بازگشت
علامه طباطبایی پیغمبر زمان خود بود
اسدالله جعفری اسدالله جعفری

                                                                مشهدالرضا23 /8/1386

 

 

 

علامه سید محمد حسین طباطبایی فیلسوف،عارف،مفسر قرآن و جامع معقول و منقول بود.

علامه طباطبایی با آن که در حدیث  ، رجال،تاریخ،کلام،ادبیات،اصول و فقه مجتهد بود و در این رشته آثاری گرانسنگ بیادگار گذاشته است: از جمله در ادبیات اشعار عرفانی آن عزیز نیاز بیاد آوری ندارد.حاشیه آن بزرگ بر«کفایة الاصول» آخوند خراسانی هروی از حاشیه های نادرو کمیاب است.

فهرست آثار

فهرست آثار ایشان چنین است:

 ((1-   تفسیر المیزان: دائرة المعارفی از معارف و در بردارندة بحثهای اعتقادی، تاریخی، فلسفی، اجتماعی و... با تكیه بر قرآن كریم. این كتاب ثمره‌‎ای كم نظیر از بیست سال تلاش شبانه روزی علامه است. وی سبك این تفسیر را از مرحوم قاضی آموخت و در قم عملی ساخت. المیزان یكى از مهم‏ترین تفاسیر قرون اخیر در بین مسلمین است و پس از تفسیر تبیان شیخ طوسى و مجمع البیان طبرسى بزرگترین و جامع‏ترین تفسیر شیعى از نظر قوت علمى و مطلوبیت روش تفسیرى است. ویژگى مهم این تفسیر به‏كارگیرى روش تفسیرى قرآن به قرآن است. یكى از ابعاد چشمگیر المیزان پرداختن به مسائل روز چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى و ... است كه در هر بحث پس از بیان نظر اسلام و خصوصا شیعه به بررسى و پاسخ شبهات و اشكالات مخالفان مى‏پردازد.

از این اثر دو ترجمه موجود است، یکی از آنها که در چهل جلد به چاپ رسیده است، حاصل ترجمه عده‌ای از شاگردان و بزرگان حوزه علمیه همچون: آیت الله مصباح یزدی، آیت الله مکارم شیرازی، و... است و دیگری، که در بیست جلد منتشر شده است، به وسیله سید محمد باقر موسوی همدانی ترجمه شده است.

2- بدایة الحكمة: كتابی كه یك دوره تدریس فشردة فلسفه برای دوستداران علوم عقلی در قم و سپس دانشگاههای كشور گردید.

3- نهایة الحكمة: این اثر برای تدریس فلسفه با توضیحی بیشتر، عمقی افزونتر و سطحی عالی‎تر تدوین شده است. بر کتابهای بدایة الحکمت و نهایة الحکمت شروح مختلفی نوشته شده است و می توان گفت که از جمله بهترین کتابهایی هستند که درسده اخیر در  گستره فلسفه اسلامی نوشته شده است.

4- اصول فلسفه و روش رئالیسم: بینش علامه پیرامون نظرات مادیون و ماتریالیستها باعث فراهم آرودن این اثر گردید . این اثر با پاورقیهای استاد شهید مرتضی  مطهری همراه است.

5- حاشیه بر كفایه: كتابی در علم اصول فقه كه پیرامون قوانین استنباط احكام به بحث می‌پردازد.

6- شیعه در اسلام: دوره‎ای كامل از اعتقادات و معارف شیعه در این اثر نفیس به چشم می‎خورد؛ این كتاب گرانبها به زبانهای مختلف دنیا ترجمه و بارها چاپ شده است.

7- مجموعه مذاكرات با پروفسور هانری كربن.

 8-  خلاصه تعالیم اسلام: این كتاب خلاصه‌ای از  آن چه یک مسلمان متعهد باید از آن آگاهی داشته و خود را بدان زینت دهد، بیان كرده است.

9- روابط اجتماعی در اسلام : انسان و اجتماع و رشد اجتماعی او، پایة زندگی اجتماعی، آزادی در اسلام و... مباحثی است كه در این كتاب بدانها پرداخته شده است.

10-  بررسیهای اسلامی:  مجموعه‎ای است زرّین از مقالات استاد كه بسان دائرة المعارفی از معارف ناب اسلامی جمع آوری شده است.

