نقض کرامت انساني زنان در اشعاربرخي از شعرای زبان دری فارسي
انجنيرغلام سخي ارزگاني انجنيرغلام سخي ارزگاني






بخش دوم


گوهر انسان در شعر مولانا جلال الدين محمد بلخی :

     مولانا ، سرتاج ادب و شعر و يگانه استاد سخن ودانش بوده که هر قدر تحقيقی  در مورد  سروده ها  و انديشه هايش صورت مي گيرد  و جهان  بدان  آشنايي  پيدا کند ، هنوز کم است. اما برعلاوه اسرار و جوهر کلام ، اشعار و تفکر ناب  مولانا  هنوز کشف  نگرديده و کاوش در زمينه ادامه  دارد .  و اينک  شعر مولانا  را  که تحت عنوان « گوهر انسان »  سروده شده است ، باهم می خوانيم :

طبيب  درد   بی درمان  کدامست  ؟

رفيق     راه    بی پايان    کدامست   ؟

اگر عقلست پس ديوانگی  چيست  ؟

و گر جانست  پس  جانان   کدامست  ؟

چراغ    عالم     افروزد    ،    مخلد

که نی کفرست و نی ايمان  کدامست   ؟

پر   از  در  است  ،   بحر    لايزال

درونش    گوهر   انسان    کدامست     ؟

غلامانه   است   اشيا     را     قباها

ميان     بندگان   سلطان     کدامست   ؟

يکی جزو جهان شد اندر فکر عاجز

که سرکش کيست و سرگردان کدامست ؟

بت   موزون   بتخانه   بسی  جست

که   موزونات   را   ميزان   کدامست  ؟    (  24   )

 

اعلاميه جهان حقوق بشر و کرامت انسان :

      حقوق و حفظ  کرامت انسان از  لحاظ اعلاميه  جهانی حقوق  بشر در محراق   مسايل  جهانی  قرار دارد . در  ديباچه  اعلاميه  جهانی   حقوق  بشر  تأکيد آشکار مبنی  بر  حيثيت  يکسان  ذاتی  تمامی  افراد  بشر  صورت  گرفته  که  چنين می خوانيم :

     « از آنجايي که شناسايي حيثيت ذاتی همهء اعضای  خانوادهء  بشری  و حقوق  يکسان  و انتقال ناپذير آنان ، شالودهء آزادی ، عدالت و صلح را  در جهان  تشکيل می دهد ؛ ...

    از آنجا که در « منشور » ، مردمان ملل متحد  از نو ايمان  خود  را  به  حقوق اساسی  بشر ،  به  شرف و ارزش فرد انسانی ، به برابری حقوق مرد  و زن  بيان داشته و  خود  را  مصمم  به  تسهيل   پيشرفت  اجتماعی  و ايجاد  بهترين  شرايط  زندگی  در محيطی بس آزادتر اعلام کرده اند ؛ ... »  ( 25 )

در ماده اول اين اعلاميه حقوق بشر اينگونه آمده است :

   « همه افراد بشر آزاد  و از لحاظ  شأن  و حقوق برابر زاده  می شوند . آنان  از عقل  و  وجدان  برخور دارند  و  بايد  با  روح  برادری  نسبت  به  يکديگر رفتار نمايند .» (26)

    ديده می شود  که  اعلاميه  جهان  حقوق  بشر  به  حيثيت ذاتی انسان  مهر تأييد گذاشته  و همچنان زن  و مرد  را عناصر اصلی  و تفکيک  ناپذير خانواده  بشری  دانسته  و ضمنا  بر تساوی  حقوق  يکسان  ميان   زن  و مرد  توصيه   مي کند  و حقوق  و کرامت انسانی  را  قانونی  از تجاوز  در امان  می دارد . اين  نهاد های حقوقی همه افراد بشر را به  تساوی  حقوق ، آزادی های  مشروع ،  کثرتگرايي ، زيست  مسالمت  آميز  در  جوار  همديگر ،   برابری  ،   شکوهمندی  اجتماعی ، استقرار صلح  و امنيت پايدار و...در سراسر جهان  بشريت  ملزم نموده اند.

 

حذف هرگونه تبعيض عليه زنان :

 در کنوانسيون حذف کليه اشکال تبعيض عليه زنان چنين آمده است :

   « ج- ايجاد  حمايت قانونی از حقوق زنان برمبنای  برابری  با مردان و اطمينان  از طريق  دادگاههای  صالح  ملی و ديگر نهادهای عمومی در جهت حمايت  موثر از زنان در مقابل هر نوع  اقدام  تبعيض آميز . »  ( 27) 

    بیجا نخواهد بود که این  شعر آگاهی  بخش  را  که  تحت عنوان « تو ای زن » توسط   شاعره  شهیر  شا بی  بی ناله  سروده  شده است ، آنرا  با  هم  مشترکا  به خوانش می گیریم :

تو ای زن ای تو معنی   محبت

تو ایثاری  تو  صبری   تو  شهامت

به داغ بردگی تا کی   بسوزی

تو  تا  کی   مبتلای    تیره    روزی

ترا ای زن ببردند پاک  حرمت

سراپای  تو  گشته  داغ   و  حسرت

به نام دین و اسلام  و  شرافت

تو را برده به عهد سنگ  و   وحشت

گرفته از کف تو شمع  عرفان

تو  را   افکنده   اندر   کنج     زندان

به پایت بسته اند زنجیر ظلمت

حقارت   می کشی   هردم    حقارت

به  دستت   بندهای  بی نوایی

کفن   پوشت    نمودند   در    سیایی

عجب باشد ز رهزن  پاسبانی

نمی آید   ز   گرگ   هرگز    شبانی

تو را  پامال  گشته حق بودن

از  این   فرماندهان   خصم     میهن

دل  پاکت  نموده  پر ز  نفرت

قیامت   بر   سرت    کرده     قیامت

به کنج خانه  آه  و ناله داری

به   پای    نازکت    زولانه    داری

    در جای  ديگر اين مدرک  معتبر کنوانسيون جهانی  حذف کليه  اشکال  تبعيض عليه  زنان  اينگونه  فيصله  صورت  گرفته  است:

    « با  توجه  با  منشور سازمان  ملل متحد  مبنی بر اعتقاد راسخ  به اصول  پايه ای  حقوق  بشر و احترام به ارزش ذاتی  و برابری  خدشه  ناپذير حقوق مردان  و زنان . »

    « با  توجه  به اعلاميه جهانی حقوق بشر  تمام افراد  بشر آزاد بدنيا ميآيند  و از لحاظ  حيثيت  و حقوق  با هم  برابر هستند و همه از کليه حقوق و آزاديهايي که در آن بيان شده است  بدون هيچگونه  تمايزی از جمله  تمايز در جنسيت ،  برخوردار ميياشند » ( 28 )

   «  با  ياد  آوری  و  تذکر  به  ميثاقهای   بين المللی  حقوق   بشر  و  ديگر اسناد   بين المللی  حقوق   بشر که  تبعيض  بر مبنای جنسيت را منع کرده اند .»  ( 29)

 


    با  وجود  فيصله  نامه  و تعهدات  بين المللی نقض  کرامت انسانی ،  حق  تلفی  و خشونت  عليه  زنان  در  رأس  بحران  جهان   قرار دارد . و  بخصوص  خشن ترين  و ناانسانی  ترين ظلم ،  نفرت ، خشونت ،  تضييع  حقوق  وغيره  نسبت  به  زنان  در تمام کشورهای عقب ماند و به  ویژه  در جوامع سلامی و آنهم  خاص تر در قسمت  زنان  محکوم  و آلام  رسيدهء  افغانستان  صورت  می گيرند .

