (ایمانسیپاسیون)
• برگردان میم حجریفمینیسم بورژوائی، یا اینکه همبستگی زنان؟ (1)
• برگردان شین میم شیناکونومیسم
• نویسنده : احمد ارشاد خطیبیچیستی رسانه
• برگردان شین میم شینارزیابی مختصری از دوره لنین و استالین (4)
• برگردان شین میم شین مسئله اساسی فلسفه
• برگردان شین میم شین رویزیونیسم
• برگردان شین میم شین سیر و سرگذشت جنبش روشنگری (5)
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 13
• برگردان شین میم شینارزیابی مختصری از دوره لنین و استالین (3)
• لیکونکي : محمد رحیم « یو سفي » سوله او تفاهم د سعید افغاني له نظره !
• لیکونکي : مـولوی غلام سرور « منظور »ارواښاد مولانا سعید افغاني ، او د هغه ټولنیز شخصیت !
• شین میم شینبحثی در باره مقوله امپریالیسم
• برگردان شین میم شین خردستیزی مدرن و دفاع از خرد
• برگردان شین میم شینسیر و سرگذشت جنبش روشنگری (4)
• برگردان شین میم شیناوپورتونیسم
• متین رضابخشنقد و بررسی ، برائت خود و محکومیت دیگران
• برگردان شین میم شینارزیابی مختصری از دوره لنین و استالین (2)
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 12
• لیکونکې : پروفیسور عبدالله بختانې « خدمتگار » سولې او تفاهــم د لیارې مبلغ دوکتور محمد سعید « سعید افغاني »
• انجینر سرور « صالح » دیدگاه استاد بزرگوار مـولانا سعید افغانی !
• برگردان شین میم شینرفرمیسم
• داکتر سالم اسپارتکیادآوری چند نکتۀ تیوریک
• برگردان شین میم شین سیر و سرگذشت جنبش روشنگری (3)
• تحلیل واره ای ازشین میم شینسیری در گلشن راز (1)
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 11
• برگردان شین میم شینارزیابی مختصری از دوره لنین و استالین (1)
• تهیه وترتیب توسط محمدالله نصرتکم خونی ناشی از فقر آهن
• برگردان شین میم شینعرفان ـ فرمی از خرد ستیزی
• نصرت شاد فمنیست ها در انقلاب روسیه تزاری
• برگردان شین میم شینسیر و سرگذشت جنبش روشنگری (2)
• برگردان یدالله سلطان پور فوندامنتالیسم چیست؟ بخش 10
• برگردان شین میم شینیک بام و دو هوا (2)
• برگردان شین میم شینمبارزه طبقاتی
• برگردان شین میم شینسیر و سرگذشت جنبش روشنگری (1)
• نصرت شادمبارزات زنان و اتوپی های جدید
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 9
• برگردان شین میم شینیک بام و دو هوا (1)
• برگردان شین میم شینمذهب به مثابه اوتوپی
• محمد رفیع حمیدیپوکی استخوان و عوارض ناشی از آن
• برگردان شین میم شینآشنائی با مفهوم انسان
• نویسنده : خوشحال اصفیاسلام و دموکراسی !
• جاوید فرهاد عوامل سانسور وخودسانسوری
• سید ضیأالدین « قطبی»صفحات انترنیتی مکتبیست علمی وتربیتی
• برگردان شین میم شین«پرکتیسیسم»
• شین میم شینخود آموز خود اندیشی (10)
• مترجم و گردآورنده : حسینه روفیارتباطِ قلب با مغز
• برگردان یدالله سلطان پورغرب از مانیگری تا فوندامنتالیسم
• برگردان شین میم شینفرار بزدلانه از تاریخ
• شین میم شینخود آموز خود اندیشی بخش نهم
• نوشته : برهان الدین « سعیدی ـ سعید افغانی » مـــولانا نورالدین عبدالرحمن « جـامی » و طـریقت نقشبندیه
• نصرت شادمن ، مارکس ، و یک نفر دیگر !
• برگردان شین میم شینبازیابی توان تفکر و عمل سیاسی
• ليکوال : ننګيالی ـ بڅر کیپښتو ژبه يوه سوچه اريايي ژبه ده! نوپښتانه څوک دي؟
• برگردان شین میم شینمذهب عقل
• نوشته : مولانا داکتر محمد سعید « سعید افغانی »قضا و قـدر جبر و اختیار
• برگردان شین میم شینمذهب پایگاه اجتماعی نیز دارد!