11-  آموزش دین: كتابی با قلم روان و مطالبی لازم و ضروری است كه برای دانش آموزان نوشته شده است.

12- رسالة انسان قبل از دنیا: در دنیا و بعد از دنیا، این كتاب كه اكنون با نام «انسان از آغاز تا انجام» ترجمه شده است مباحثی مفید از عوالم سه‌گانة ماده، مثال و عقل مطرح كرده و پیرامون شبهات و دغدغه خاطر جوانان مطالبی بسیار مفید و لازم ارائه كرده است.

13- رساله‎هایی گوناگون درباره قوه و فعل، صفات، افعال الله، وسائط، نحو، صرف،... این مجموعه 26 رساله است كه بنا به ضرورت و نیاز جامعه توسط علامه نگاشته شده است.

14- دیوان شعر فارسی: مجموعه‎ای از اشعار چشمگیر و عمیق علامه كه طی سالیان متمادی سروده شده است.

15- سنن النبی:  سیره و روش رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ در بین مردم و همراه خانواده در این اثر به چشم می‎خورد. این اثر اخیر توسط استاد حسین استاد ولی به زبان فارسی ترجمه شده است.

16- لُبّ اللباب: مجموعه درسهای اخلاق استاد كه از سالهای 1368 تا 1369 قمری برای برخی از فضلای حوزة قم بیان فرموده‎اند.

17- حاشیه بر اسفار: نظرات استاد فرزانه علامه طباطبایی بر اسفار در این كتاب جمع آوری شده است.  ))

:

در تاریخ «سنن النبی» و«شیعه در اسلام»شاهد و گواه صادق بر دانای علامه طباطبایی در این رشته می باشد و از همه گویا تر دایرة المعارف بیست جلدی تفسیر« المیزان» است .دایرة المعارفی که  اعجاب هر خواننده منصف وحق جوی حق طلب را بر می انگیزد.

اما چرا علامه طباطبایی را با فلسفه و تفسیر بیشتر می شنا سیم تاعرفان و فقه و اصول و...

چرا علامه طباطبایی را با فلسفه

و تفسیر بیشتر می شنا سیم تاعرفان و فقه

علت این مسئله دو چیز است :

یک: علامه طباطبایی در فلسفه تبحر فوق العاده داشت و بنوعی مؤسس بود نه شارح.

دو:در تفسیر شیوه نوین تفسیر قرآن با قرآن را بر گزید و تمام دانای حکمی و دارای عرفانی خود را در خدمت کشف راز های سر به مهر آیات باهره و سوره های زاهره قرآن قرار داد .

اما در رابطه با فلسفه

علامه طباطبایی فلسفه مشاء،اشراق و حکمت متعالیه را  خوب می دانست وبه زبان ساده و روان و گو ا  را تدریس می کرد و علاوه بر تدریس به تألیف هم می پرداخت  و کتاب «نهایة الحکمة»،«بدایةالحکمة»و«اصول فلسفه و روش رئآلیسم» را با سبک جدید ومتد نوین خلق کرد.این کتاب ها عقل و دل رااز خدا وند گا ران خرد ربود و امروزه در حوزه های علمیه و دانشگاه ها متون درسی دوره های لیسانس وفوق لیسانس اند.

علامه طباطبایی در  دو کتاب بدایه ونهایه  فقط یک دوره فشرده اما امهات فلسفه را با قلم روان و سلیس و تبو یب و تهذیب نکو و اعجاب آور آورده و از آنجا که این دو کتاب را برای دوره های آموزشی در مراکز علمی نوشته است علامه تمام سعی خود را در ساده کردن و خوش فهم و خوب فهمی فلسفه بکار گرفته و از اعمال نظر شخصی و ابداعات و قواعد تأسیسی خود، خودداری نموده است.

البته این سبک تعلیمی علامه بود که مطالب علمی را باهم خلط نمی کرد لذا هر گاه به تدریس و تعلیم فلسفه  و یا تفسیر می پرداخت به ارایه و بیان امهات همان دانش بسنده می کرد و از حاشیه پردازی و ارهم و درهم کردن دانش ها پرهیز می کرد. لذا هر گاه کسی اگر در درس فلسفه علامه حضور می یافت علامه را یک فیلسوف خشک می یافت وگمان می کرد او با عرفان و دیگر نحله های علمی هیچ نسبتی ندارد و این از امتیازات ویژه علامه بود چرا که سبک تدریسی این چنینی را هر کسی نمی تواند رعایت کند .