 

 حذف خشونت عليه زنان از سوی سازمان ملل متحد :

حذف خشونت عليه زنان در سراسر جهان در قطعنامه عمومی  سازمان  ملل متحد چنين آمده است :

   « با آگاهی بر اينکه خشونت  عليه زنان  نمايشی از  نا برابری  تاريخی  روابط قدرت  ميان  زنان  و  مردان  است ،  که  به  تحت  سلطه  کشيدن  و تبعيض عليه  زنان  توسط   مردان   و  پيشگيری  از  پيشرفت  کامل  زنان  انجاميده  ،  و اينکه  خشونت عليه  زنان  يکی از مکانيزم های  مهم  اجتماعی  است  که  زنان   را  به  موقعيت های  فرو  دست  در مقايسه  با مردان  مجبور می کند .» (30)

    اين سازمان  به  طور شفاف  از  تظلم  و روش خشن  مردان سالاران  بر زنان شکاياتی دارد و بر محروميت و محکوميت  زنان  در  جهان  به  ويژه  در ممالک عقب  مانده  و  بيشتر  در  مورد   زنان  کشورهای   اسلامی ،  مهر تأييد   را  می گذاراد ؛  اما  در عمل کدام کار مؤثری  را برای دفاع  از  احقاق  حقوق  زنان   و اطفال  در اين کشورها  انجام  نداده  و يا  نمی تواند . 

 

  سازمان حقوق بشر در افغانستان :

    باز  بی مورد  نیست  که   تحت  عنوان  «   بارتباط   حقوق  زن »   شمهء  از خشونت  علیه  زنان   را  در این  شعر  شاعر  گرانقدر آقای  حبیب الله «  ربیع »  خواجه عمری  توجه  نماییم که دقیقا با وضع زنان در کشور ما همخوانی دارد :

چرا   خواهر   پريشانت    نمودند

بنام    زن    بزندانت   نمودند

بدست  جهل  گشتی  زنده   در  گور

بنام   ننگ    قربانت   نمودند

شدی    محروم   از   حق    طبيعی

دل   پر خون   و   گريانت   نمودند

بنام   زن    کشيدی    رنج     بسيار

بمثل     ماهی      بريانت      نمودند

چو مرغان در قفس کردند    اسيرت

از   اين   لانه    گريزانت     نمودند

شدی  محروم  ز  آزادی   و   عزت

بکنج    خانه       پنهانت      نمودند

نمودند  بی سبب  منعت  ز   تحصيل

چرا محروم از اين خوانت  نمودند ؟

گذشت آن دوران تاريکی  و   ظلمت

اسير  در   عصر    کيهانت   نمودند

چراغ   معرفت  را  از    دو   دستت

گرفتند ،  ظلم   در   جانت    نمودند

ربودند  نام  و عنوانت    چو   دزدان

بنام      کوچ      عنوانت      نمودند

گهی گويند  عيال    و  گاهی  ميرمن

دچار   ياس    و   حرمانت    نمودند

برای    توهين     و    تحقير    دائيم

بچندين     نام      عنوانت     نمودند

برای     آنکه    دائيم    برده    باشی

بدست   و    پای    زولانت   نمودند

بنام   دين    اسير   و   برده   گشتی

«  سياسر  گفته   زندانت   نمودند »

برغم  دين شدی محروم ز    تحصيل

بصحرا   برده     چوپانت    نمودند

ببازار    ستم      همچون      متاعی

گهی  قيمت   گه    ارزانت    نمودند

چنان   جامه   بر   اندامت      بريدند

که  بر خود   نيز   حيرانت   نمودند

تويي  مادر  حقوق    بيش       داری

چرا      بيجاه      بزندانت     نمودند

« ربيع» زين شيوه گرديده جگرخون

چه    بی مهری    بدامانت   نمودند .

   در ماده سوم اساسنامه سازمان حقوق بشر و حفظ محيط  زيست افغانستان  چنين آمده است :

   « دفاع  از مجموع  موازين  حقوق اتباع  بدون  تبعيض  و امتياز اعم از  زن  و  مرد ،  قوم  و مليت ، دين  و مذهب  و ساير تفاوت های نژادی و اتنيکی .»

 


بازهم این  سازمان ادامه می دهد :

   « دفاع  از تساوی  حقوق  زن  و  مرد  در تمام  عرصه های   زندگی  سياسی ، اقتصادی  و  اجتماعی  و فرهنگی . » (  30)

   اين ماده  حقوق  بشر  بيانگر آنست  که  تبعيضات  ظالمانه  نه  تنها عليه کرامت انسانی  و  حقوق  زنان  رفع   گردد ،  بلکه   زنان  از هر گونه  حقوق عادلانه  و دموکراتيک  خودها  مساوی   با   مردان   برخوردار گردند  و تا  زن  و  مرد  به  مثابهء  تنهء  يک درخت تنومند در امر نمو و  رشد  شاخه  و برگ  جامعه ،  نقش  بنيادی  را  از پيش  ببرند  و  نهادهای   جامعه  مدنی ،  عقلانيت ،  ترقی ، عدالت اجتماعی و مردم سالاری را بارور سازند .

     در اين راستا به مشاهده  می رسد که به نسبت تبعيض و حق تلفی که نه تنها از سوی مردان بر زنان  جبرا تحميل گرديده و آنها را  از کاروان  تکامل  زمينه های  اجتماعی  وغيره   محروم  نگهداشته ،  بلکه   طبقات حاکم ،   قدرتمندان ،  شاهان ، زورگويان از جنس مذکر هم  تظلم ، تبعيضات اتنيکی ، مذهبی ،  قومی ، دينی ،  زبانی و  نظاير آنرا  بر تمام  بدنهء  جامعه  و مردمان  بيگناه  اعم  از زن  و  مرد  و کودک و پير وجوان انجام دادند و هنوزهم  می دهند  که  از سوی  تمام  نهادهای صنفی  و حقوقی  به  خصوص اعلاميه  جهانی  حقوق  بشر سازمان  ملل  ممنوع  قرار داده  شده اند. لذا ، تطبیق موادهای حقوق بشر درکشورما هم یک اصل است .