• عبدالحی نزهتسخن دان وسخنورواستاد سخن
• تهیه وترتیب توسط محمدالله " نصرت "خود کشی
• شین میم شینما و شناخت افزار ما
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم و ناتیویسم
• برگردان شین میم شین دیالک تیک خودهمرنگسازی
• برگردان شین میم شینبرگشت به مارکس و شهادت طلبی مذهبی
• نصرت شاد آنارشیسم ، انتقاد و نگاهی به گذشته
• عبدالو کیل کوچی نو اندیشی ، روشنفکری و دیگر اندیشی
• برگردان شین میم شینسیر و سرگذشت مذهب (دین)
• برگردان شین میم شینجمهوری خلق چین در تحول مدام
• شین میم شیندیداری یکسویه
• میم حا نجارتحلیلواره ای بر شعری از میرزا علی معجز ـ شاعر بزرگ روشنگری
• برگردان شین میم شینجنبش کارگری
• نصرت شاد آنارشیسم ، انتقاد و نگاهی به گذشته
• برگردان شین میم شینزندگی در پسامدرنیته
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم و تضاد میان قدرت های بزرگ
• برگردان میم حجری مانیفست جنگ از کمیته نوبل در اسلو
• برگردان شین میم شین تاریخ طبقات تحت ستم و تاریخ جنبش های مذهبی
• شین میم شینخود آموز خود اندیشی بخش ششم
• شباهنگ رادتعرض جهانی سرمایه‏ به معیشت کارگران و زحمت‏کشان
• برگردان شین میم شینطبقه کارگر
• حمید محویروانکاوی و ماتریالیسم تاریخی
• به روایت ح. مهدی پورگفت و گوی چپول با همیشه سبز
• نصرت شاد از بازگشت تا خاکسپاری یک تبعیدی
• برگردان شین میم شینزندگی در پسامدرنیته
• نجم کاويانیپژوهشی بر کارنامه‌ی سراج حکيم بخارايی
• برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم و جنبش های رهائی بخش ملی در غرب
• مصلح سلجوقی دست آورد روشنفکران نام نهاد
• برگردان شین میم شینبر سر دو راهی مذهب و یا سیاست؟
• شین میم شینخود آموز خود اندیشی
• برگردان شین میم شینجمهوری خلق چین در تحول مدام بخش اول
• مترجم و گردآورنده : حسینه روفی اثراتِ منفی تیلیفونهای موبایل بالای صحت
• ترجمهء خلیل وداد آزمایش دی. ان.ای. هِتلر نشان داد که وی در واقعیت کی بوده.3
• برگردان شین میم شینآشنائی با مفهوم « سرمایه داری دولتی»
• برگردان شین میم شینبیولوژیسم
• اسدالله جعفریپاسخ کوتاه به آقای سخیدادهاتف راجع به امام حسین(ع)
• جاویدفرهادخط ارتباطی میان سه نسل
• برگردان یدالله سلطان پورانتگراسیون و تجزیه طلبی
• برگردان شین میم شین«تنفر از خود» و «انتقاد از خود»
• - برگردان: نويد شادي تغيرات آب وهوا، محدوديت هاي توسعه و ضرورت سوسياليسم
• برگردان شین میم شینپایان انتقاد اجتماعی؟
• برگردان یدالله سلطانپورآزاد سازی دموکراسی از دست گروگانگیران
• برگردان شین میم شین آشنائی با مفهوم آموزش جمعیت
• نویسنده : مهرالدین مشید روشنفکر پیامبر آگاهی و شهسوار اندیشه آفرینی و فکر گستری قسمت سوم
• نویسنده : مهرالدین مشید روشنفکر پیامبر آگاهی و شهسوار اندیشه آفرینی و فکر گستری قسمت دوم
• فرشید یاسائیخلاقیت و نوآوری در جامعه (بخش دوم و پایانی )
• دایرة المعارف روشنگریفوندامنتالیسم، مدرنیته، رویاروئی و برخورد فرهنگ ها[1]
• نصرت شادپدرآنارشیسم ، مخالف فمنیسم!
• برگردان یدالله سلطانپوربازار بر ضد دموکراسی
• نویسنده : مهرالدین مشیدروشنفکر پیامبر آگاهی و شهسوار اندیشه آفرینی و فکر گستری قسمت اول
• دایرة المعارف روشنگریسیر و سرگذشت فوندامنتالیسم (بنیادگرائی)
• سلیمان راوشدرمکعب تزویر و تظاهر
• صباحعید قربان درسرزمين ما وکشورهاي ديگراسلامي
• د. صلاح الدین و امین الدین سعیدی - سعیدافغانی عـیـد قربان –احـــکام – الهام و درسهای آن
• نصرت شادباکونین و رمانتیسم انقلاب
• فرشید یاسائیخلاقیت و نوآوری در جامعه
• ترجمه از فرانسه توسط حمید محویرشد آزاد فردی و حقوق بشر از دیدگاه مارکس
• برگردان یدالله سلطانپورسخن از کدامین دموکراسی است؟
• تتبع و نگارش: بـرهان الدین « سعیدی ـ سعید افغانی »اولیـن پیغمبر تـوحیدی؛ حضرت ابراهیـم (ع)!
• گونتر هوپهمیلیتاریسم (نظامیگری)
• نصرت شاد فیلسوف ، فمنیسم و سوسیالیسم تخیلی
• برگردان یدالله سلطانپورگروگانگیری واژه ها
• شین میم شینسیری در جهان بینی حکیم طوس
• برگردان شین میم شینجنگ
• دکتر بیژن بارانایده الوژی
• علی دیانتیمحکم ومتشابه،ناسخ ومنسوخ، درقرآن
• الف - سپید سنگ آیا پنجشیری ها و البانیایی ها همتبارند ؟
• دکتر نورالحق نسیمی آیا زبان فارسی در حال گسترش است و از انزوایی که قرن ها در آن قرار داشت در حال خروج است؟
• نویسنده : مهرالدین مشید توسعۀ منابع انسانی و رشد اقتصادی در محور ارزش های اخلاقی
• تتبع ونگـارش :امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«نقش اعـتـقاد به خدا در دفع اضطرابات وانحرفات
• داکتر و.خاکستردر پس پرده
• دکتر بیژن بارانزیبایی شناسی
• بقلم عبقریمارشال داکتر بینی یا داکتر مارشال بینی
• نویسنده : مهرالرلدین مشیدبرای آشتی دهی شناخت علمی و شناخت باطنی الگوی زبانی نیاز است قسمت سوم
• نویسنده : مهرالرلدین مشیدبرای آشتی دهی شناخت علمی و شناخت باطنی الگوی زبانی نیاز است) قسمت دوم(
• امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«روزه عبادتی است که موجب تـذکیه جسم وروح میګـردد!