اصول فلسفه و روش رئآلیسم

اما کتاب اصول فلسفه و روش رئآلیسم داستانش داستان دلکش و شنیدنی است.

آنگونه که از گفته های شفائی حضرت آیت الله العظمی منتظری در درس های اصول کافی و نهج البلا غه و نوشته های  معظم له و مخصوصا کتاب خاطرات ایشان ، بر می آید این است که در آن دوره و برهه از تاریخ اجنماعی وفرهنگی ایران افکار الحادی ،آن هم از نوع مادی وماتریالیسم دیالکتیکی آن با تر جمه های عام پسند وخلط والتقاط وارد ایران می شد ودر دانشگاه های ایران از استقبال جوانان وروشنفکران ساده اندیش ومبارز بر خور دار بود.

علامه طباطبایی با توجه به شرایط زمان، رسالت علمی و پیغمبری خود را در این می بیند که با این موج وطوفان بطور علمی وریشه ای مبارزه کند .

بنابر این علامه با عده ی ازشاگردان ویژه خود :آیت الله العظمی حسینعلی منتظری،شهید مرتضی مطهری،شهید دکتربهشتی ،آیت الله عبدالله جوادی آملی وتعداد دیگر  جلسه هفتگی تشکیل می دهند که علامه ابتدا متن این کتاب رادر قالب مقاله های در خانه می نویسد وبعد همان نوشته را در جمع شاگردانش مطرح می کند وشاگردان با پیش مطالعه به آن گوش می دهند واشکالاتی مطرح می کنند که بیشترین اشکالات از آن آیت الله العظمی منتطری وشهید دکتر بهشتی است.

علامه بعد ازاشکالات شاگردان ونقد واصلاح  آن نوشته هارا باز نویسی می کند .

از آنجاکه این نوشته ها میان خداوندگاران فلسفه مطرح شده وموردنقد واصلاح قرار گرفته است برای کسانی که فلسفه را بطور سیستماتیک ومنظم فرانگرفته وبا فلسفه های غربی هم از راه ترجمه آشنای دارند ،سنگین وغیر قابل هضم بود،علامه آن مقالات را به علامه شهید مطهری می دهند تابه آن مقدمه و پا ورقی بزند تا برای اکثریت اهل علم قابل استفاده باشد .

این چنین بود که کتاب گرانسنگ اصول فلسفه و روش رئالیسم پدید آمد و سد نفوذ ناپذیر در برابر ماتر یالیسم خلق شد.

  آری علامه به حق پیغمبرزمان خود بود ورسالت پیغمبری خود را نیز نکو انجام داد وبه تمام اهل علم ودانش این در س راداد که زمان را بشناس وبا زبان عصر و براساس اقتضای مکان و نیاز عصر سخن بگو.

علامه در این کتاب بخشی از نظرات ابداعی و قواعد تاسیسی خود  را بیان کرده است .مخصوصا در مسئله قضایائی اعتباری در فلسفه  است .که تا زمان علامه طباطبایی هیچ فیلسوف اسلامی وغیر اسلامی ، آن چنان که علامه  به این قضایا عنایت داشته و پرداخته است، نپرداخته بودند.

علامه طباطبایی اولین فیلسوف در شرق وغرب است که قضایای اعتباری را  به زیبای وگستردگی مطرح کرده وفرق میان قضایای اعتباری در حقوق واجتماعیات را باقضایای اعتباری در فلسفه روشن کرد .وگفت اعتبار در حقوق و اجتما عیات  منشا ءخارجی ندارد اما قضایای اعتباری در فلسفه بنیان اعتبار ش حقیقت خارجی است نه اعتبار معتبر .

از دیگر نظریات در این کتاب می توان به :

مسئله شناخت

تقریر برهان صدیقین

نحوه فاعلیت خدا

مسئله خیر وشر ،رانام برد که باید در جایش بطور شایسته و بایسته مطرح شود و مورد نقد و باز خوانی قرار گیرد.

خدا حضرت ایشان را با پیمبران  ومعصومین محشور گرداند وما را توفیق فهم معارف قرآن حکمت عطا فرمایند.

 

 

 

 


November 11th, 2007


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
شعر،ادب و عرفان