 

 انسان عامل اصلی و مسؤل همهء اعمال خويش می باشد :

     خداوند  می فرمايد :  « ان الله لايغير ما بقوم  حتی  يغيرو اما  با  نفسهم . » از همين  جا  است  که  خداوند  متعال در اين آيه  شريفه  برای  بندگانش گوشزد  می کند و می فرمايد که  سرنوشت  مردم  و  قومی  را  تغيير نمی دهد  مگر  خود  آن  مردم  و آن قوم  سرنوشتش را تغيير دهد .» ( 31 )

     آيا سرنوشت خوب و بد انسان توسط خودش رقم زده نمی شود ؟ آيا خداوند  در آيه فوق ، تعيين  سرنوشت  خود انسان  را  برای  خود انسان  و توسط  خود انسان بشارت نداده است  ؟  آيا اين خود  انسان نيست که  کرامت انسانی زن را لگد  مال کرده و میکند ؟ آيا اين انسان نيست  که  خودش ، انسانيت  خود  را  بدست  خويش  نقض نموده است ؟ آيا  نقض  کرامت  انسانی  و حقوق زن توسط  مرد ،  به  معنی  نقض  کرامت  انسانی  و حقوق خود  مرد  نيست ؟  اگر مرد  کرامت انسانی  خود  را می پسندد ،  بايد اولا  به کرامت انسانی زن  صادقانه و عالمانه  احترام  بگذارد  تا کرامت انسانی مرد  با پشتوانه  دايمی  زنان حفظ و گسترش  هم يابد . آيا کرامت  انسانی و حقوقی  مردان  مجزاء   از  کرامت  انسانی  و  حقوقی  زنان  ؛   مفاهيم   قرآنی ،  علمی ،  موازين  پسنديده   بين المللی ،  نهادهای حقوقی  و به خصوص اعلاميه جهانی حقوق بشر را خدشه  پذير نکرده  وهنوزهم  نمی کنند ؟   

   انسان  نسبت  به  ساير  مخلوقات  با   کرامت  و  شرافت   ويژهء   آفريده  شد ه است . آنچه از منشور اديان توحيدی ، علوم  امروزی ،  تجارب  روزمره   بشری   به  خوبی  درک   می گردد  که  انسان  عامل  هرگونه  هستی و نيستی ،  بد بختی  و  خوش  بختی  وغيره  خود   در  نظام  اجتماعی- سياسی  و اقتصادی- فرهنگی  جامعه  است . اين  انسان  است  که  بر  جنس  خود   تظلم  غير انسانی   را   روا  داشته ،  سينهء  اورا می درد  و جنس خود  را از روی  جهالت   به  قتل  رسانيده  و نابود  می کند . وقتی  که انسان ، کرامت انسانی  خود  را  خودش  نقض  نمود ، اینجا عملا خود  را از موقف حيوانات هم پايين تر تنزيل می دهد .

     حتا ما شاهديم  نظام  طبيعت هستيم  که  يک حيوان ( مثلا شير ، گرگ  و ... ) جنس خود  را نمی درد  و  جان  آنرا  نمی گيرد ، بلکه  يک  حيوان  از خانواده  و جنس غير از خود را  شکار می کند . اما  انسان ،  خون انسان  هم جنس  خود  را  با  وحشت  تمام   می ريزاند . اينجاست  که  انسان  نه  تنها   باعث  نقض  کرامت   انسانی  خود   به  خصوص  از جنس  خود   يعنی نقض  حقوق  و کرامت  انسانی  زنان  در جامعه شده است ،  بلکه عمليه  نيستی  انسان  توسط  خود انسان  نيز در  جامعه  صورت می گيرد که  به  کار گيری  بمب های اتمی ، کيماوی  و  زهری ،  جنگ های  جهانی ،  صليبی ،  نژادی  ،  جنگ های  نيم  قرنه  اسرائيل  با  مردم فلسطين  ،  جنگ  21 سالهء   اتنیکی- مذهبی  در  سودان ،   تنازع  و کشتارهای  اتنيکی ،  مذهبی- دينی  در ميان مسلمانان  و غير  مسلمانان   وغيره  در گذشته  و حال مؤييد  واقعيت های  انکار ناپذير و آنهم  سخت دردناک  وغم انگيز در جوامع بشری نيز می باشند که از سوی قدرتمندان  و خود  محوران  مرد  رهبری شده  و اکنون نیز متأسفانه  ادامه  دارند .  ما  انسانها از آنها  باید  درست عبرت مثبت  را برای  بشریت  و  به  خصوص جامعه خویش برداریم  .

     خلاصه از آنجای  که  نظام  اجتماعی- سياسی  و  فرهنگی- اقتصادی  وغيره در زير نگين  حاکميت   کلا  مردان  و  بویژه  در انحصار مطلق  اقشار  طبقاتی  مردان   دیکتاتور  به  خصوص   حکام   جابر مرد  در  تمام  جوامع  بشری  دنيا  قرار دارند ،  که منجمله زنان هم جزء  از  قلمرو  مالکيت  خصوصی  و شخصی  مردان  به  شمار می روند . همچنان   در  کشورهای  عقب  مانده   نه   تنها  زنان  در قيد  اسارت   ويژهء   مرد  سالاران  عظمت  خواه  و  قرآن  ستيز  وعقل گريز  آنهم   به   خصوص  در  جوامع  اسلامی  در  تحت  ظالمانه  ترين  شيوه ها  قرار دارند ،  بلکه  زنان  به عنوان  شئ در مالکيت  مرد  سالاران  خودکامه  و تاريک  انديش و خدا ناترس نيز با اشکال فاجعه بار و الم انگيز بسر می برند.

      از همين جاست که  متأسفانه  برخی از شعرای  شهير مرد هم  افکار شان  را  از  تحت تأثير  فرهنگ  و روش های ناانسانی نظام قبيله سالاری مرد  سالاران  و خرد ستيز نرهانيده و غير آگاهانه به  نقض  کرامت ،  اصليت ،  حيثيت ،  خلقت ، حقوق  انسانی  زنان  متوصل شده و در همين رابطه است که مهر ننگ  تاريخ  را به پيشانه خود ها ناخاسته حک نموده اند .

   در همين راستا نيز متوليان نظام  اجتماعی- سياسی و جهل  سالاران که  نه  تنها  باعث  هرگونه  حق تلفی ، عقل کشی  ، تباهی ، تمدن ستيزی ، جهل پروری ، زن ستيزی وغيره در جامعه گرديده اند ، بلکه  خون  انسان  را  ذريعه  خود  انسان از روی توحش و بی خردی به زمينی که  مردم  وارث آن اند ، ريختانده  و بازهم می ریزاند . فلهذا ، باید آنها را به  دادگاه  ايزد متعال وهمچنان  با داوری  بی طرفانه  و منصفانه  تاريخ ،  به خواست مردم  و به  ویژه  به حکم  طبقات  محکوم و اسیر جامعه  محاکمه  نمود .