• دکتر بیژن بارانمیانه
• نویسنده : مهرالدین مشیدبرای آشتی دهی شناخت علمی و شناخت باطنی “الگوی زبانی نیاز” است
• محمد رفیع حمیدیپوکی استخوان و عوارض ناشی از آن
• حقيقت جوافغانستان کشوری که با شکم گرسنه بالای گنج خوابيده است
• دکتر بیژن باران راست
• ارسالی بزرگمهر دانشمندقدرت شورایی چیست؟
• سلیمان راوش روزه از سوی الله تعالی فرض نگردیده است
• نوشته نذیر ظفرماه رمضان یا ضیافت الهی
• تتبع ونگارش :امین الدین « سعـیـدی »ماه مبارک رمضان
• نوشته : برهان الدین « سعیدی »ماه مبارک رمضان
• دکتر بیژن بارانچپ
• نصرت شاد فیلسوف و یادداشت های متافیزیکی
• نورمحمد غفورید ګلوبالیسم دوه متضاد مخونه او اړوند سیاستونه
• دکتر بیژن باران روشنفکر سیاسی
• صدیق رهپو طرزی اُسطوره در خدمت هویت و اقتدار سازی
• دکتر بیژن بارانطیف سیاسی
• آشیل بخاراییریشه‌های تاریخی القاعده و طالبان
• محمد یعقوب هادیسوال معنویت انسان در مدنیت سرمایه سالاری
• محمد الله وطندوستبه بهانه ایجاد کتاب خانه امیر علی شیر نوایی در سرپل
• نصرت شاد آغاز فلسفه دیالکتیک غرب
• نصرت شاد ما و زنان روشنفکر غرب
• سلیمان راوشحسین بن منصور حلاج
• عبدالقدیر میرزاییگام های سبز، نشانه های قرمز
• سید احسان واعظینگاهی بر سیر تاریخ جنبش اسمعیلی
• برگردان از بهروز عارفيسلفيست ها برضد اخوان المسلمين
• نصرت شادارنست بلوخ- شاگرد وبر و مارکس
• دکتر بیژن بارانخط
• م ی هادیبایدعمیق اندیشید
• رستمیدرحاشیه سخنانِ درمورد طرح اقتصادی حزب واحد در اتاق کنگره !
• ترجمه و تنظیم: اکبر تک دهقانتأیید برنامه ریاضت اقتصادی دولت یونان توسط بانک مرکزی اروپا
• عبدالوکیل کوچی سکتورمختلط اقتصادسمتگیری اجتماعی ورفاه همگانی
• نصرت شادتئوری شناخت در نظر بورژوازی
• دوکـتــور صلاح الـدین « ســعـیـدی » سعید افغانی دموکراسی و حفظ مالکیت خصوصی
• نصرت شاد فلسفه ساختارگرایی و یک عضو اش
• نوشته : انجنیرصدیق قیام آیا بلندمنزل ها ی کابل خلاف نورم ساختمان وزمین لرزه هستند ؟یا ادعا ست
• نصرت شاد یادی از فیلسوف رمانتیک
• محمد یعقوب هادیملاحظهء به ایده لوژی ستیزی
• سیاوش نگرشی بر وضعیت بانک های خصوصی در افغانستان
• نصرت شاد انقلابیونی که 60 ساله شدند
• دوکتور صلاح الدین سعیدی – سعید افغانی مـــــا ودمــــوکــــراســــی
• نصرت شاد کانت ، دومین فیلسوف مهم غرب
• نوشتـه : بـرهان الدیـن « سعیدی »اتحادیه استادان پوهنتونهای افغانستان
• وارث محمد « وزیر» نګاهی به نقش تاریخی قبایل مرزی در سرنوشت افغانستان!
• نویسنده : مهرالدین مشیدبه بهانۀ گفتمان رهایی ازخود بیگانگی و بحران وجودی قسمت دوم و پایانی
• شباهنگ راددر سالروز تولد لنین
• نگارنده : عبدالواحدحکیمزاده ‌ صلحجوعجایب خانه موزیم ملی ازتجاوزتا بازارهای بین المللی
• نصرت شادفلسفه شوپنهاور و نظر مارکسیست ها
• نویسنده : مهرالدین مشیدبه بهانۀ گفتمان رهایی ازخود بیگانگی و بحران وجودی(قسمت اول)
• نصرت شاد تئوری روسو ، دولت روبسپیر
• عبدالوکیل کوچینساجی گلبهاردستگاه بینظیر وتاریخی
• صديق وفا لويَه جَرگه ها ونقش ارزشمند آن در ساختار اجتماعی- سياسی وقانون گذاری افغانستان بخش دوّم
• صديق وفا لويَه جَرگه ها ونقش ارزشمند آن در ساختار اجتماعی- سياسی وقانون گذاری افغانستان
• نوشته : برهان الدین « سعیدی »صوفی حقیقی کیست ؟
• نویسنده : مهرالدین مشید نقد و شناخت آرایی ها و منتقد و آذین بندی اندیشه ها قسمت چهارم
• نظر -برهانکمتر غذا بگیرید و زیاد فعالیت جسمی داشته باشید
• هوشنگ معین زادهرازی ستارۀ درخشان آسمان فرهنگ و تمدن بشری
• نصرت شاد جایزه نوبل برای فیلسوف ادیب
• شباهنگ رادبیاد اندیشمند همۀ زمانه، کارل مارکس
• نویسنده : مهرالدین مشید تلاقی فرهنگ کنفوسیوسی و اسلامی سرنوشت جهان را عوض مینماید
• تحقيق و گرد آوری از سيد احسان واعظیسيرتکامل اجتماعی و فرهنگی بشر دردرازنای تاريخ( بخش دوم )
• رضا محمدی تاملی در باب محاربه
• ليکنه او ټوولونه:عزیز الدین « سعیدی-سعید افغانی »دمولوی داکتر سعید افغانی غوری ویناوی
• احسان واعظیسيرتکامل اجتماعی و فرهنگی بشردردرازنای تاريخ
• رضا محمدی تاملی بر جنبش دانشجویی
• نویسنده : مهرالدین مشید نقد و شناخت آرایی ها و منتقد و آذین بندی اندیشه ها قسمت دوم
• داکتر دستگیر رضاییضرورت حمایت از صنایع ملی در افغانستان(بویژه نساجی افغان پلخمری)
• محمد رفیع حمیدینقش خواب در فزبولوژی انسان
• داکتر دستگیر رضایی نقش ترانسپورت در اقتصاد افغانستان!
