ادبیات در جامعه
دکتر بیژن باران دکتر بیژن باران

1- ضرورت تعریف مشترک از ادبیات بر اساس بن انسانی ادبیات قرار دارد.  این بن انسانی شامل غرایز، عواطف، محرکات، احساسها، انگیزه ها، اعمال، پندار، کردار، گفتار، خلاقیت، حل مسایل، گریز، گریبانگیری، لذت، حظ، منطق، مشعر، حسهای 5گانه، تخیل، برنامه ریزی می باشد. این بن انسانی جهانشمول است. از اینرو آینده بشریت به عدالت، تفاهم، صلح، اشتراک فرهنگی گرایش دارد.

 

ادبیات مشترک/ رابط نیاز به زبان مشترک دارد. ایرانیان در فلات و در خارج تقریبا همه چندزبانه اند. ولی می توان گفت که در خاورمیانه ادبیات مشترک فارسی که به ادبیات محلی ورودی دارد از چند هزار سال پیش تا کنون وجود داشته. آیا تعریف مشترک {بین چند} ادبیات وجود دارد؟ هر ادبیات 2 جنبه بومی-زبانی و جهانی-انسانی دارد. از این دیدگاه ترجمه جنبه بومی را به زبان مقصد ترابری می کند. ولی جنبه انسانی آن در تمام فرهنگها، ادبیات گوناگون، جوامع بشری مشترک است.

 

از این اینرو گیلگمش، ایلیاد، اردویرافنامه، 1001 شب، شاهنامه، رباعیات، کمدی الهی، دون کیشوت، برادران کارامازف، بیگانه، 100 سال تنهایی، شهر کوران و هزاران کار ادبی نخست بومی و سپس جهانی شدند. اصولا 65% ارتباط گیری بین 2 انسان غیرزبانی و تنها 35% زبانی است. از اینرو در تجارت حضور طرفین الویت دارد. پس ادبیات روی بن مشترک انسانی- جهانی لایه فردی-محلی را می سازد.  کازانتزاکیس در زوربای یونانی محاوره زوربا را با یک قفقازی ترک تصویر می کند. این 2 که زبان مشترگ نداشته؛ با رقص زندگی خود را برای هم بیان می کنند.

 

تعریف مشترک ادبیات هم بر اساس شاکله های 2گانه محلی و جهانی ادبیات است. محلی است زیرا وابسته به زبان است؛ جهانی است زیرا انسانی است. پس ادبیات مشترک شامل خصیصه های جهانی ادبیات مانند محرکات و احساسهای جهانشمول، شیوه های محدود روایت، وسیله انتقال هدف که بستگی به رشد جامعه آن ادبیات است که در ابتدا شفاهی و رقصی بوده؛ بعد با پیدایش خط کتبی شد؛ اکنون در فرهنگ مدرن سمعی – بصری هم می تواند باشد.

 

اگر هم متنی باشد باز با مصالح موضوع/ تم، سبک روایت، مخاطب، کارکردهای مغزی حس، انگیزه، خلاقیت، کنجکاوی، تخیل، سنن ادبی، غرایز، محرکات به دیگر تجارب غیرزبانی و حسی بشر سرریز می کند. با این که زبانها در ساختار سطحی در فلات ایران عربی قالبی، فارسی تحلیلی، ترکی التصابی اند. ولی ساختار ژرفای آنها باهم قرابت دارد.

 

2- ادبیات چیست؟ واکنش به این پرسش می تواند سلبی یا اثباتی باشد. چون ادبیات تلویحا راوی، مخاطب، زبان، فن آوری ابزار تولید و پخش آن در جامعه و تاریخ، 100 کارکرد مغز انسانی را در بر دارد. ادبیات، کلامی عاطفی حاوی پیامی از یک راوی بوسیله واسطه ای برای اشاعه در جامعه است. این واسطه می تواند اجرایی، شفاهی، کتبی، سمعی- بصری باشد. پس چون کلامی است تابع قواعد دستور زبان بوده؛ لذا محلی می باشد. ولی چون عاطفه، روایت، وسیله، جامعه در این تعریف گنجانده شده اند؛ پس ادبیات تحت تاثیر مرحله انکشاف یک جامعه است. این تاثیر دربرگیرنده وسایل تولید و نشر کار ادبی، انتظارات مخاطبان، سبک بیان، مسایل روزمره جامعه، وسع اقتصادی می باشد.