 


   در تمام ازمنه ها  و ادوار تاريخ  اين امپراطوران ، شاهان ،  رؤسای  جمهور ، اربابان  ،   زمامداران  ،  جهان  کشايان ، قاتلان  ،  روزگويان  ،   فرمانروايان ،  صاحبات  زور  و  زر ، ظلمت  گرايان  و ... همه از جنس  مذکر و  به  خصوص  از  جمله مردان خودکامه نبودند  که حتا با براه انداختن  جنگ های  وحشت  بار ،  انسان های  بيگناه   را  بی رحمانه  قتل عام  نمودند  ،  تمدن ها  را  نابود کردند ،  کله  منارها  ساختند  و ...  بالاخره آیا  جنايات  شان  حتا  عرش  خدا   را  هم   به   لرزه  درنيآوردند ؟  آيا   جنگ های   ويرانگر تاریخی ،  صليبی ،  جهانی اول  و  دوم ،  تروریستان  بین المللی در  جهان  ،  ترور و  کشتارهای  بی رحمانه  مردم  افغانستان  توسط  طالبان ، القاعده ، حزب اسلامی و سایر آدم کشان در کشور ما ،  امريکا  در عراق وغيره  و بالاخره  جنگ های  خانماسوز سه  دههء  اخير توسط  متوليان  سياسی  مردان  سالاران   داخلی  و بين المللی  درافغانستان  بيانگر گفتار  فوق  ما  نيست ؟  آيا  اين  جنگ ها ،  مصائيب  ،  آوارگی ها  ،  کشتارهای  دسته  جمعی ،  تمدن کشی ،  بی سرنوشتی های ، خرابی ها ،  نقض  حقوق بشر ،  بدنام  کردن اسلام  وغيره  طی بيش از  سه دههء  اخير ،  توسط   زنان در افغانستان  به  وجود  آمده   و  يا  ذريعهء   مرد  سالاران   قدرت  پرست ،   بی خرد ،  مستبد  ،  انحصارگر،  بی خدا  و مسلمان نماها  بالای جامعه افغانستان صورت گرفته اند ؟

     تاريخ  شهادت  می دهد  که  از اثر  مبارزات ،  تلاش ها ، آزمون های بشری  دست آوردهای   بس بزرگ در ساحات مختلف مادی ، اجتماعی ، علمی ،  معنوی وغيره تقديم  جهان  بشريت  گرديده است. و همه داشته ها ، تمدن ها و محصولات  که خالق آن انسان  بوده  و  بازده  نبرد ، تجربه  نيروهای  فزيکی  و دماغی همين  زن و مرد اند . وقتیکه زن  و مرد  در آفرینش تمدن ها، ارزش ها ،  نعمات  مادی  و معنوی و ... یکجا  سهم مشترک و مساوی داشته اند و دارند ، پس چرا  زنان در نظام اجتماعی- سیاسی در حاشیه اجتماع رانده شده  و با زهم  مورد  هرگونه  حق تلفی ، ظلم ، قتل وغیره  قرار می گیرند ؟

  از نظر دينی  و علمی در اصل آفرينش  و  خلقت انسان  هيچ  کدام  تفاوتی  ميان  زن  و  مرد   وجود  ندارد . متأسفانه  تعارضات  و تفاوت  فرسايشگر  و خرد  بر انداز  که  محصول  عملکردهای  ظالمانه  ما  انسان ها در نظام  اجتماعی- سياسی در  کرهء زمين است ؛ که  بدبختانه  ما  وارثان نا اهل ، ناسپاس ، عاقبت  نا انديش ، بی رحم ، ويرانگر، خیره سر ، متعصب ، فرصت ناشناس  ، انسان کش و... آن هستيم  که  به جنس  خود  به  ویژه  علیه  زنان  و اطفال چنان  ظلم  روا داشته  و انسان همخون  خود  را  هنوز هم  به  قتل هم   میرسانیم  که  بدین اعمال  خویش عرش خدا  را  به  لرزه  درآورده ایم .

     اگر تمام  نظام   و داشته های   مادی ،   معنوی ،  اجتماعی  و  سیاسی  جامعه  با  زيربنای  خرد ورزی   به  صورت ريشه ای  عقلانی گردد ،  و  بالاخيره  يک  نظام مردم سالاری بر مبنای  دانش ، شعور سياسی ، غنای فرهنگی ،  شکوهمندی  اقتصادی  و  اجتماعی   به  صورت  تدريجی   و  مسالمت  آميز  در  تمام  جوامع  کنونی جهان  و بصورت  خاص  در کشور ما  حاکم  گردد  و امکانات  بالندگی  ،  ترقی ، با  استفاده  مساويانه  از منابع  و  ثرؤت ملی در اختيار  زن  و  مرد  بدون  تبعيض  قرار گيرد  و  بالاخير  پس از طی مسير  تکامل همه  جانبه ،  انسان های   زن  و  مرد  به  چنان  مرحلهء از شکوفايي  و رشد مادی و معنوی ،  پرهيزگاری  و تقوا  وانسان سالاری خود خواهند رسيد تا شايستگی وکالت خداوند  را در  روی  زمين  به  نمايندگی از ايزد متعال  کسب نمايند . و همچنان  خدای  حق  چنين  زن و يا  مرد   را  که متکی به توان خود تا اين  معراج  از  ترقی  و تقوا رسيده  باشد ؛  پارساترين ،  ناب  ترين  ،  خوبترين  و کار آمدترين  انسان  در  ميان انسان ها ناميده است . پس انسان که افتخار خلیفه گی خدا  را با  شایسته گی و تقوای  خویش بدست آورد ، چنین  انسان  چه  زن  و  یا  مرد  باشد ،  وارث اصلی  و خردمندانه زمین نیز خواهد بود .

 

در فرجام :

اگر جهنم ساختم  فردوس هم ميسازمت

ای وطن ميسازمت آخر خودم  ميسازمت

آنقدر هايي که   ميگويند   تنبل    نيستم

با تفنگ گر  شکستم  با  قلم  ميسازمت ( 32)

    تجارب تاريخی و روزمره نيز می رسانند که حاکميت مرد سالاران  در زمين ، آسمان  و حتا در دل طبيعت  نيز تثبيت شده و تمام نقض آزادی ها و حقوق  بشر و کرامت انسانی  انسان  توسط  مردان  سالاران  مستبد   و مسلط   در تمام  جوامع   کنونی  دنیا  صورت  گرفته  و  می گيرند . در  اين   راستا  اگر  مردان  متقاضی  راستين و نمادين  تحقق  و ايجاد  جامعه  مدنی ،  آزادی ،   ترقی ،   کثرتگرايي  ،  عدالت  اجتماعی ،  حاکميت  ملی ، تساوی  حقوق  ميان  زن و مرد ،  دموکراسی  و ... بالاخره انسان  سالاری  در  روی  کرهء  زمين  برای  تمام  بشريت هستند ، بايست قبل ازهمه  از  نظام   مرد سالاری  کهنه   فئودالی  و  مرد  سالاری   جديد  سرمايه داری مدرن  کنونی  و استبداد های  گوناگون  مرد سالاران  در تمام  ابعاد  اجتماعی ،  مادی و معنوی شناخت علمی  و لازم  را  حاصل نموده و اين نظام ها و سيستم های ظالمانه و ضد بشری  و  ضد  خرد  را  شديدا  مورد  نقد  عالمانه  و منطقی قرار د هند  و در برابر آن با  خردمندی  و عقلانيت  تمام  مبارزه   نمايند .  در اينجا  در قدم  نخست  بايست  که  مرد سالاران  سراسر  جهان  و به  خصوص  مرد سالاران  جوامع  اسلامی  و  باز هم  از همه  بيشتر  مرد  سالاران  افغانستان خود ها  را  همآهنگ  با  زنان  در  پرتو  کرامت  قلم  ،  دانش ،  عقلانیت ،  خرد  دموکراتیک  و علم   تجديد   تربيت   فکری  ،  معنوی  ،  اخلاقی   وغيره   نموده  تا  صاحب   خود سازی  رسالتمند  و  خود باوری  سازنده  کامل  به  منظور احياء  و حفظ کرامت  انسانی  و  پيشرفت  آرمان های  والای  انسان  و انسانيت  در تمام  ابعاد  نظام  جامعه   گردند . و  همچنان  مردان  خودها  را  آگاهانه  و دل انگيزانه هم وقف دايمی مبارزه  مسالمت  آميز جهت   تحفظ   کرامت  و گسترش   نهادهای  انسان  و انسانيت  و تحقق  نهادهای   جامعه   مدنی ،   ترقی ،  مادی  و  معنوی ،   تساوی   حقوق  زنان   با  مردان  ، تحقق  دموکراسی ،  انسان  محوری   و انسان  سالاری  در جامعه  نمايند .