• نصرت شاد اروپای افلاتونی ، - آمریکای ارسطویی
• صالحه رشیدینقش ارزنده ولی حضور کم رنگ در مناسبات اجتماعی
• تهیه و ویرایش توسط محمدالله " نصرت "آشنايی باواژه‏هاي «بشر»؛ «آدم» و «انسان»
• دکتر دستگیر رضاییتاثیر سوبسیدی(SUBSIDY ) دولت بر فعالیتهای اقتصادی بخش خصوصی ودر زندگی شهروندان!
• نویسنده : مهرالدین مشید نقد و شناخت آرایی ها ؛ منتقد و آذین بندی اندیشه ها
• سید احمد ضیا نوریولایت سمنگان
• نصرت شادگاندی ،- مبارزات و آموزگارانش
• سلیمان راوش نه آریانای وجود داشته ونه آریایی بوده است
• اسدالله جعفریمکتب فقهی قم و چالش های قرائت از ولایت فقیه
• نصرت شادنیکوکاری ، - میان مسیح و استالین
• دکتر بیژن بارانریتم طبیعی
• محمدعوض نبی زادهبامیان یکی ازسرزمینهای کهن وتاریخی افغانستان
• اسدالله جعفریمیلاد حضرت مسیح، پیغمبر رحمت وعشق بر رحمت گستران عالم مبارک باد!
• خامه ی از : داکتر حمیدالله مفید جشن شکوهمند کرسمس( وای نختن) در برگ های از تاریخ
• سلیمان راوشتا ستمکش نباشد، ستمگر وجود ندارد
• نگارنده : زلمی رزمی شصت ویکمین سالگرداعلامیه جهانی حقوق بشر
• نصرت شادجشن سه قرن روشنگری سکولار
• ارسالی صمیمیسخنراني استيون هاوكينگ (Stephen Hawking) با زيرنويس فارسي
• نصرت شادفلسفه بورژوایی ، پایان یا آغازی نو؟
• جهانگیرفرایندها و ابزار سرمایه داری جهانی
• نصرت شادفلسفه و دین ، آتن و اورشلیم
• نوشته :دوکتور فریدون نورزادفعالیت موثر بانک های خصوصی، سبب رشد سرمایه گذاری در کشور می شود
• اسدالله جعفریامام جعفر صادق(ع) مرکز دایره وحدت امت اسلامی
• داکتر دستگیر رضاییضرورت ایجاد بازار سرمایه در افغانستان( بورس اوراق بهادار)
• احسان تبرىلیبرالیسم، دمکراتیسم و پیوند آن با موضع‌گیرى ضدامپریالیستى
• نصرت شادما و مشاهیر اصلاح گرایی غرب
• داکتر حمیدالله مفید درکارگاه «خشونت» و«دین»
• تتبع ونگارش: امــیــن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«دموکراسی غـــربــی واســـلام
• محمد نادر ظهـــیر موقعیت تاریخی دهـــــستان در منطقه
• نصرت شاد از فلسفه زبان تا فلسفه تاریخ
• ب. الف. بزرگمهرچگونه "جهان افلاتون"۱ به واقعیت می پیوندد!
• نصرت شاد نخستین منقد دینی فلسفه غرب
• محمدالله " نصرت " روش های پرورش خلاقیت
• جمع آوری و کمپوتراز توسط محمد الله " نصرت " چگونگی تشکل و رشد شخصیت انسان
• ع. سهندطبقه کارگر تخيلی «چپ حقوق بشری»*
• تهیه وترتیب توسط : محمدالله " نصرت "اندازه گیری هوش
• نصرت لیلة القدر
• تهیه وترتیب توسط : محمدالله " نصرت "حافظه کوتا ه مد ت
• نصرت شادازسوسیالیسم اخلاقی- تا صهیونیسم غیرسیاسی
• نظر - برهانتاثیرمثبت سرسبزی و پارک های تفریحی بر مریضی دیپرس
• نصرت شاداز زنان ناسازگار،- تا زنان آشتی ناپذیر
• تتبع ونگارش :امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »احکام مریض در ماه رمضان
• نصرت شادفیلسوف - ،میان الهیات و رنسانس
• تتبع ونگـارش :امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«ابـلـــیــس
• بابک صحرانورد نگاه اسطوره ای سهراب سپهری به انسان
• امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »روزه در ادیان ابراهیمی
• نصرت شادانسانشناسی فلسفی بورژوازی
• نوشته: دکتورفریدون نورزادچگونه اقتصاد بانوان توسعه می یابد ؟
• تتبع ونګارش: امین الدین» سعیدی«مدیر مطالعات سـتراتیژیک افغانرمضـان الـمبـارك
• تهیه کننده : محمد الله " نصرت "معلومات راجع به ولسوالی اشکاشم
• نصرت شاد ما و مارکس -، بقیه ناگفته ها
• اسدالله جعفری سلام
• تتبع ونگارش : امین الدین « سعیدی –سعید افغانی»مرض انفلونزای خوک
• نظر - برهان عوامل ونشانه های دیپرس در شرق) قسمت ششم(
• تهیه کننده : محمد الله " نصرت "سخنی چند پیرامون ولایت بدخشان
• نویسنده : مهرالدین مشیدسیاست های آگاهانه و مستقل خارجی بستری برای سیاست های بین المللی
• نصرت شاددوفیلسوف - ، هایدگر و انگلس
• احـــمــــد « فرهاد مصلح » خــــــر در قـــــــرآن
• نظر -برهاندیپرس و عوامل آن( بخش پنجم)
• نصرت شاد فیلسوف - ،دمکراسی یا انقلاب
• نویسنده : مهرالدین مشید "آگاهی" گم شدۀ انسان تا رسیدن به آنسوی کرانۀ "آگاهی برتر"
• نیما فرمیناز شبنامه تا نامه سرگشاده
• امین الدین» سعیدی«آد اب سلام در اسلام
• نصرت شاد انگلس درفلسفه سوسیالیستی چپ
• نصرت شاد فلسفه اخلاق
• نظر –برهانچگونه مریضی دیپرس را باید تدا وی کرد؟) قسمت چهارم(
• بابك صحرانوردهنر و ادبيات اکسپرسیونیستي
• نصرت شاد اگزیستنسیالیسم ؛- از الهیات تاهنرگرایی
• نظر –برهان نشانه ویا علایم دیپرس چیست؟ قسمت سوم
• نصرت شادوقتی فیلسوف روحانی شود
• نظربرهان عوامل پیدایش دیپرس( قسمت دوم)
• دوکـتــور صلاح الـدین سـعـیـدی غــلـــطــنــــامـــــه
• نظر برهان دیپرس یا خستگی دماغی
• نصرت شاد هگل میان ایده آلیسم و دیالکتیک
• بابک صحرانوردفلسفه ي چين باستان
• نوریسرنوشت اسلام در ایران
• محمد اسحاق فياضافغانستان، ثروتي نهفته در دل زمين
• نصرت شادمانیفست روشنگری فلسفه کانت
• نوشته:داکترفریدون نورزادروش های موثر بانکداری در افغانستان
• زکريا يوسفيضرورت(استخبارات) ادارۀ امنيت دولتی برای يک کشور!