 

 اکنون ادبیات بسوی جهانی شدن سریعتر میرود. از طریق نشر سریع، ترجمه های، دریافت جوایز جهانی، ترابری به اشکال هنری دیگر مانند فیلم، نمایش، کلیپ و پخش آنها در شبکه اینترنت جهانی از یک محدوده به میدانهای فرهنگی و هنری دیگر سرریز می کند. پس ادبیات وابسته به هنرهای دیگر و حتی علوم مانند روانشناسی شده؛ لذا نمی توان آنرا انتزاع کرده؛ جدا از فرهنگ جهانی مداقه کرد. نیز، نشر جهانی منجر به تاثیر و اثرگذاری جهانی شده؛ ادبیات محلی سریع به ادبیات جهانی وصل می شود. باید توجه داشت که مخاطبان حتی زبانی در سراسر جهان پراکنده اند. لذا جایگاه مخاطب در مکان ایستا نبوده؛ اثر ادبی در جهان به گردش می افتد.

 

سرشت بین-رشته ای هنرها، علوم انسانی، ابزار بازتولید ادبی به پیدایش سبک ها و ژانرها در شکلهای گوناگون در سطح جهان می انجامد. ادبیات، هنر، فن آوری اطلاعات، علوم انسانی زیر فرهنگ قرار گرفته؛ پس تعبیر کلی تری از نظریه پساساختارگرایانه و گفتمان پسامدرن را میسر می کنند. در این شرایط ادبیات محدود به حیطه خاصی نشده؛ ماهیت جهانی خود را در جشنواره های بین المللی آشکار می کند. ابزار دیجیتال، رویدادهای فرا منطقه ای، رسانه های همگانی گسترده به گلوبالیزاسیون /جهانی شدن ادبیات می انجامد .

 

3- ابزار ادبیات. ادبیات واسطه نویسنده و مخاطب است. این واسطه شکلهای گوناگون در اعصار دارد. از قلم و گل و سنگ آغاز شد. به کاغذ و جوهر، حروف چینی، ماشین تحریر، چاپ افست/ تصویری رسید. اکنون به پرونده های دیجیتال نرم برای ترابری جهانی رسیده است. در سده 21م بخاطر فن آوری اینترنت، بیسیم، ماهواره جهانی بمعنی تمام زمین است. صنعت دیجیتال اکنون روایت را نرم کرده؛ در صفحه تصویرگر/ مانیتور به خواننده ارایه میدهد؛ خواننده می تواند آنرا ویرایش هم بکند؛ به دوستانش گزیده هایی را ترابری/ ایمیل کند.

 

نمونه وار آی-پاد میتواند متن را برای خواننده بخواند؛ فیلم یا کلیپ صوتی، تصویری را با بیسیم دریافت کرده؛ یک پرونده را بارگذاری، پایین گذاری، بالا گذاری کند: download, upload, loading. پس آی-پاد یک کتابخانه نامحدود متصل به جهان است در مظروفی باندازه کف دست که هر پرونده صوتی/ موسیقی، بصری/ فیلمی، متنی/ کتابی را دریافت/ بارگذاری کرده؛ کف دست خواننده برای رویت و شنیدن می گذارد. با این وسیله دیجیتال فرد منزوی نبوده به جهان – چه در گذشته، چه در حال، چه در اقصاء نقاط زمین- متصل است. صفحه تصویر آن 2سویه بوده: هم اطلاعات را برای رویت کاربر ارایه می دهد؛ هم لمسی است که با انگشتان خواننده/ یازش بر شیشه صفحه تصویر نیت کاربر را درونی می کند.  