 


زنان  بايد جوهر فکری  خود ها  را  با زیور دانش وعلم سیاست تزئین  نمایند:

     پيش از همه  واجب  است  که  مادران  اسير ،  خواهران   محکوم   و دختران نو رسته  و عزيز در  تمام  جهان به  ويژه  در  جوامع  اسلامی  و از همه  زيادتر زنان  افغانستان  بحران زده  ،  آنهم   اميدوار   رسيدن  به   آزادی  لازم  ،  تحقق جامعه  مدنی ، سعادت ،  ترقی ، کلیه  حقوق اجتماعی- سياسی و نظام  دموکراسی  در جامعه  توجه خردمندانه  و آگاهانه را  نسبت به هر زمان  دیگر نمايند .

به این  کلام  مرحوم استاد  خلیلی در مورد زنان  توجه نماییم :

ای  شاخهء  گل ،  شکسته تا چند ؟

ای  سروران   نرسته  تا  چند ؟

ای  مرغ  بهشت ،  خسته  تا چند ؟

در کنج  قفس  نشسته  تا چند ؟

بشکن  قفس  و  چمن  بیارای

 

     مرا اندیشه بر اینست  که  مادران  گرانقدر ، خواهران محترم و دختران عزیز گیتی ، جوامع  اسلامی  و به  ویژه قشر اناث جامعه افغانستان که  اگراز ارزش  و گوهر قلم ، دانش  روز و علم سیاست سازنده عملا مستفید  گردند  و آن   را  جای  گزین  چوری  زرین ، گوشواره ،  سرخی  و  سفیده ،  انگشتر ،  گردن بند ،  پای زیب ، طوق نقره و طلا ،  لب  سیرنگ  و  رنگ  ناخن ،  لباس های  برهنه  و تن عریان وغیره  در  وجود  خودها  نمایند ؛  در  واقع  رمز پیروزی  بر اسارت  را نصیب خواهند شد .  یعنی بدین معنا که زنان با کسب شعور سیاسی پیشتاز ،  تعقل و اندیشهء ارزشمند اجتماعی صاحب علم  و خرد  شده  که  بدین  وسیله  با  آرایش  و  زیورات ، تجمل گرایی و فیشن  سیالداری زیانبار  و امثالهم  به  طور دایم  خدا  حافظی  خواهند  نمود .  و در عوض با رسالت  و ارزش  قلم  و علم ، عقلانیت  و تفکر  فرهمند  دموکراسی  و ... خودها را مسلح خواهند  کرد . وقتی  که خواهران  ایمان  خود   را از آرایش ،  مود ،  تجمل  نگری ،  سیالداری   بی مورد ، سطحی  گرایی  و نظایر آن  رهانیدند   و  اینجاست  که  گوهر  معنوی  و اجتماعی  خودها   را  با  دانش ،  ترقی ،  خرد  دموکراتیک و تفکر انسان  سالاری سیرآب  مینماید . از اینجا بوده  که  رمز آزادی ،  شکوهمندی  فکری ،  بالندگی  عقلانیت ،  تحرک  تابناک ،  خود باوری ،  خود سازی در تمام شریان ها  و  رگ  رگ  وجود  انسان زن جوانه  زده  و شاه  کلید  اسرار  زوال اسارت جامعه  و پوسیدگی استبداد  نظام  اجتماعی- سیاسی  وغیره  اجتماع  را  بدست خواهد آورد  و همچنان  زنان  همراه با  جامعهء  خویش  به  حقوق  و آزادی های  پسندیده و برحق خودها  تدریجا و به صورت  مسالمت  آمیز ( نه قهر آمیز ) نایل  خواهند  گردید .

این شاعره  پرشور خانم  مینا  با آگاهی  سیاسی  خود  قاطعانه   با  زینت و آرایش اینگونه  الوداع می گوید :

من  زنم  که  دیگر  بیدار  گشته ام 

راه خود را یافته ام هرگز بر نمی گردم

من دیگر آن زنجیرها را از پا گسسته ام

من درهای بستهء  بی خبری ها را گشوده ام

من از همه  چوری های   زر  وداع  کرده ام

هموطن وای برادر ! دیگر آن نیستم  که بودم . ( ص 105 خط  سوم 3 و4 بهار و تابستان 1382) 

    ضرب المثلی  داريم  که  گفته  است : «  خود شناسی و خدا شناسی ». در واقع امر خود شناسی تابع ارزش و  رسالت قلم ، دانش ، زمان ،  آزمون ها  وغيره  در تمام  شؤن  جامعه  بوده  که  نه  تنها  مقام  تکاملی آدميت را به صورت شايسته  و بايسته به اثبات می رساند ، بلکه خداوند با ابزار علم ، بينش ،  قلم ،  دانش  سازنده  و امثالهم  قابل شناخت  می شود  و انسان مانند طالبان وهمفکران شان غيرشعوری  ادعای  خدا  پرستی را  نخواهد نمود . انسان  با  وسايل قلم ،  دانش ، علم ،  تقوا ،  صداقت  ،   تساوی  حقوق  ،   برابری  ،  محبت  به  انسان  ،  خدمت  به  مخلوق  مستحق خدا ،  رعايت  فرمان الهی ،  پارسايي  و نظاير اين به خدا نزديک گرديده و شايستگی وکالت و جانشينی خداوند را با  فضايل  و  اوصاف  پسنديده  خود  در روی کرهء زمين کسب خواهند نمود .

     خداوند به ارزش  قلم  که  وسيله  انتقال  دانش  برای هدايت  و رهنمايي انسان ها  از ظلالت و گمراهی  به  سوی  سعادت ، رستگاری ، کمال  و کرامت و عزت انسانی برای جوامع بشری است ، می فرمايد :

« سوگند به قلم ، و قسم به آنچه که می نويسد .» ( القلم  1 )  (  33 )

     سوگند ايزد متعال به قلم و ارزش آن چنان عميق است که هستی والای انسان و انسانيت ، تمدن ها ، خرد ، شکوهمندی اجتماعی، مادی و معنوی وغيره را منجمله تابع حقانيت  و  رسالت قلم   می داند . و همچنان  شاعر هم  در اين  زمينه  سخنی نغزی دارد که به دل انسان چنگ می زند :

از دفتر زمانه  فتد  نامش  از  قلم        آن ملتی که مردم  صاحب  قلم  نداشت

     اگر انسان  به نيروی  خود اتکا  کند  و آن بدين معنا است که انسان قبل از همه به خود آيمان  آورده  و اين ايمان داشتن ناشی از ارزش بينش ، قلم و خرد است که خداوند  به اهميت قلم  سوگند  ياد کرده است . از همين جاست  که  انسان   با  خود آگاهی  سیاسی لازم  و خود  باروی  سازندهء  خویش  خالق  اصلی  هستی  خود ،  ارزش  تمدن های  بشری  و گسترش آن  و همچنان  با جهل و نافهمی  خود  عامل  زشتی ها  ،  جنگ ها  ،  قتل ها  و  نابودی ها در  گيتی می شود . چنانچه  تجارب  مستمر ،  تاریخی  و طولانی  بشر از ادوار گذشته  تا کنون اين مسئله  را به اثبات رسانيده است  .