• نصرت شاد شوپنهاور، شاگرد کانت ، استاد نیچه
• محمد اسحاق فیاضآنفلانزای خوکی، ضربه دیگر برپیکر بیمار اقتصاد جهانی
• محمدهشام مصئونالقاب علمی باد اورده
• نصرت شادزندگی غم انگیز،فلسفه تراژدیک
• نصرت شادفلسفه و هنر عشق ورزیدن
• بهرام رحمانیبحران سرمایه داری با تزریق پول بیش تر به بازار حل نمی شود!
• دکتر بیژن باراناسطوره ها و باورها
• علیشاد لربچه ازانفجارخلاقیت تا حرافی فلسفی
• اميدکامجوتعریف امنیت
• علیشاد لربچه پرواز و فرار کبوتران فلسفی عاشق
• عزیزه عنایت جشن نوروز
• ظاهر دقیقجشن نوروزبمثابه آئین باستانی درفرهنگ شرق
• داکتر حبیب منګل زندګی نامه نامزد نهضت فراګیر دموکراسی وترقی افغانستان بر ای کرسی ریاست جمهوری افغانستان
• سلیمان راوش نوروز یا نگارينه نگاری از هویت ملی ، آيينی وفرهنگی عجمیان
• ا. م. شیزلی میلیاردرها، دموکراسی و حقوق بشر
• ا. م. شیزلی اولین سفیر زمینیان در کیهان، ۷۵ ساله شد
• ترجمه آزاد از:اسد الله جعفريزندگی نامه ی حضرت آيت الله العظمي فياض
• ترجمه زلمی رزمی قصارگونه ها
• ترجمه: ا. م. شیزلی سرمایه داری برای سلامتی زیان آور است
• آرام بختیاری کارگران جهان با طبقه متوسط متحد شوید !
• ا. م. شیزلی «اتـانـازیـا»
• ع.باغبانبخش چارم قانون وقانونیت دردوره نادرشاه !
• تهيه وپژوهش صباح مروري بربزرگترين نبردهاوکشمکشهاي نظامي درتاريخ بخش سوم
• لــــیـــکــنــه او ټـــولــوونـــــه : امــیــن الــــــدیـــــن « ســعـــیـدی »مصلح اومجاهد ملا نجم الدین آخونزاده د« ســـعــیــد افغانی » په لـــیکونـوکی
• آرام بختیاریریشه اخلاق ادیان درفلسفه یونان
• تهيه وپژوهش ) صباح )مروري بربزرگترين نبردهاوکشمکشهاي نظامي درتاريخ بخش - دوم
• ع.باغبانقانون وقانونیت طی صد سال اخیردرافغانستان بخش سوم
• فرستنده: علی ديانتیخودکشی، استيصال ويأس، يا اعتراض دردناک وتلخ
• تهيه وپژوهش ( صباح )مروري بربزرگترين نبردهاوکشمکشهاي نظامي درتاريخ بخش - اول
• آرام بختیاریمارک آورل؛ فیلسوف،سیاستمدار، درویش
• ع.باغبانبخش دوم قانون وقانونیت دردورهء امانیه
• ع.باغبانقانون وقانونیت طی صد سال اخیردرافغانستان
• سهراب آوارزنان سیاسی ؛ از الله آباد تا بیت المقدس
• تنظيم ، پژوهش ، تهيه وويرايش ازصباح دومرد خردمند ودومبارزارجمند
• داوی روشانمصر- کنعان- غزه
• اسد الله جعفریکلامی از شما وسلامی از ما
• ترجمه توسط حمید محویقطع نسل اتمی
• پوهنوال دکتر محمد داوود راوشبرخی بنیاد های آموزش مبارزه !