 

ابزار عینی کردن سوژه درونی یک هنرمند هم بر خود پیام اثرگذار است. هرچه مستقیمتر، سریعتر فکر به عین تبدیل شود؛ اثر ادبی به فکر فردی نویسنده نزدیکتر بوده؛ از سبک جمعی سنتی دورتر می شود. اکنون با صفحه کلید رایانه ای و ارتباطات برخط و زمان واقعی، اثر ادبی از مغز نویسنده به مثلث بروکا، به عضلات دستی یا حنجره ای، صفحه کلید یا عدسی دوربین یا میکروفن به رایانه وصل می شود. با شبکه اینترنت در شبکه جهانی پخش می شود. پس ابزار سریع ترابری فکر به بیان کلامی روی خود فکر اثرگذار است.

 

امکان همزمانی جهانی با پخش ماهواره ای صدا و سیما، کاربرد تلفن همراه، بلکبری/ رایانه ارتباطی جیبی، آیپاد iPod ، iPad ، Wi-Fi ، iPhone پدید آمده. همه این ابزار دیجیتال ارتباطی و پردازشگرند.  آنها داری سخت افزار، سیستم عامل شبکه ایiOS ، برنامه های نرم افزاری جانبی اند. ابزار جانبی میتوانند گوشی، دوربین عکاسی/ ویدیو، بلندگو صوتی، صفحه کلید ورودی متن، صفحه تصویر رنگی خروجی برای کاربر، وصل به رایانه میزی یا کتابی لپتاپ باشند. نرم افزارها شامل جوی سیال streaming اخبار، تقویم برای برنامه ریزی آتی، بازیها مانند تخته نرد، سرگرمیها مانند جدول کلمات متقاطع، ارتباط به شبکه اجتماعی فیسبوک و تویتر، ایمیل، جستجوی اینترنتی، واژه پرداز مانند وورد می باشند.

 

iBooks لوحی دیجیتال برای ای بوکس است. برای دریافت و خواندن کتابهاب الکترونیکی، نقشه خوانی، یادداشتنویسی، گپ متنی بکار می رود. برخی کتابخانه ها فـهرست اسامی و پایگاه داده هـا     بین المللی را دارایند که مقـالات را از نشریه هـا، مجلات، روزنامه هـا می توان به آیبوکس خود بارگذاری کرد. انها جستجوگرهای با زبان مشترک جستجو بزبانها چپ-به-راست اروپایی دارند.

 

iPhone گوشی هوشمند تلفن همراه، صفحه لمسی برای تحریر، شماره گرفتن، مرورگر وب، دوربین فیلمبرداری، حافظه برای شماره های تلفن، تقویم دارد. بمرور نسلهای متکاملتر ببازار می آیند.

 

 iPod برای پخش موسیقی، ویدیو، عکس، ایمیل، بازی، با فرمت mp4 و mov  می باشد. انبار پرونده های دیجیتال آن قطعات مورد علاقه کاربر را در خود ذخیره می کند.

 

iPad لوح رایانه با سیستم آی فون، بدون صفحه کلید با صفحه حساس لمسی، با اشاره انگشتان برای تحریر متن، سامانه جی پی اس با وسایل جانبی، نرم افزارهای درونی، مرورگر وب، تماشای کلیپ یوتیوب، ای بوک است.

 

 Wi-Fi وای-فای، مخفف Wireless Fidelity بوده؛ استانداردی در زیرمجموعه Bluetooth است. ارتباط ش به صورت بی سیم با اینترنت بوده؛ پس در مسافرت، هواپیما، برخی شهرها، هتل می‌توان با Laptop به اینترنت وصل شد.

 

iTunes نرم افزار برای ردیف کردن قطعات دیجیتال موسیقی، فیلم، برنامه های تلویزیون در رایانه هاست. دیگر لزومی به تفحص در قرصهای فشرده، دی وی دی نیست. تمام این داده ها در رایانه انبارند.

 

http://bejanbaran.blogfa.com/


September 17th, 2010


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
شعر،ادب و عرفان