    در قرآن  کريم  در مورد  ارزش  دانش  برای  اولاد   بشر ( زن و مرد ) چنين آمده است :

« پروردگارا ! بردانشم بيفزا ! »  ( طه / 114 )  (  34 )

    ارزش همين دانش و قلم است که انسان با فرا گرفتن آن ، هردو جهان  را برای خود  بهشت  می سازد  و  بالاخيره  به  معراج  انسان  سالاری  ارتقاء  می يابد  و  با   پارسايي  خود  شايسته گی  خلیفه  خدا  را  در روی  زمين بدست  می آورد.

 

 


شناخت زمان به دستور خدا و دانش عصر بر  زن  و مرد  واجب  است:

  خداوند  جهت  بقاء  و پويايي  جوامع  بشری  برای  ما آدميان  به  ارزش عنصر زمان قسم ياد می کند :

« سوگند به زمان .» ( و العصر  1 )  (  35 )

  عنصر زمان ، بايد با  ذات  و گوهر علم  و دانش  سياسی  روز شناخته  شود . بدون  شناخت جهان ، خرد ،   بافت  مادی ،  اجتماعی  و معنوی  جامعه  در بستر  زمان  ناممکن است  که « جوهر زمان»  درک گردد . اگر از  نيازمندی  زمان  فهم کامل و لازم بدست نيايد  ، در اين صورت قانونمندی تکامل زمان  را  نشناخته ايم  و به سرنوشت شاه  امان الله خان  غازی  حامی  استقلال  افغانستان  مبتلا  خواهيم  شد . اعليحضرت امان الله خان  با  تمام  صداقت و ماهيت  مدنيت خواهی  و عشق  به  کشور  و  مردمش داشت ؛ از آنجائیکه  شناخت لازم   را از  جامعه  افغانستان ،  ارتجاع   مذهبی  بومی ،   جاسوسان  انگليس ،  شرايط   کشورهای  همسايه  و  نفوذ  استعمار  انگليس در منطقه  و به  خصوص  در  کشورش  نداشت . از همين سبب هم بود  که اين  يگانه شاه ترقی خواه و دلسوز افغانستان  نه تنها تخت شاهی را  در برابر دشمنان  مردم  افغانستان  از  دست داد ،  بلکه  از آن  روز تا  کنون  85  سال  تمام  می گذرد  که   متأسفانه  کشور  و  سرنوشت   مردم   ما   در کام  استبداد  حاکميت  نظام های   حبیب الله  کلکانی  ،  خاندانی   سران   محمد زايي ،   کمونيستی ،  دولت اسلامی  مجاهدين  ،  امارت  اسلامی   طالبان   و  به   شمول  حکومت  ائتلافی – مصلحتی   بی کفايت  ،  انحصاری  کنونی  ،  غیر مترکز  و شکنندهء آقای  حامد  کرزی  قرار گرفتند .  

      در اين  برههء  نازک  زمانی ، مردم  آزادی  خواه  و عدالت  پسند  افغانستان  باید  نه  تنها  از اشتباهات غيرآگاهانه  شاه امان الله خان  درس  عبرت را بگيرند ، بلکه اصلا  از  حاکميت های  استبدادی  قبيلوی  و عوامل  بيگانه  در طی  اين سه  قرن اخير افغانستان و تاريخ جهان نيز پند عالمانه و خرمندانه  را  بدست  آورند  و بنيان  افغانستان  دموکراتيک و متحده  را با زيربنای  منطق  دانش ، شعور سياسی  سازنده  و ضرورت  عصر و زمان با پشتوانه آگاهانهء عملی مردم  بگذارند .

     آنچه را که در بالا  از قرآن عظيم الشان و کلام شاعر در مورد اهميت« قلم» ،  « دانش »  و « زمان »   برگزيدم  ،  بدين  معنی است  که  هستی  و جوهر  رشد   يابندهء  انسانی  عزتمند  و  پويای  بشر ،  شکوفايي  جامعه  ،  آزادی  و  مدنيت  ،  رشد   اقتصادی- اجتماعی   و  فرهنگی-  سیاسی  تعقل   نگری   و خرد ورزی  ، تمدن  پروری ،  فرهنگ دوستی ، انسان محوری و ... منجمله  مربوط  به  ارزش والای  قلم  ،  دانش ،  منطق  قانون  تکام  زمان  و  نیروی  محرکه یی  تاریخ  که  مردم  بوده ، نيز اند :

     قلم ،  وسيلهء   برای  نوشتن  و آموختن  دانش است . قلم  ،  ابزار انتقال علم ،  تجارب ، آگاهی ، خردورزی ،  معلومات  ،  ترويج  و انکشاف  مناسبات اجتماعی و ...  برای  جامعه  و انسان ها  است .  مثلا  وقتی  که  طالبان  از سال 1994  تا 2001 م افغانستان را به اشغال خونين و ننگين خود داشتند ، تمام  مردم  افغانستان  را  از نعمت قلم ( علم و دانش ) محروم  ساختند . به  خصوص  زنان از داشتن  و گرفتن  قلم  يعنی  تحصيل  دانش  توسط  طالبان  کاملا  منع  شدند . طالبان  استدال  کردند که  اگر زنان صاحب قلم  يعنی از نعمت دانش  و خرد  بهره مند گردند ، در اين صورت زن با قلم برای مردان خط می نویسد و راه و رسم   روابط  جنسی  را می گشايند .  لذا از از همین جاست  که  با  منطق  سنت  بدوی  و  قرون  وسطايي  طالبان ،  قلم  و سيله  بی عفتی ، فحشاء ،  گمراهی  زنان  با  مردان  پنداشته  شده است که این  تعبير نادرست  طالبان  مغایر ا سلام  ،  تعقل و علم میباشد .