• اسدالله جعفرینقد ديدگاه بزرگان، و انديشمندان غير مسلمان در باره امام حسين (ع)
• آذرسلطانینظریه های سیاسی دریونان و روم باستان
• بقلم دکتر محمود خوشنامظهور، حکایت من و امام زمان
• سارا ارمنیمائو ؛ زندگی وفلسفه
• محمد یعقوب هادیسخنی با برنامه سازان تلویزیون های بیرون مرزی ، شنونده گان وبیننده گان
• ا. م. شیزلی اقتصاد قمارخانه ای
• لیکنه اوټولوونه :امين الدين «سعیدی »دلغمان مهتر لا م صاحب واقعآ پیغمبر وو ؟
• تهيه ، پژوهش وويرايش (صباح)راه ابريشم درفرازونشيبهاي تاريخ { قسمت دوم واخيري}
• اسدالله جعفريچرا در (حج) اجتهاد نوين صورت نمي گيرد؟
• تهيه ، پژوهش وويرايش (صباح)راه ابريشم درفرازونشيبهاي تاريخ { قسمت اول }
• روشنازدواج یا انحصاری نمودن مالکیت بر زن ؟
• ارایه کننده وبرگردان : داکتر حمیدالله مفید بحران در صنعت موترسازی
• ع باغبانقانون وقانونیت از جدی 1358 الی ثور 1371 هجری
• امان معاشر انتخابات چیست؟
• و.باغبان چرااسلام به مذاهب متعدد پارچه پارچه شد ؟
• گردآورنده وپژوهش (خجسته زيميرواسکاري) سرمايه هاي زنده گي
• پژوهشي از(خجسته زيميرواسکاري )درسال دوهزاروپنجاه درجهان چه واقع خواهد شد؟
• اسکاريدررشد وجهاني شدن بنیادگرایی وتروریسم چه کساني نقش کليدي داشتند؟؟؟
• کاندید اکادمیسین ظاهرافق دښاغلی مجاوراحمدزیار دبې ځایه غټبازیو اوپرځای غلطیو څخه، محترمانه ، پرده پورته کیږی
• ترجمه از فرانسه توسط حمید محویکمپانی هند شرقی تاریخ و نتایج فعالیتهای آن
• دوکتو؛م؛پکتیاوالاقتصاد څه شۍ دۍ او اقتصاد څه ته وا یی ؟
• م ی هادیگر شیطان در دنیا حضور فزیکی میداشت در عصر ما او را شیطان معاصر مینامیدند
• ترجمه از فرانسه توسط حمید محویبرگزیده ای از مقالۀ«افغانستان»
• ترجمه از فرانسه توسط حمید محویعهد نامۀ ایران
• ظاهر دقیق فرهنگ وعلم فرهنگ شناسی(کلتورولوژی)(قسمت سوم)
• ترجمه از فرانسه : حمید محویایران و چین
• نوشته:از ظاهر دقیق فرهنگ و علم فرهنگ شناسی(کلتورولوژی)(قسمت دوم)
• پژوهش (نبرد - همگام )حکومت مردم کدام ؟، مردم سالاري چي ؟ وپارلمان چگونه بايد باشد ؟ قسمت دوم
• پژوهش نبرد – همگا م حکومت مردم کدام؟،مردم سالاري چي؟وپارلمان چگونه بايدباشد ؟ قسمت اول
• ترجمه از فرانسه : حمید محویجنگ علیه ایران
• گردآورد وگزینش از: دکترنجیب الله مسیرایدیالوژی
• نوشته از: ظاهر دقیقکلتور وعلم کلتورشناسی (کولتورو لوژی)
• حمید محویجنگ انگلیس و فارس
• حمید محویمقالات کارل مارکس و فردریش انگلس در بارۀ استعمار
• اسدالله جعفريسخني با دكترسروش
• نگارنده: شیراحمد نهضت یارروزا پارکس نماد مقاومت سیاه پوستان ایا لات متحده امریکا
• ترجه از فرانسه بفارسی توسط حمید محویاستیلای بریتانیا در هند
• نوشته از:ظا هر دقیقکلتوروعلم کلتورشناسی(کولتورو لوژی)
• ترجمه از فرانسه بفارسی توسط حمید محوی مقالات کارل مارکس و فردریش انگلس در بارۀ استعمار
• لطیف کریمی استالفی بابا ! طالبان نوروز را چرا کُشتند؟.
• ترجمه از فرانسه بفارسی توسط حمید محویروانکاوی ایده ئولوژی واپسگرا
• همراه - همگام دررسانه هاي درون وبيرون مرزي افغانستان چه ميگذرد؟(بخش دوم)
• همراه - همگام دررسانه هاي درون وبيرون مرزي افغانستان چه ميگذرد؟(بخش نخست)
• یوسف آرینتاهمسانگرائی اقتصادی و کثرتگرائی فرهنگی
• ترجمه از فرانسه بفارسی توسط حمید محویمقالات کارل مارکس و فردریش انگلس در بارۀ استعمار
• داوی روشان ملائکه و ذهن بشر
• تهیه وپژوهش : عارف جهشهنرو هنرمند
• سمیر امین امپریالیسم جمعی
• بقلم : نور محمــــــد ( خـــر می )آیا نژاد به تنهایی ، میتواند معرف هویت قومی ( اتنیکی) باشد ؟
• اسدالله جعفریامام حسين(ع) و وحدت جهاني
• ارسالی احمد طارق فیضسخنان برگزیده از زبان حکیم مشرق زمین سید جمال الدین افغانی
• داکتر حمید الله مفید در باغستان زبان
• عارف جهشفاشیرم روی شانه" گرسنگان وبیکاران
• بشير دژم تلويزيون ستاره های آريانا در مرحلهء استعانت!