  آيا زن و مرد مطابق منطق و ضرورت زمان  نياز ندارند که به رسالت و ارزش قلم  ايمان بيارند  و از آن  به  سود شاه راهی ترقی جامعه و بالاخره به تحق انسان سالاری مستفید گردند  ؟

     دانش ، جوهر انسان  را  صيقل ،  نورانی  و منزح از وجود  جهل ، نادانی  و عقبگرايي در جامعه   می نمايد .  دانش ،  آدميان  را  به  سوی  ترقی همه  جانبه  مادی  و معنوی  بی پايان  جهان  بشريت هدايت  میدهد .  دانش انسان  را  آگاهانه به سوی  وحدانیت خدا  و تحفظ   و تکامل  کرامت  انسانی  رهنمود  میگردد . آیا  جنس  مؤنث  و مذکر  جهان  بشريت  به خصوص جوامع  اسلام  و از آنهم  بيشتر  مردم ما جهت رهايي ازهرگونه تبعيض ، استبداد ، جهالت ، تروریزم ، بی سوادی ،  زن   ستيزی ،   طفل  ربايي ،  انسان  کشی ،  بی عدالتی  و ساير ناگواری های گوناگون  جامعه  ضرورت  ندارند که  براساس  نياز زمان آگاهانه به دانش عصر پناه ببرند تا آزادی لازم ، حقوق اجتماعی- سیاسی و... تدریجا نصيب شان گردد ؟

     زمان ، خود  يک  ظرفيتی  است  برای  ترقی ،  شکوهمندی های  اجتماعی  ،  معنوی  و  مادی  در هر مکان .  و همچنان  عنصر  زمان  وسيله ای  است  جهت تکامل و آبادانی جامعه ، تمدن ها ، خرد وغيره  درکرهء   زمين  برای   انسان ها.   فلهذا  ،  عنصر  زمان   بايد   با   گوهر  قرآن ،   دانش  بشری ،   شعور  سیاسی  دوران ساز  و  نیاز عصر عملا  درک گردد  و ما  مردم   افغانستان  قبل  از همه  ضرورت  داريم   که   با   مقتضيات   قانونمندی  تکامل  زمان همگام   و  همکام باشيم . آيا انسان زن و مرد به  اهميت عنصر زمان  و قانون  تکاملی  آن  تا  هنوز  پی نبرده اند  که  به حکم   زمان  ايمان  بياورند  و  به  تعیین سرنوشت اجتماعی- سیاسی خود  و جامعه  خویش  دست  یابند ؟  

      زنان هم  قبل  از هر  زمان  ديگر  با  آگاهی  لازم  و سازنده  به  اتکای  ايزد  متعال  و خويش  ايمان  کامل داشته   باشند و  به   باور قطعی  خود  را  نسبت  به ارزش قلم  ،  دانش ،  زمان  و امثالهم   خلق  کنند .  زنان  از بی تفاوتی  در امور سياسی   خود ها   را  نجات  دهند   و  جهت  تعيين  سرنوشت  سياسی - اجتماعی آينده  خويش  و جامعه افغانستان  در پناهی قلم ، زمان  و  دانش آماده  پيکار  دراز مدت  و تدريجی   و  مسالمت  آميز  با  مردان  يکجا  در جامعه  گردند  تا  هم  به  عنوان   سازندگان  تاريخ   و جامعه  و جهان  عرض اندام کنند  و همچنان  ميراث  مبارزاتی  نوين عصر کمپيوتر و انترنت  با زايش تفکر  دموکراتيک  و به  خاطر رهايي  از مصائب ، استبدادها و عقب مانی های گوناگون  جامعه  را  برای  نسل جديد و آيندگان به جاه بگذارند .

      در اين صورت بايد  تمام  بشريت اعم از زن و مرد ، منجمله  زنان  جهان  و به خصوص  زنان  افغانستان به ارزش  قلم  ،  دانش  و  زمان  آگاهانه  پی ببرند  و  سود  لازم   را  از آن  بدست  آرند . خصوصا  جوامع  اسلامی  و  آنهم  زنان  کشورهای  اسلامی  و  خاصتر تر  جامعه  ما   به   ويژه   زنان  مظلوم   و  اسیر کشور ما  منطقا  ضرورت دارند  تا  عميقا با کمک  قلم ،  دانش  و عنصر زمان  سياسی  و شعوری  بی انديشند  و ازعنصر زمان  به  حد اعظم  آن  بهره  جويند . فرصتی  که خاصتا  اکنون  در افغانستان  به وجود آمده  است با  بيشترين سعی و  جان  فشانی  از  آن  به  خاطر  تحقق  امنيت ،   باز سازی ، استقرار دايمی صلح  ، ترقی ، ايجاد  و  نهادينه  سازی   جامعه   مدنی  ،  دموکراسی  ،  خرد باوری ،  کسب  استقلال   سیاسی  ، اقتصادی  ،  اجتماعی ،  انسان  سالاری  و همچنان  به تضعيف   تدريجی   و  زدودن   مسالمت  آميز  نهادهای  lآآ مادی   و  معنوی  تمدن  ستيزان  و  مرد سالاران  و نظام عقب گرايي فئودالی  و فرهنگ مسلط قبيلوی  در افغانستان  استفادهء  لازم  را ببرند .

 


     به نظر من تا مرد و زن دوش بدوش  به  اتکای همه جانبهء  همديگر ، و آنهم  صادقانه  بازير بنای  آگاهی  و علم  تا  خود باور و  خودساز  نگردند ،  و با اتحاد استوار ريشه های جهالت ، تعقل ستيزی را از هستهء  تفکروانديشه خود ها تدريجا دور نکنند ؛ رسالت  روشنفکری  و  به  خصوص  روشنگری   را  برای  اصلاح  امور ، تکامل  زمينه های  اجتماعی  جامعه  و عصر نوزايي  مطابق  ضرورت و  منطق  زمان  و مشخصات جامعه   بدست آورده  نمی توانند . در اين  راستا  زنان  بايد  قبل از همه خودها را با جوهر علم ،  دانش روز ، سياست ،  فرهنگ ، هنر ، ابزار  تکنولوژی   جديد  ، اجتماع  و امثالهم  اساسا  مسلح  سازند  و نه  تنها  نقش رهبری کنندهء  احقاق  حقوق  عادلانه  و دموکراتيک   خودها   را  بدست  خواهند  آورند ،  بلکه   رسالت   پيشتازی  خردمندانه   و آگاهی  بخش  را  در سطح   تمام جامعه تحصيل خواهند کرد و همچنان  سهم  خويش  را  در  زايش  انديشه  جديد ، نظام  مدرن  و دموکراتيک ( نه   مدرنیته   واراداتی  و نه   دموکراسی  حرامزاده  خلاف  ارزش ها  و مفاد  مردم  ما )  جامعه  و کشورش  به اثبات  برسانند .

    در اين  ضرب المثل  زبان  پشتو  جهت  ایجاد  و  نهادینه سازی جامعه مدنی ، وحدت ملی ، پيشرفت  امور عادلانه  نظام اجتماعی جامعه ، بر وحدت و همکاری عاقلانه  و خردمندانه  با يک  ديگر اين گونهء  تأکيد دارد که  با هم می خوانیم :

که تا ويل  چه  زه يم  او ما ويل چه زه يم  ،  نه به  ته يي نه  به زه يم .

او که تا ويل چه ته يي او ما ويل چه ته يي ، هم به ته يي هم  به زه يم .

ترجمه : « اگر تو گويي که منم  و  من گويم که منم  ، نه تو هستی و نه من هستم .

واگر تو گويي که تو هستی و من گويم که تو هستی، هم تو هستی وهم من هستم .»