• عارف جهشخلص بیوگرافی زندگی نیچه
• اسدالله جعفریبرهان صدیقین ونقد هایش
• عارف جهشاندیشه های نیچه
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• بقلم: ابو حنیفهبرخورد سلیقوی مسئولین در مقابل اسناد تحصیلی خارجی
• محمد اسحاق فياضتلفون و انترنت آفتابي، نياز اساسي كشوري بدون برق
• دستگېر خروټیروزنه، زده کړه او فرهنگ
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• فرستنده: عارف جهشدر باره وظيفه انسان و ملاك رفتار اجتماعى او
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• بخش اول- پژوهش وتنظيم از)راد مرد(چرا اعدام؟
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• دستگېر خروټیسياست، دين او فرهنگ
• پژوهش -زيميرواسکارينقش ادبيات درجامعه انساني
• شیخ محمدی دایکندی نقد و بررسي ادله و نظرات فقهاء در رويت هلال
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• اسدالله جعفريبوسه بررخسار نگار
• انجنیر سخی ارزگانیگنجینه های از فرهنگ عامیانه مردم افغانستان
• پژوهش -زيميرواسکارينقش ادبيات درجامعه انساني
• انجنیر سخی ارزگانیگنجینه های از فرهنگ عامیانه مردم افغانستان
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• داوی روشان سکولاریزم و جوامع اسلامی
• انجنیر سخی ارزگانیگنجینه های از فرهنگ عامیانه مردم افغانستان
• اسکارييک ديد کوتاه برسازمان همكاري اقتصادي (اكو)
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• خلیل الرحمن سلحشور پادكست، صدايي خاموش در فضاي مجازي
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• عارف جهشدو ملاك در ارزيابى شخصيت انسانى
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• داوی روشان آزادی چيست؟
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• آرام بختیاریهگل میان شور جوانی و احتیاط پیری
• خلیل الرحمن سلحشور حیتینسل سوم رسانه ها
• پژوهش -زيميرواسکارينقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش «دوشي چي »وسايل اطلاعات جمعي درقرن بيستم
• خلیل سلحشور حیتینویسندگی برای رسانه
• پژوهش »دوشي چي »وسايل اطلاعات جمعي درقرن بيستم
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش -زيميرواسکارينقش ادبيات درجامعه انساني
• آرام بختياريوضعيت فلسفه در دوره گلوبال
• پژوهش »دوشي چي »وسايل اطلاعات جمعي درقرن بيستم
• جانبازنبردچالشهاوتنشهاي دموکراسي
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش »دوشي چي »وسايل اطلاعات جمعي درقرن بيستم
• جانبازنبردچالشهاوتنشهاي دموکراسي
• خلیل الرحمن سلحشورروزنامه نگار چه کسی است؟
• جانبازنبردچالشهاوتنشهاي دموکراسي
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• زيميروآيا ملل متحد وسيله‌اي درد ست قدرت‌هاي بزرگ نيست؟
• زيميروآيا ملل متحد وسيله‌اي درد ست قدرت‌هاي بزرگ نيست؟
• داوی روشان مرگ عروسی ایست برای زنده گی ابدیت
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
• محمد اسحاق فياض دانشگاه خصوصي روزنه اي به سوي توسعه علمي
• محمد اسحاق فياضآزادي بيان، كودك نوپاي عصراماني
• دستگېر خروټی روشنفکران او ايديولوژي
• علي علویرادیکالیسم مذهبی ، تئوری حکومتهای عدالت گریز
• اسدالله جعفری گفت و گوي ديني
• دستگېر خروټیروشنفکران او ايديولوژي
• ترجمه‌ی : کاوانفلسفه چیست؟
• انجنيرسيدعبدالقادردکابل پوهنتون ته دبيګانوولومه
• دستگېر خروټیروشنفکران او د خپلواکې اندیښنې خوارې
• دستگېر خروټی روشنفکران او د ټولنې سياسي بې وزلې
• دپلوم انجنیر خلیل الله معروفی شگافـتن رباعی بوعلی سینا در ارتباط ذره و آفـتاب
• عبدالله احمدی هیچ کس کلام الله را بهتر از او نمیخواند
• تنظيم و ترجمه ماندانا طهمورئيچه عملياتي گامهاي توليد انرژي هسته‌اي مي‌باشد؟
• دوکتور .م. پکتیاوال بلغا ر یا کو چک را بشنا سید ؟
• رستاخيزمروري برپيشنه ي روزنامه نگاري
• ارسالي بنفشه ميتراعلل شكست رژيم هاى غذايى
• تورج پوپلسخني چند با جوانان
• ارسالي بنفشه ميتراهمه چيز در مورد چاقي (بخش سوم )
• ارسالي بنفشه ميتراهمه چيز در مورد چاقي
• تورج پوپلسخني چند با جوانان
• تورج پوپلسخني چند با جوانان
• سراج الدین ادیبسک حاکم بر سال 1385 خورشیدی
• ارسالي فرشته ميتراچه رژيمى نيازهاى روزانه بدن را تأمين مى‌كند؟
• عبدالهادی مهمند نگاهي به تاريخچهء نوروز
• سراج.ادیبکرسمس چگونه تدویر میابد
• ارسالي جواد نصريانآرمان پويندگي
• ارسالي بهمن بهمنيامشب يلدا
• ارسالي بهمن بهمنيفلسفه‌ی روشنگری و انديشه‌ی حقوق بشر
• ارسالي خديجه سالارجالبترين مطالب خواندني از سراسر گيتي
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 12)
• تهيه و تدوين از ب.بيانمهمترين مطالب علمي ، تاريخي وهنري افغانستان وجها ن
• ارسالي نديم احمد جمالي ميان بيمارى ديابت و عادات غذايى مردم يك منطقه پيوند مستقيم وجود دارد.
• ارسالي خديجه سالارجالبترين مطالب خواندني ا زسراسرگيتي
• ارسالي خديجه سالارجالبترين مطالب خواندني از سراسر گيتي
• سالاراسلحه اي برترازتروريزم
• تهيه و تدوين از بصيرشررنكته هاي جالب وعلمي ازچهارگوشه جها ن
• ساحلمروري برواژه روشنفكري
• ارسالي خجستهجالب ترين مطالب ازچهارگوشه دنيا
• ارسالي بنفشه ميتراعلمي ومعلوماتي ا زچهارگوشه جهان
• ارسالي صميميسرمایه داری به کجا می‌رود؟ بخش ٢ و پایانی
• سراج الدين اديباهداف، اصول و پیدایش فمينيسم ( 2 )
• ارسالي صميميسرمایه داری به کجا می‌رود؟ (بخش١)
• سراج الدين اديبپیدایش و تنوع مکاتب فمينيسم (1)
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 11)
• نوشته ی مهدی سلطانی مشخصه های فیزیکی،شیمیایی و زیست شناسی فاضلاب
• نصرت آزاد نگرگفتني ها پيرامون گفتگويا نقد وانتقا د
• جانبازنبرد دموكراسى درکجا وچگونه ؟
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 10)
• آمونمعرفي مختصراوپک
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 9)
• س.اديبپرنس دایانا، وسرنوشت نشیب و فرازش
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 8)
• تهيه وتدوين شامل سالارثروتمند ترين افراد جهان
• ارسالي بنفشه ميترانگاهي به شبكه تلویزیونی الجزیره
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 7)
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 6)
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 5)
• ارسالي بصيرشررجالبترين مطالب خواندني ا زسراسردنيا
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 4)
• داکتروفامروري برکلتوروفرهنگ ترکمن ها
• ارسالي بنفشه ميتراگفتار بزرگان
• ص،وفا نگاهي بر تاريخچه خوشنويسي در افغانستان
• ارسالي بصيرشررجالب ترين مطالب خواند ني ا زسراسردنيا
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش سوم)
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش دوم)
• ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان
• داکترصيقلمشهورترين زنا ن د نياي سيا ست
• تهيه وتلخيص شکوهمندنگا هي کوتاه به کشور پهناورهند
• ارسالي خديجه سالارمعرفي بعضي ولايا ت کشور
• ارسالي بصيرشررجالبترين مطالب خواندني ا زسراسردنيا
• ارسالي خديجه سالارمروری برزند ه گی ا نسان های بزرگ دنیا
• ارسالي شامل سالاراصطلاحات و واژه های مهم فلسفی- سیاسی- اجتماعی
• ارسالي داکتر حليم علمفضا، جديدترين قلمرو باستان‌شناسي
• ارسالي جميلهدروغ مردان به زنان
• ارسالي خديجه سالارجالب ترين خوا ند ني هاي د نيا
• ارسالي سالار مهرآئيندرمورد چاپ و نشرو کتاب وکتابخا نه چه ميدانيم؟
• ارسالي داکترنصير مهرورزعلم د رآيند ه چه خواهد شد؟
• پوهنیار بشیرمومنهنر و رسالت هنرمند
• ارسالي خديجه ساهللاپلاس اند يشمند زما نه ها
• داکتربصيرسلاحهاي کشتار جمعي اسرائيل و سياست دوگانه امریکا
• ارسالي شامل سالاراسرائيل و سازمان موساد
• سراج الدين اديبمعلومات ها و اندوخته ها
• ارسالي صدف درياييدرنگي برخد ما ت وزند گي ابومعشر بلخی
• ارسالي فريد حباباویلر فقط به انسا ن احترا م داشت
• ارسالي احمدعزيزياراسحاق نیوتن واند يشه عا لي
• ارسالي سير احمد گشنتصور يک دنيای بدون خشونت برای کدام زن؟
• ارسالي سپهر سعيدمرد م شنا سي د ريک ديد تند وگذرا
• ارسالي احمد منصور رادمنشعوامل نابرابریهای اجتماعي
• ارسالي ضيا عزيزیجا معه ازچه تشکيل شده؟
• داکتربصيرنابرابریهای اجتماعی چيست؟
• ارسالي سيامک بهمناشتراوس وانديشه هاي انساني
• داکتربصيرتأملي كوتاه در باب اسطوره
• ارسالي هورشيد ساهردگماتيسم يا جزم انديشي
• ارسالي حميد بهروزهنرمند کیست؟
• ارسالي ميلاد فرزادنوستالژی
• ارسالي شبنم نورزیفيلسوف کيست ؟
• ارسالي احمدعزيزيارمردم شناسی چيست ؟
• ارسالي رامين آرشخوارزمی کيست؟
• ارسالي صنم عصيانموسيقی ناب و ستيز اجتماعی
• داکتربصيرچرا حقو ق بشر وجود دارد؟
• داکتربصيرارسطو درانديشه وفلسفه
• ارسالي بهزاد نويدچطور یک کتاب را معرفی و مطالعه می کنیم؟
• ارسالي ميتراهمدردخشونت وبربريت درهاليوود! آيا سياست دولت است؟
• ا ستاد صباحزنا ن د ريک تحليل فرهنگي و فلکولر
• استادصباحنوروزازبابل تا کابل
• ارسالي مشعل پرنيانجنبش هاي اجتماعی زنان
• ارسالي بهروز بهزاددموکراسي
• ارسالي کيومرث برمکبازار عظيم معماري
• ارسالي مسعود نصريانفرهنگ مصر باستان وسياست فرهنگي مصر
• ارسالي سحر حقدسزمین شناسي
• ارسالي سير آرشیادی از پابلو پیکاسو
• ارسالي سرور هوشمندفلسفه
• ارسالي شيوا کيومرثمعنويت چيست؟‌
• از داکتر بصيرمکثي بر نظريات ماکياولي
• ارسالي احمدمنصوردرويشثروت ۳۰۰ ميليارددالرى
• وليد فرزادجامعه جهاني وجنگ رواني
• ارسالي خديجه سپهرهنر مصر باستان
• ارسالي عزيزيکدشروشنفکر
• ارسالي کیکاوستاریخچه مركز تجارت جهاني در نيويارک
• ارسالي احسانپاسخ به ۱۰سئوال بزرگ هستى
• ارسالي احمد پرويز سپهرموا د مخد ره
• ارسالي ميترا همدردآینشتاين 1955 – 1879 ميلادي
• شامل سالارافغانستان امروزوديروز
• ارسالي ساحلآ يا مي دا نستيد
• ارسالي فريبا صدفسير موسيقی در افغانستان