     در ضرب المثل  پشتو به همدلی ،  مشارکت و همکاری  پيگير اجتماعی  ميان  افراد   جامعه  نیز  تأکيد  شده که  اگر  با  درايت و فراصت آنرا  پذيرا  گرديده  و در عملکردهای  اجتماعی  خودها  از همچو  توصیه ها  و سایر ارزش ها  بهرهء لازم   را  بر داريم  ، جای  بس  سعادت خواهد بود .  

    پس  ما  انسان ها  در جهان  به  خصوص  ما  مسلمانان  در جوامع  اسلامی  و از  زمرهء آنان  ما  مردم  افغانستان  در کشور  خويش  ، بايد  تدريجا با زير بنای خرد و  دانش  با  خود باوری ،  خود سازی لازم  خويش  پرداخته  و با کسب  اين  نعمت  با  سعی  و تلاش پيگير خود ها ، رسالت روشنگری  را  در  ميان  جامعه  به  اثبات   برسانيم .  و  با  پشتوانهء  آگاهی  سازنده  ، غنای  فرهنگی  و  سياسی  جامعه  در تشکيل  و نهادينه  سازی  اساسات  جامعه  مدنی ، اقتصادی و اجتماعی ،   تعليم  و  تربيه ، خرد  و دانش ،   فرهنگی  و سياسی ،  قانونمندی   و  قضايي  عصری ،  کثرتگرايي  و  دموکراسی و ...  بپردازيم   تا  زنان  و  مردان  جامعه ما با  تمدن  پروری  و علم  ورزی  خودها  مشترکا  علم  مبارزات  مسالمت  آميز ،  تدريجی   و  طولانی  را  در  تمام  ابعاد   مادی  ،  اجتماعی   و  معنوی   روی   دست گيرند  و  پيش  زمينه های   گوناگون  را  برای   تحقق   فرهنگ  همزيستی ، فرهنگ نقد نگری ، فرهنگ گفتگو ،  نظام   قانونمند  ،  دموکراتيک ،  خرد مند و انسان سالار با  اراده  و  خواست  شعوری  مردمان  کشور خود  تدارک  دهند . در اين  صورت است که به  رشد  و تحفظ  کرامت  لازم   و حيثيت  والای  انسان  و انسانيت   نايل   گرديده  و  با  نيازمندی  زمان  و  قانونمندی  تکامل  آن  پاسخ  مثبت  خواهيم داد .

درخت  دوستی  بنشان  که  کام  دل  ببارآرد

نهال  دشمنی   برکن  که   رنج   بي شمار آرد

دم صحبت غنيمت دان که بعد از روزگار ما

بسی گردش کند  گردون  بسی  ليل  و نهارآرد

 

و من الله التوفيق

 

 


پاورقی :

1 -  امثال و حکم مردم هزاره ، ص 115، پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد  1379.

2-  امثال و حکم  مردم  هزاره ، ص 337 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد  1379.

3-  الزمر / 17-18 ) (  ص 189 ايمان و آزادی ، مولف: دای فولادی .

4-  امثال و حکم  مردم  هزاره ، ص 337 پژوهگشر و گردآورنده :  محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

5-  امثال و حکم مردم  هزاره ،  ص  355 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

6-  امثال و حکم  مردم   هزاره ، ص 355 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379. 

7-  امثال و حکم  مردم  هزاره  ، ص 356 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

8-  امثال و حکم  مردم  هزاره ،  ص 356 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

9-  امثال و حکم  مردم  هزاره ،  ص357  پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

10-  امثال و حکم مردم هزاره ،  ص 357 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ،  مشهد 1379.

11-  امثال و حکم مردم هزاره ،  ص 358 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

12-  امثال و حکم مردم هزاره ،  ص 390 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

13-  امثال و حکم مردم هزاره ،  ص 402 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

14-  امثال و حکم مردم هزاره ،  ص403 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

15-  ص 225 ، ايمان وآزادی ( تيوری آيديال و واقعيت در شريعت ) مولف : دای فولادی ، چاپ اول ، بهار 1382 کابل .

16-  ص 228 ، ايمان و آزادی ( تيوری آيديال و واقعيت در شريعت ) مولف : دای فولادی ، چاپ اول ، بهار1382 کابل . 

17-  امثال و حکم مردم هزاره ،  ص 403 پژوهگشر و گردآورنده : محمد جواد خاوری ، مشهد 1379.

18-  ص 273 خط سوم ، 3 و4 فصلنامهء فرهنگی ، ادبی ، هنری ، بهار و تابستان  1382.

19-  خط سوم ،3و4 ، ص 273،  فصلنامهء فرهنگی ، ادبی ، هنری ، بهار و تابستان 1382.    

20-  خط سوم 3 و4 ص 273 ،  فصلنامهء فرهنگی ، ادبی ، هنری ، بهار و تابستان  1382.

21-  خط سوم 3و 4 ص 273 ،  فصلنامهء فرهنگی ، ادبی ، هنری ، بهار و تابستان  1382.

22 ص 67 ديموکراسی چيست ؟ ، مولف : دای فولادی ، چاپ دوم ، تابستان 1382.

23-  ص 19 پژوهشی در تاريخ هزاره ها ، ج اول چاپ دوم تاليف :حسين علی يزدانی« حاج کاظم »

24-  ص 12 ، طلوع نو شماره اول سال اول اسد 1381 اگست 2002 م ارگان نشراتي اتحاديه ميهن در بلجيم .

25-  ص 37 ماهنامه ديموکراسی شماره اول جوزای 1382).

26-  ص 38 ماهنامه ديموکراسی شماره اول ، جوزای 1382 .

27- ص 3و4 کنوانسيون  حذف کليه  اشکال  تبعيض  عليه  زنان ، مصوبه  18  دسامبر 1979 ( 27 اذر 1358 ) قطعنامه شماره 180/34 مجموع عمومی سازمان ملل متحد . صحفه انترنت آريايي  .

28-  ص 1، پروتکل اختياری کنوانسيون حذف کليه اشکال تبعيض عليه زنان ، مصوبه 15 اکتوبر 1999 قطعنامه شماره4/54 مجمع عمومی سازمان ملل متحد ، از صحفه انترنيتی آريايي .

29- اعلاميه حذف خشونت عليه زنان ، قطعنامه 104/48 مجمع عمومی سازمان ملل متحد مصوبه 23 فوريه 1994، انترنتی آريايي .

30- سازمان حقوق بشر و حفظ محيط زيست افغانستان ، نومبر 2000 مطابق قوس 1379 ، فصل دوم ، ماده سوم ، ص  1و 2 .

31-  ص 13 و 14 ، احيای هويت ،  مرکز فرهنگی نويسندگان افغانستان زمستان 1374 .

32- عبدالسميع حامد .

33- ص 166 ، ديموکراسی چيست ؟ مولف :  دای فولادی  ، چاپ  دوم تابستان 1382 .

34- ص 158 ، ديموکراسی چيست  ؟ مولف :  دای فولادی ، چاپ  دوم تابستان 1382 .

35- ص 166 ، ديموکراسی چيست ؟  مولف : دای فولادی ، چاپ  دوم تابستان 1382 .

 

 

 


June 5th, 2005


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
شعر،ادب و عرفان